در کشور اسلامی ایران، قانون دیه که به آن خون‌بها نیز می‌گویند، به مال و پولی گفتـه می‌شود که در صورت صدمه جانی به فرد و فوت، به بازماندگان او توسط مقصر پرداختـه می‌شود، در این مطلب از کاریزما لرنینگ به محاسبه نرخ دیه 1403 و جزئیات نرخ کامل دیه زن و مرد پرداختـه شد‌ه است.

دیه چیست و نرخ دیه 1403 چقدر است؟

دیه یا خون‌بها از قوانین اسلام است و بر اساس تعاریف فقهی، مال یا پولی است که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به کسی که صدمه دیده‌است یا به بازماندگان او پرداخت می‌شود. در تعریفی دیگر، دیه عبارت است از مقدار مال معین برای جبران جنایات عمدی (در صورتی‌که به هر دلیلی نیاز به قصاص نباشد)، شبه‌عمدی، غیرعمدی، خطای محض و نقص عضو و به دو دسته تقسیم می‌شود:

• جرایم عمدی که در آنها نیازی به قصاص نباشد.
• جرایم غیرعمدی (به‌عنوان مثال، تصادف، ضرب و شتم)

در جرایم غیرعمدی مانند تصادف که منجر به خسارت به فرد مانند فوت یا آسیب جانی به او می‌شود طبق قانون میزان دیه مشخص شد‌ه که فرد مجرم، باید به شخص زیان‌دیده پرداخت کند. دیه صرفا مختص به جرایم غیرعمدی نیست و در جرایم عمدی نیز دیه درنظر گرفته‌می‌شود.

در جرایم عمدی که نتوان مجرم را قصاص کرد، مبلغی را به عنوان دیه تعیین می‌کنند. البته گاهی با توافق طرفین ممکن است که اولیای دم با وجود حکم قصاص مایل به دریافت دیه یا کیفر نقدی است. بر اساس قانون در صورتی که بتوان با استفاده از شرع میزان خسارت را تعیین کرد موضوع دیه مصداق پیدا می‌کند و در صورتی که قابل تعیین نباشد، اَرش مصداق پیدا می‌کند.

ارش به چه معناست و تفاوت آن با دیه چیست؟

بر اساس قانون مجازات اسلامی ارش (یا دیه غیرمقدر) به مواردی اطلاق می‌شود که میزان دیه بر اساس احکام اسلامی قابل تعیین نباشد. تعیین ارش از طریق محکمه قضایی و توسط قاضی انجام می‌شود. در مقابل، دیه در شرع و قانون مشخص شده‌است. تاکید بر این نکته مهم است که بر اساس قانون، دیه مرد دو برابر دیه زن است، اما در محاسبه اَرش تفاوتی میان مرد و زن وجود ندارد؛ همچنین، به هنگام تعیین ارش، مبلغ خسارت بیشتر از دیه عضو آسیب دیده در نظر گرفته‌می‌شود.

انواع دیه و قوانین آن‌ها

دیه براساس جرایم عمدی و غیرعمدی به چند نوع تقسیم می‌شود:

• دیه قتل: قتلی که به صورت عمدی یا غیرعمدی صورت بگیرد، هم‌اندازه دیه کامل محاسبه می‌شود.
• دیه منافع اعضا: اگر کارایی یک عضو بدون آسیب به آن عضو از بین برود میزان معینی دیه تعلق می‌گیرد. به عنوان مثال اگر شنوایی فردی از بین برود در حالی که به گوش او آسیب نرسیده‌باشد.
• دیه شبه عمد: جنايت شبه‌عمد كه شبه‌خطا، عمد شبیه خطا و خطای شبیه عمد نيز نامیده می‏شود، عبارت است از جنايت فرد عاقل و بالغى كه قصد ارتكاب فعل منجر به آسيب را داشته، ليكن قصد آسيب زدن را نداشته است. به‌عنوان مثال، معلم قصد تادیب دانش‌آموز خود را دارد و بر اثر اقدام معلم دست دانش‌آموز آسیب ببیند.
• دیه مقدر: به دیه‌ای گفته می‌شود که شرع مقدار آن را مشخص کرده‌است (به‌عنوان مثال، دیه چشم نصف دیه کامل است.
• خطای محض: در این مورد فرد قصد ارتکاب جنایت ندارد ولی منجر به آسیب و خسارت شده‌است. به‌عنوان مثال، فرد باهدف شکار حیوان تیری شلیک می‌کند اما تیر به انسان برخورد می‌کند یا اینکه فردی به قصد جدا کردن دو نفر در حین نزاع یکی از آنها را هل می‌دهد و فرد تعادلش را از دست می‌دهد، سرش به لبه جدول می‌خورد و از این ضربه فوت می‌کند.

مقایسه نرخ دیه در سال 1403 و سال های گذشته

میزان دیه کامل مرد در ماه‌های عادی سال 1402، برابر 900 میلیون تومان و در ماه‌های حرام دیه با افزایش 300 میلیون تومان به 1 میلیارد و 200 میلیون تومان رسید. دیه کامل زن در ماه‌های عادی برابر 450 میلیون تومان و در ماه‌های حرام 600 میلیون تومان بود.

در جدول زیر نرخ دیه از سال 1390 تا 1403 را مشاهده میکنید:

همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید به مقایسه نرخ دیه از سال 1390 تا 1403 پرداختیم که با سیر صعودی همراه بوده است. نرخ دیه 1403 با 33 درصد افزایش نسبت به سال 1402 اعلام شد.

نمودار صعودی از سال 1390 تا 1403

نرخ دیه 1403 در ماه‌های حرام چقدر است؟

همانطور که گفته‌شد نرخ دیه کامل در ماه‌های حرام بیشتر از ماه‌های عادی است. ماه‌های حرام عبارت است از محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه که نحوه محاسبه دیه در ماه‌های حرام به این صورت است:

دیه کامل + یک سوم از دیه کامل

(در سال ۱۴۰۳ دیه ماه حرام ۴۰۰ میلیون تومان بیشتر در نظر گرفته شده‌ است.)

به عنوان مثال، در سال 1403 اگر فردی در ماه محرم مرتکب قتل غیرعمدی شود به‌جای پرداخت 1 میلیارد و 200 تومان باید 1 میلیارد و 600 میلیون تومان بپردازد.

در تصویر زیر ماه‌های حرام در سال 1403 نشان داد‌ه شد‌ه است:

یکی از نکات مهمی که باید مد نظر داشت این است که اگر فرد در ماه عادی آسیب ببیند و در ماه حرام فوت کند، دیه او به صورت عادی محاسبه می‌شود (ماه غیرحرام). در مقابل اگر آسیب و فوت هر دو در ماه حرام رخ دهند، دیه مطابق نرخ ماه حرام تعیین و پرداخت می‌شود.

نرخ دیه مرد در سال 1403

نرخ دیه هر سال توسط بانک مرکزی و رئیس قوه قضائیه براساس میزان نرخ تورم مشخص می‌شود. طبق این گزارش میزان دیه کامل در ماه‌های عادی سال 1403، برابر 1 میلیارد و 200 میلیون تومان و در ماه‌های حرام دیه با افزایش 300 میلیون تومان به 1 میلیارد و 600 میلیون تومان می‌رسد.

براساس مصوبه شورای عالی قضائی، نرخ دیه 1403 نسبت به سال قبل افزایش داشته‌است. نرخ دیه 1403 در ماه‌های عادی 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است که این عدد نسبت به پارسال 300 میلیون تومان افزایش یافته‌است. همانطور که گفتیم در ماه‌های حرام معادل یک سوم دیه ماه‌های عادی افزایش پیدا می‌کند. به این صورت که در سال 1402 قیمت دیه کامل در ماه‌های حرام 1 میلیارد و 200 میلیون تومان بود که این عدد در سال 1403 به یک میلیارد و 600 میلیون تومان رسیده‌است.

نرخ دیه زن در سال 1403

یکی از قوانین عجیب کشور که با انتقادات زیادی مواجه است نرخ کامل دیه زنان است. همانطور که می‌دانید نرخ دیه زنان نصف مردان است. به شرط اینکه زن و مرد در اعضا و منافع یکسان باشند و نرخ دیه تعیین شد‌ه کمتر از یک سوم دیه کامل باشد، دیه کامل زن و مرد در سال 1403 با هم برابر است. دیه کامل زن در ماه‌های عادی برابر 600 میلیون تومان است و در ماه‌های حرام 800 میلیون تومان است.

قانون برابری دیه در شخص ثالث

بر اساس ماده‌های 550 و 560 قانون مجازات اسلامی، دیه قتل زن نصف دیه مرد است. دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد، یکسان است و چنانچه یک سوم یا بیشتر شود، دیه زن نصف دیه مرد می‌شود. با این وجود، براساس قانون جدید دیه مرد و زن در موارد بروز تصادف و سانحه رانندگی یکسان است. به عبارت دیگر، در صورت بروز آسیب و فوت در تصادف، میزان خسارت صرف‌نظر از جنسیت تعیین می‌شود. بر اساس ماده ۱۰ قانون بیمه شخص ثالث بیمه‌گر مکلف است در ایفای تعهدات مندرج در این قانون خسارت وارده به زیان‌دیدگان را بدون در نظر گرفتن جنسیت و دین تا سقف تعهدات بیمه‌نامه پرداخت کند. همچنین، مراجع قضایی موظفند در انشای حكم پرداخت ديه مبلغ مازاد بر ديه موضوع اين ماده را به عنوان بيمه حوادث درج كنند.

نحوه محاسبه نرخ دیه 1403

براساس ماده 488 قانون مجازات اسلامی، دیه به مقدار پول معین برای جبران هزینه‌های جنایت عمدی و غیرعمدی گفته‌ می‌شود. در گذشته، دیه انسان برابر 100 شتر بوده‌است که امروزه طبق میزان تورم و شاخص‌های اقتصادی محاسبه می‌شود.

برای محاسبه دیه 1403، معمولا دادگاه به صورت درصدی نسبت به دیه کامل، حکم را تعیین می‌کند. در ادامه به محاسبه درصدی نرخ دیه 1403 می‌پردازیم.

محاسبه انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به سر و صورت

جدول درصد دیه جراحت‌های وارد شده به سر و صورت در سال 1403 به صورت زیر است:

محاسبه انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به بدن

جدول درصد دیه جراحت‌های وارد شده به بدن در سال 1403 به صورت زیر است:

همانطور که در بالا اشاره کردیم دیه به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود. نوع آسیبی که به اعضا و جوارح می‌رسد، درصد دیه متفاوتی را شامل می‌شود. در محاسبه دیه تصادف به‌عنوان یک عامل مهم و اساسی باید به نوع آسیب و خسارت وارد شد‌ه در زمان تصادف توجه کرد.

در تصویر پایین به برخی از نرخ دیه در سال 1403 پرداختیم:

نرخ دیه سرنشینان در بیمه شخص ثالث 1403

شرکت بیمه مبلغ دیه اعلامی را بر اساس تعداد سرشنیان خودرو پرداخت می‌کند و در صورتی‌که خسارت جانی بیش از تعداد افراد قید شد‌ه در کارت خودرو باشد، شرکت بیمه تعهدی در قبال پرداخت غرامت سرنشین‌های مازاد بر کارت خودرو ندارد.

به عنوان مثال، اگر در کارت خودروی شما تعداد سرنشیان 5 نفر قید شد‌ه است شرکت بیمه تا سقف 8 میلیارد تومان در ماه حرام خسارت جانی پرداخت خواهد کرد و خسارت جانی سایر افراد را برعهده نخواهد گرفت. در اینگونه موارد مابقی خسارت توسط (صندوق تامین خسارات بدنی) بیمه مرکزی تامین خواهد شد.

بر اساس آنچه مطرح شد، بیمه شخص ثالث در حالت پایه شامل آسیب‌های جانی وارده به راننده مقصر نمی‌شود؛ در اینگونه موارد نیاز است که پوشش “حوادث راننده” نیز به همراه بیمه‌نامه ثالث خریداری شود. بنابراین، پوشش بیمه‌نامه حوادث راننده فقط برای جبران خسارت‌های راننده استفاده می‌شود و در صورتی قابل استفاده است که راننده در زمان وقوع حادثه حالت طبیعی داشته باشد و دارای گواهینامه نیز باشد. همچنین راننده خاطی باید مالک قطعی خودرو نیز باشد.

در صورت بروز خسارت در شرایط زیر، نیازی به گزارش مقامات انتظامی و کروکی پلیس نیست:

• خسارت مالی کمتر از حداقل نرخ خسارت مالی 40 میلیون
• هر دو طرف دارای گواهی‌نامه معتبر و مرتبط باشند
• خسارت جانی رخ ندهد

سقف تعهدات مالی بیمه شخص ثالث سال 1403

در مورد خسارت‌های مالی، بیمه مرکزی حداکثر تعهد مالی بیمه‌نامه‌های شخص ثالث را در سال 1403 معادل 800 میلیون تومان اعلام کرده است. این رقم حداقل معادل با 2.5% نرخ دیه ماه حرام (40 میلیون تومان) و حداکثر 50% آن (800 میلیون تومان) در نظر گرفته‌می‌شود. باید توجه داشت که رقم 800 میلیون تومان حداکثر سقف تعهدات مالی است و شرکت‌های بیمه می‌توانند بر حسب توانگری مالی خود حداکثر مبلغ را کمتر در نظر بگیرند در صورتی‌که مالک خودرو خواستار افزایش سقف تعهدات مالی باشد، می‌تواند برای پوشش مالی فراتر از حالت پایه اقدام به خرید “بیمه مازاد شخص ثالث” نماید. در صورتی که بیمه‌گذار پس از خرید بیمه‌نامه ثالث درخواست افزایش پوشش مالی را داشته باشد، پس از ارائه درخواست به بیمه‌گر و دریافت تاییدیه، الحاقیه خود را از شرکت بیمه دریافت خواهد کرد.

این طبیعی است که با افزایش نرخ دیه سال به سال، سقف تعهدات مالی شرکت‌های بیمه شخص ثالث نیز بیشتر می‌شود. مثلا در سال 1402 که نرخ دیه کامل در ماه حرام 1 میلیارد و دویست میلیون تومان بود این عدد 30 میلیون تومان در نظر گرفته‌می‌شد، در سال 1403 که نرخ دیه کامل در ماه حرام معادل یک میلیارد و ششصد میلیون تومان است این عدد به 40 میلیون تومان رسیده‌است.

 

نرخ دیه جنین در سال 1403

دیه جنین در محاسبه میزان دیه سقط جنین، سن و شرایط جنین متغیرهای اصلی هستند. بر اساس نرخ دیه سال 1403 دیه جنین به شرح زیر می‌باشد:

• جنین ۲ هفته‌ای: ۲ صدم دیه (۲۴ میلیون)
• ۱ ماهه (۴ صدم دیه ۴۸ میلیون)
• ۸ هفته (۶ صدم دیه ۷۲ میلیون)
• ۱۲ هفته جنین (۹۶ میلیون)
• ۱۶ هفته (۱۲۰ میلیون) قبل از دمیده شدن روح
• ۱۶ هفته مونث (۶۰۰ میلیون) بعد از دمیده شدن روح
• جنین مذکر ۱۶ هفته (۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون) بعد از دمیده شدن روح
• جنین ۱۶ هفتگی بدون تعیین جنسیت (۹۰۰ میلیون) بعد از دمیده شدن روح

منظور از تعدد دیات چیست؟

در ادبیات قانونی کشور دیات از دو منظر قابل بررسی است:

1. نخست اینکه تعدد دیات به این معناست که شرکت بیمه (بیمه‌گر) مکلف است دیه تمام افراد درگیر در سانحه مشمول بیمه ثالث را پرداخت نماید. تاکید بر این نکته مهم است که در قانون پیشین شخص ثالث شرکت بیمه صرفا ملزم به پرداخت دیه یک نفر فوت شده بود و مابقی دیات بر عهده راننده مقصر بود. با این وجود، بر اساس اصلاحیه جدید قانون شخص ثالث، دیه تمام اشخاص ثالث فوت شده در اثر سانحه بر عهده شرکت بیمه است.
2. در معنای دوم شرکت بیمه مکلف به پرداخت تمام دیات مربوط به شخص ثالث است. به‌عنوان مثال، فردی را تصور کنید که در اثر تصادف با نیسان آبی قطع نخاع شده و همزمان قدرت شنوایی خود را هم به علت تصادف از دست داده است. در این حالت فرد دچار تعدد دیات شده است (به این معناکه بیمه‌گر دیه قطع نخاع و از دست رفتن شنوایی را پرداخت می‌کند).

جمع بندی نرخ دیه 1403

همانطور که در این  مطلب گفتیم در اسلام قانون دیه (خون بها) در گذشته برای هر فرد معادل 100 شتر بود که امروزه براساس نرخ تورم و شرایط کشور این عدد متغیر است. در سال 1403 نرخ دیه یک میلیارد و دویست میلیون تومان است و در ماه های حرام محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه به این عدد یک سوم اضافه می‌شود که معادل یک میلیارد و ششصد میلیون تومان است.

دیه کامل زن و مرد در سال 1403 با هم متفاوت است و دیه کامل زن در ماه‌های عادی برابر 600 میلیون تومان است و در ماه‌های حرام 800 میلیون تومان است. تنها در 2 صورت دیه زن و مرد برابر می‌شود، در سوانح و تصادفات رانندگی و همینطور اگر میزان دیه کمتر از یک سوم دیه کامل باشد. در قوانین بیمه شخص ثالث، به جنسیت و مذهب توجهی نمی‍شود و معادل یک دیه کامل پرداخت می‌شود.

سوالات متداول