اهرم مالی چیست؟ راهنمای کامل انواع اهرم های مالی و کاربرد آن

تصور کنید یک فرصت سرمایه‌گذاری بزرگ پیش روی شماست، اما بودجه‌تان محدود است. آیا باید قید این فرصت را بزنید؟ نه لزوماً! دنیای مالی راه‌حلی هوشمندانه برای این موقعیت دارد. اهرم مالی به شما اجازه می‌دهد با سرمایه‌ای کمتر از دارایی خودتان، وارد معاملات بزرگ‌تر شوید و بازدهی بیشتری کسب کنید. اما همان‌طور که هر فرصت جذابی با ریسک همراه است، استفاده از اهرم های مالی نیز نیازمند دقت، دانش و مدیریت صحیح است. اگر می‌خواهید بدانید تعریف اهرم مالی چیست، چطور کار می‌کند، چه مزایا و معایبی دارد و چگونه می‌توان از آن در بازارهای مختلف استفاده کرد، این مقاله از کاریزما لرنینگ دقیقاً برای شماست. پس لطفا تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

اهرم مالی چیست؟

اهرم مالی (به انگلیسی Leverage) به معنی استفاده از منابع مالی دیگران، مانند وام برای افزایش توان سرمایه‌گذاری است. به بیان ساده، به‌جای اینکه فقط با سرمایه شخصی خود سرمایه‌گذاری کنیم، بخشی از منابع مورد نیاز را از طریق قرض گرفتن یا وام تأمین می‌کنیم تا بتوانیم سرمایه‌گذاری بزرگ‌تری انجام دهیم.

برای نمونه، خیلی از افراد معمولاً برای خرید خانه یا زمین از وام استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود با وجود محدودیت در سرمایه شخصی، بتوانند دارایی ارزشمندتری نسبت به میزان سرمایه خود خریداری کنند. البته در کنار این مزیت، مسئولیت بازپرداخت وام نیز وجود دارد که ریسک مالی را افزایش می‌دهد.

در بازارهای مالی نیز، سرمایه‌گذاران برای بهره‌برداری از فرصت‌های بیشتر، از اعتبار یا تسهیلات مالی استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، فردی ممکن است با دریافت اعتبار، سهام بیشتری خریداری کند و در صورت رشد قیمت سهام، سود بیشتری به‌دست آورد. اما در صورتی که بازار افت کند، زیان نیز بیشتر خواهد بود.

اهرم مالی شرکت چیست؟

شرکت‌ها برای تأمین منابع مالی، گاهی به جای جذب سرمایه‌گذار جدید، از اهرم مالی یعنی وام یا بدهی استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود سود حاصل از سرمایه‌گذاری فقط بین سهامداران فعلی تقسیم شود. اما اگر برنامه‌های شرکت طبق انتظار پیش نرود، این بدهی‌ها ممکن است فشار مالی زیادی ایجاد کند و از سود سهامداران کم شود.

پس بررسی میزان استفاده شرکت از اهرم ما‌لی بسیار مهم است. این موضوع با نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام سنجیده می‌شود. البته بدهی زیاد همیشه نشانه ضعف نیست؛ مهم این است که شرکت چطور از منابعش برای ایجاد سود استفاده کرده است. در ادامه مقاله به بررسی نحوه محاسبه اهرم مالی می‌پردازیم.

درجه اهرم مالی چیست؟

درجه اهرم مالی (Degree of Financial Leverage یا به اختصار DFL) معیاری است که نشان می‌دهد سود شرکت چقدر نسبت به تغییر در سود عملیاتی حساس است. این عدد مشخص می‌کند که اگر سود عملیاتی شرکت (یعنی سود قبل از بهره و مالیات) کمی تغییر کند، چه تأثیری روی سود خالص سهامداران (EPS) خواهد گذاشت. فرمول محاسبه درجه اهرم مالی به‌صورت زیر است:

DFL=EBIT/(EBIT-I)

• EBIT = سود قبل از بهره و مالیات شرکت
• I = هزینه بهره

مثال از نحوه محاسبه درجه اهرم مالی

فرض کنید یک شرکت در حال حاضر ۱۰۰ میلیون تومان سود عملیاتی (EBIT) دارد و بابت وام‌هایی که گرفته، سالانه ۲۰ میلیون تومان بهره پرداخت می‌کند. در نتیجه، سود قبل از مالیات این شرکت برابر با ۸۰ میلیون تومان خواهد بود.

حال تصور کنید وضعیت فروش شرکت بهتر شده و سود عملیاتی ۱۰ درصد افزایش پیدا کرده است. یعنی سود عملیاتی از ۱۰۰ میلیون به ۱۱۰ میلیون تومان رسیده. با در نظر گرفتن اینکه هزینه بهره تغییری نکرده و همچنان ۲۰ میلیون تومان است، سود قبل از مالیات جدید برابر با ۹۰ میلیون تومان می‌شود.

در این شرایط، سود شرکت از ۸۰ به ۹۰ میلیون تومان افزایش یافته، یعنی ۱۲٫۵ درصد رشد داشته است. در حالی که سود عملیاتی تنها ۱۰ درصد رشد کرده بود. بنابراین، درجه اهرم مالی این شرکت برابر است با ۱٫۲۵؛ یعنی هر ۱ درصد تغییر در سود عملیاتی، ۱٫۲۵ درصد روی سود خالص شرکت تأثیر می‌گذارد.

این مثال نشان می‌دهد که هرچقدر اهرم ما‌لی بالاتر باشد، نوسان سود عملیاتی سهم نیز بیشتر است. به این معنی که هم احتمال افزایش سود بیشتر می‌شود و هم در صورت افت عملکرد، میزان زیان نیز شدیدتر خواهد بود. برای بررسی فرمول نسبت اهرم مالی می‌توانید مقاله «نسبت های اهرمی چیست و آشنایی کامل با نسبت بدهی!» را مطالعه کنید. 

معرفی انواع اهرم های مالی

اهرم مالی (Leverage) در حوزه‌های مختلف مالی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. کاربرد اهرم مالی در هر بازاری که بتوان با استفاده از بدهی، توان سرمایه‌گذاری و بازدهی را افزایش داد، مشخص می‌شود. در ادامه به چند نوع از اهرم ما‌لی اشاره می‌کنیم:

اهرم مالی در انجام معاملات اعتباری

در شرایطی که بازار در وضعیت تثبیت قرار دارد، سرمایه‌گذاران به‌دنبال روش‌هایی هستند تا با استفاده از سرمایه اولیه بیشتر، سود خود را افزایش دهند. در این زمان، اهرم‌های مالی و بدهی‌ به‌عنوان ابزاری برای این کار در بازار سرمایه مطرح می‌شوند. به این ترتیب، بسیاری از معاملات بازار با استفاده از وام‌های قرض‌الحسنه یا بسته‌های اعتباری از کارگزاری‌ها انجام می‌شود تا سود بیشتری حاصل شود. یکی از ابزارهای مالی که امکان کسب بازدهی اهرمی را برای سرمایه‌گذارن فراهم می‌کند، صندوق سرمایه گذاری اهرم است. 

اهرم مالی در قراردادهای مشتقه

قراردادهای مشتقه به‌طور مستقیم به دارایی‌های پایه مانند ارز، کالا یا اوراق بهادار وابسته هستند. این قراردادها شامل انواعی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، فوروارد و سواپ می‌شوند. این بازارها به دلیل ضریب نقدشوندگی بالا و هزینه‌های پایین‌تر در انجام معاملات، فرصتی مناسب برای استفاده از اهرم‌های مالی فراهم می‌آورند.

اهرم مالی در قراردادهای آتی

در معاملات آتی، فروشنده و خریدار توافق می‌کنند که کالا را در تاریخ معینی با قیمت ثابت تحویل دهند. این معاملات مشابه معاملات بورس است، اما تفاوت آن‌ها در این است که معامله در آینده انجام خواهد شد و تغییرات قیمت تا زمان تحویل تأثیری بر قیمت قرارداد نخواهد گذاشت. اهرم مالی در این نوع معاملات به‌صورت نسبی محاسبه می‌شود. به‌عنوان مثال، با استفاده از قراردادهای آتی، یک سرمایه‌گذار می‌تواند تنها با پرداخت بخشی از مبلغ قرارداد، از تغییرات قیمت کالای موردنظر بهره‌مند شود.

در بازار آتی فرمول اهرم مالی چیست؟

برای مثال، اگر فردی بخواهد از بازار قراردادهای آتی، یک کیلوگرم زعفران خریداری کند، باید توجه داشته باشد که هر قرارداد آتی زعفران معادل ۱۰۰ گرم است. بنابراین، برای خرید یک کیلوگرم زعفران باید ۱۰ قرارداد آتی تهیه کند. برای دریافت این ۱۰ قرارداد، فرد باید ۱۰ برابر وجه تضمین اولیه را به حساب عملیاتی خود واریز کند. فرض کنیم وجه تضمین اولیه هر قرارداد آتی زعفران ۲۰۰ هزار تومان باشد؛ در این صورت، فرد باید در مجموع ۲ میلیون تومان پرداخت کند.

وجه لازم = تعداد قرارداد × وجه تضمین اولیه

۲۰۰۰۰۰۰ = ۱۰ × ۲۰۰۰۰۰

حال اگر همین فرد بخواهد معادل یک کیلوگرم زعفران را از طریق گواهی سپرده خریداری کند، با فرض اینکه قیمت هر گواهی سپرده زعفران که معادل یک گرم زعفران است ۱۰ هزار تومان باشد، باید ۱۰۰۰ واحد گواهی خریداری کند که در مجموع نیاز به ۱۰ میلیون تومان وجه نقد خواهد داشت.

وجه لازم = قیمت گواهی سپرده × مقدار گواهی سپرده

۱۰۰۰۰۰۰۰= ۱۰۰۰۰ × ۱۰۰۰

در نتیجه، این فرد به جای پرداخت ۱۰ میلیون تومان برای خرید یک کیلوگرم زعفران، با استفاده از قراردادهای آتی تنها ۲ میلیون تومان پرداخت می‌کند. به بیان دیگر، سرمایه‌گذاری او معادل ۱۰ میلیون تومان است، اما سود یا زیان حاصل از این سرمایه‌گذاری، بر اساس مبلغ پرداختی یعنی ۲ میلیون تومان محاسبه خواهد شد.

مزایای اهرم مالی چیست؟

استفاده از اهرم های مالی شامل مزایای زیر می‌شود:

• افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری

اهرم مالی این امکان را فراهم می‌کند که با سرمایه کمتر، در سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تری شرکت کنید و در صورت موفقیت، سود بیشتری کسب کنید.

• افزایش قدرت خرید و سرمایه‌گذاری

با استفاده از اهرم ما‌لی می‌توانید بدون نیاز به داشتن کل مبلغ سرمایه‌گذاری، وارد بازارهایی مانند بورس، قراردادهای آتی یا فارکس شوید.

• استفاده بهینه از منابع مالی

اهرم ما‌لی به افراد و شرکت‌ها کمک می‌کند منابع مالی محدودی را که در اختیار دارند، به شکلی مؤثرتر در فرصت‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنند.

• امکان متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری

با استفاده از اهرم، سرمایه‌گذار می‌تواند بخشی از سرمایه را در چند حوزه مختلف سرمایه‌گذاری کند و سبد متنوع‌تری داشته باشد.

معایب اهرم مالی چیست؟

اگرچه استفاده از اهرم مالی، پتانسیل رشد شما را افزایش می‌دهد؛ اما معایبی دارد که حتما باید به آن توجه کنید:

• افزایش ریسک زیان

همان‌طور که اهرم می‌تواند سود را چند برابر کند، زیان را هم چند برابر می‌کند. بنابراین در صورت حرکت بازار برخلاف پیش‌بینی، ممکن است ضرر قابل‌توجهی متحمل شوید.

• احتمال از بین رفتن کل سرمایه

در معاملات با اهرم بالا، حتی تغییرات جزئی در قیمت می‌تواند باعث از دست رفتن تمام سرمایه و بسته شدن موقعیت معاملاتی توسط کارگزار شود (موسوم به کال مارجین).

• وابستگی به تحلیل دقیق و مدیریت ریسک

استفاده از اهرم نیازمند دانش بالا، تحلیل دقیق بازار و ابزارهای مدیریت ریسک است. در غیر این صورت، احتمال خطا و ضرر بسیار زیاد است.

• استرس و فشار روانی بالا

معاملات با استفاده از اهرم به دلیل نوسانات شدید و امکان ضرر بالا، فشار روانی زیادی به معامله‌گر وارد می‌کند.

خلاصه‌ای از مفهوم اهرم مالی

اهرم مالی ابزاری است که با استفاده از منابع مالی قرضی، امکان انجام سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر را برای افراد و شرکت‌ها فراهم می‌کند. این مفهوم در حوزه‌های مختلفی مانند معاملات اعتباری، قراردادهای آتی و غیره کاربرد دارد. با به‌کارگیری اهرم ما‌لی، می‌توان با سرمایه‌ای کمتر، بازدهی بالاتری به دست آورد. اما باید توجه داشت که در کنار افزایش سود احتمالی، ریسک زیان نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل استفاده از اهرم مالی نیازمند دانش کافی، تحلیل دقیق و مدیریت ریسک مناسب است. اگر در رابطه با اهرم ما‌لی و نحوه کارکرد آن سوالی دارید، در بخش کامنت‌های مقاله پاسخگوی شما هستیم.

سوالات متداول