شاخص را باید اولین نقطه تلاقی سهامدار با بازار سرمایه دانست در واقع اولین چیزی که حین ورود فرد به بازار سرمایه و شروع معاملات مدنظر او  قرار می‌گیرد، بررسی شاخص است. سهامدار یا روی سبز شاخص را می بیند یا با روی دیگر این سکه مواجه خواهد شد. وقتی که سهامدار برای اولین بار صفحه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران را باز می‌کند با هفت شاخص مختلف رو به رو می‎شود. 

شاخص کل، شاخص کل (هم‌وزن)، شاخص قیمت (وزنی-ارزشی)، شاخص قیمت (هم وزن)، شاخص آزاد شناور، شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم مجموعه‎ای از شاخص‎هایی هستند که در صفحه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC) به چشم می‌خورند. برای آَشنایی با انواع شاخص‎های بورس مانند شاخص کل بورس، شاخص کل هم وزن و غیره و کاربردی که هر کدام از این شاخص‌ها برای سهامداران خواهند داشت ابتدا باید با مفهوم شاخص در بازار سرمایه آشنا شویم.

شاخص چه وظیفه‌‎ای را بر عهده دارد؟

در تعریف ساده‎ شاخص ماهیت تغییرات متغیرها را نشان می‌دهد. در علم اقتصاد شاخص‌‎ها تغییرات در بازارهای مختلف را نشان می‎دهند در واقع سطح عمومی هر پارامتری را می‎توان از طریق شاخص‌ها مشاهده و بررسی کرد. اگر در بازاری نظیر بازار سرمایه سطح عمومی قیمت سهام شرکت‎های بورسی مختلف را مورد بررسی قرار دهیم از آن طریق می‎توانیم وضعیت شرکت‎های بورسی، صنعت‌های مختلف و به طور کلی وضعیت کل بازار اوراق بهادار را از طریق این شاخص‌ها متوجه شویم.

شاخص‌ها یک پارامتر خاص را مورد بررسی قرار می‎دهند به طور مثال اگر ما تمامی شرکت‌های بورس را مورد بررسی قرار دهیم شاخص کل را مورد بررسی قرار داده‎ایم و اگر 50 شرکت بزرگ بورسی را مورد بررسی قرار بدهیم شاخص 50شرکت برتر را به دست میاوریم. اگر شرکت‎های صنعت خاصی نظیر گروه پالایشی‎ها را مدنظر قرار دهیم شاخص صنعت پالایشگاهی را مشاهده خواهیم کرد.

شاخص کل چیست؟

شاخص کل یا شاخص TEDPIX که مخفف عبارت (Tehran Exchange Divedend and Price Index) است، میانگین تغییرات بازده کل یعنی بازدهی نقدی و بازدهی سرمایه‌ای را نمایش می‌دهد. این شاخص که به شاخص قیمت و بازدهی نقدی نیز معروف است، در واقع به ما نشان می‌دهد که به طور میانگین قیمت سهام و سود نقدی در بورس اوراق بهادار تهران کاهش یا افزایش پیدا کرده است. ممکن است این سوال مطرح شود که این شاخص از چه زمانی افزایش یا کاهش قیمت سهام را به ما نشان می‌دهد؟ باید گفت تغییرات ایجاد شده نسبت به سال پایه سنجیده می‎شود.

مقاله پیشنهادی: بازده سرمایه‌گذاری چیست؟

نکته ای که باید به آن توجه کنید این است که تعداد سهام منتشره شرکت‌ها، معیار وزن‌دهی در شاخص کل است. شاخص کل بازار بورس تهران، سهام تمام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در برمی‌گیرد. بنابراین هر چه تعداد سهام یک شرکت بیشتر باشد و در واقع سهم بیشتری از بازار را داشته باشد، تاثیر بیشتری بر شاخص کل خواهد گذاشت. به بیانی دیگر اگر شرکت‌هایی که به لحاظ ارزش بازار، بزرگ‌تر هستند و وزن بیشتری دارند افزایش یا کاهش پیدا کنند شاخص نیز به تناسب رشد یا افت این سهم‌ها(سهم‌های بزرگ و تاثیرگذار) دستخوش تغییر می‎شود.

شاید این سوال برایتان ایجاد شود که ورود و خروج شرکت‌ها به بورس تاثیری بر شاخص کل خواهد گذاشت یا خیر؟ پاسخ این است که در اثر تغییراتی نظیر افزایش و یا کاهش تعداد شرکت‌ها، افزایش سرمایه از طریق آورده یا مطالبات سهامداران و یا ادغام چندین شرکت‌ با هم و یا تغییرات این چنینی شاخص برای جلوگیری از بروز اشتباه، شاخص کل تعدیل می‌شود تا از این طریق از تغییرات ایجاد شده در اثر چنین مواردی اثرگذاری و ظهور این تغییرات در  مقدار شاخص جلوگیری شود.

شاخص کل هم‌وزن چیست؟

دومین شاخصی که قصد معرفی آن را در این مقاله داریم شاخص هم وزن یا شاخص کل هم وزن است. شاخص کل هم‌وزن به نوعی برای برطرف کردن ایرادات شاخص کل ایجاد شده است به طور مثال به کرات دیده می‎شود که شاخص کل به واسطه منفی بودن چندین سهم منفی شده است اما شاخص کل هم‌وزن به دلیل مثبت بودن بخش قابل توجهی از بازار ریزشی را نشان نمی‎دهد.

شاخص هم وزن نیز مانند شاخص کل محاسبه می‌شود. اما شاخص کل هم وزن برخلاف شاخص کل که اثر سهام بزرگ بیشتر در نظر گرفته می‌شود، ارزش تمامی سهم‌ها یکسان در نظر گرفته می‌شود. در حقیقت در شاخص کل هم‌وزن، هر سهمی اندازه‌ای برابر با دیگر سهام دارد. بنابراین گاهی پیش می‌آید که هنگام منفی بودن شاخص کل، شاخص کل هم وزن مثبت باشد. این بدان معنی است که سهام بزرگ بازار عمدتا منفی بوده و توانسته شاخص کل را منفی کند اما سهام کوچکتر بهتر عمل کرده است و تاثیر آن را در شاخص کل هم وزن مشاهده می‌کنیم که تمامی سهم‌ها وزنی برابر دارند.

‌شاخص قیمت چیست؟

‌شاخص قیمت TEPIX که مخفف عبارت Tehran Exchange Price Index است میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را نشان می‌دهد. شاخص بازدهی قیمت بورس اوراق بهادار تهران در واقع بخشی از شاخص کل است که تغییرات بازدهی نقدی را نشان نمی‌دهد.

در واقع  اگر شاخص کل بدون در نظر گرفتن سود ناشی از سرمایه‌گذاری سهامداران لحاظ شود، شاخص قیمت به دست می‌آید بنابراین شیوه محاسبه این شاخص کاملا مشابه شاخص کل است ولی سود سهام در آن در نظر گرفته نشده است. شاخص قیمت بورس تهران تمامی شرکت‎هاي پذیرفته شده در بورس را در برمیگیرد و در صورتی که نماد شرکتی بسته باشد یا براي مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می شود.

مقاله پیشنهادی: سود نقدی یا DPS چیست؟

تعداد سهام منتشره شرکت‌ها معیار وزن‌دهی در شاخص قیمت است که در نتیجه این امر باعث می‎شود تأثیر شرکتهاي بزرگ در شاخص بیشتر شود. در صفحه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران این شاخص را با نام شاخص قیمت (وزنی-ارزشی) مشاهده می‌کنید. در صورتیکه وزن تمامی سهام یکسان در نظر گرفته شود شاخص قیمت هم وزن مد نظر است.

تفاوت شاخص قیمت هم‌وزن و شاخص قیمت چیست؟

تقاوت این دو شاخص نیز مانند تفاوت شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن است در حقیقت در حالی که اشاره کردیم شاخص قیمت، بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس یا در واقع میانگین بازده ناشی از افزایش قیمت سهام قلمداد می‎شود.

درست همانند شاخص کل در  شاخص قیمت (وزنی – ارزشی) نیز تاثیر شرکت‌های بزرگتر بر شاخص بیشتر و تاثیر شرکت‌های کوچکتر کمتر است اما در شاخص قیمت (هم‌وزن) نقش تمامی شرکت‌ها یکسان در نظر گرفته می‎شوند و اثر شرکت‎های بزرگ در مقایسه با شرکت‎های کوچک‎تر، بیشتر نیست.

معرفی شاخص آزاد شناور

سهام شناور آزاد چیست؟ سهام شناور آزاد به بخشی از سهام یک شرکت گفته می‌شود که دارندگان آن سهامداران خرد و آماده فروش هستند نه سهامداران مدیریتی و راهبردی. ‌شاخص سهام آزاد شناور TEFIX میزان سهامی را نشان می‎دهد که در بازار سهام شرکت‌های بورسی می‎توانند آن میزان سهم را برای خرید و فروش در اختیار سهامداران حقیقی قرار دهند. در حقیقت با میزان سهمی که در بازار در چنگ سهامداران عمده شرکت‎ها نیست می‎توان شاخص آزاد شناور را تعریف کرد.

این موضوع روشن است که هر چقدر میزان درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد آن شرکت جذابیت بیشتری  برای سرمایه‌گذاران حقیقی خواهد داشت. با این حساب اگر بخواهیم به عملکرد شاخص آزاد شناور بپردازیم باید بگوییم که شاخص آزاد شناور تغییرات قیمت سهام‎هایی را نمایش می‎دهد که این میزان سهام در چنگ سهامداران راهبردی و مدیریتی شرکت‎ها قرار ندارد و سهامداران خرد و افراد حقیقی می‎توانند آن را تصاحب کنند. شاخص آزاد شناور می‎تواند میزان شناوری سهم را بازار بورس به ما نشان دهد.

شاخص بازار اول

برای درک شاخص بازار اول و دوم باید به تعریف این دو بازار بپردازیم؛ در حقیقت شرکت‎هایی که حداقل20 درصد شناوری سهام داشته و حداقل میزان سرمایه ثبت شده شرکت هزار میلیارد ریال است در این بازار وارد می‎شوند. برای ورود شرکت‎ها به این بازار لازم است که شرکت حداقل 3 سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش داشته باشد و به علاوه زیان انباشته نیز در ترازنامه این شرکت‎ها وجود ندارد. لازم است سودآوری شرکت‎هایی که در بازار اول بورس ورود پیدا می‎کنند برای سه دوره مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش تایید شده باشد. در حقیقت شاخص بازار اول بورس سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‎دهد که در این پذیرش شده‌اند.

شاخص بازار دوم بورس

اگر شرکت‎هایی که قصد پذیرش در بورس را دارند به لحاظ میزان سرمایه ثبتی، حداقل درصد شناوری سهام و سایر موارد در حد شرکت‎های بازار اول نبوده و از شرایط مطلوب مدنظر برای ورود به بازار اول فاصله داشته باشند، در بازار دوم پذیرش خواهد شد بنابراین شاخص بازار دوم نیز بیانگر سطح عمومی قیمت‌هایی است که در بازار دوم بورس پذیرش شده‌اند.

مقاله پیشنهادی: آموزش انواع بازار بورس

شاخص‌ بازارهای جهانی

بورس و بازار سرمایه دیگر کشورها نیز هر کدام شاخص‌های متفاوتی دارند و افرادی که با بازارهای جهانی سروکار دارند این شاخص‌ها را زیر نظر می‌گیرند و افت و خیز آن‌ها را رصد می‌کنند. از شاخص‌های بازارهای جهانی به شاخص نزدک (Nasdaq) که شاخص بورس نیویورک است اشاره کرد. علاوه بر آن شاخص‌هایی نظیر شاخص داوجونز (Dow Jones)، شاخص اس اند پی ۵۰۰ (S&P 500) نیز بسیار معروف هستند. 

چرا آشنایی با انواع شاخص های بورس اهمیت دارد؟

به طور کلی مفهوم شاخص برای تحلیل بهتر و آگاهی به وضعیت یک بازار یا یک پارامتر معرفی می‌شود. شاخص‌های بورس نیز از این قاعده مستثنی نیستند و شناخت دقیق آن‌ها و تفاوت‌ هر کدام با یکدیگر سرمایه‌گذاران و سهامداران را به درک درستی از شرایط بازار می‌رساند و بهتر می‌توانند بورس را ارزیابی کنند. نتیجه این ارزیابی‌ها را می‌توان در تصمیمات سرمایه‌گذاران مشاهده کرد. تحلیلگران بورس همواره شاخص بورس را در کنار تحلیل تکنیکال یا تحلیل بنیادی مد نظر دارند و در خصوص سبدسهام یا پرتفوی تصمیم‌گیری می‌کنند.

سوالات متداول

انواع شاخص‌ های بورس ایران کدامند؟

شاخص کل، شاخص کل (هم‌وزن)، شاخص قیمت (وزنی-ارزشی)، شاخص قیمت (هم وزن)، شاخص آزاد شناور، شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم از جمله شاخص‌هایی هستند که بسیار با آن‌ها سروکار داریم. 

شاخص کل TEDPIX چیست؟

این شاخص میانگین تغییرات بازده کل یعنی بازدهی نقدی و بازدهی سرمایه‌ای را نمایش می‌دهد.

شاخص کل هم‌وزن به چه معناست؟

شاخص هم وزن نیز مانند شاخص کل محاسبه می‌شود. اما شاخص کل هم وزن برخلاف شاخص کل که اثر سهام بزرگ بیشتر در نظر گرفته می‌شود، ارزش تمامی سهم‌ها یکسان در نظر گرفته می‌شود.