اوراق صکوک نوعی اوراق بهادار با پشتوانه مالی است که جهت تامین مالی بنگاه‌ها استفاده می‌شود. برای اینکه بدانید مزایای اوراق صکوک چیست و چه کاربردی دارد، در ابتدا باید انواع اوراق صکوک را بشناسید. به همین جهت، این مقاله از کاریزما را تالیف کردیم تا شما را با اوراق صکوک اسلامی و کاربرد آنها به طور کامل آشنا سازیم.

اوراق صکوک چیست و چه کاربردی دارد؟

صکوک که خود جمع کلمه صک است یک کلمه عربی بوده که معنی چک می‌دهد. در واقع، خود کلمه صک ترجمه واژه انگلیسی چک (cheque) است.

مفهوم اوراق صکوک مانند اوراق قرضه است. اوراق صکوک یکی از ابزارهای تامین مالی در کشورهای اسلامی است که براساس اصول اسلام طراحی شد‌ه است. از آنجایی که اوراق قرضه مبتنی بر استقراض با بهره است، از نظر اسلام حرام بود‌ه و برای جایگزینی آن از اوراق صکوک استفاده می‌شود.

تفاوت اوراق قرضه و صکوک

صکوک نوعی ابزار برای تامین مالی بنگاه‌ها است اما تفاوت صکوک و اوراق قرضه چیست؟ صکوک مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی و ملموس است و دارنده صکوک مالک مشاع این دارایی‌ها می‌شود. درحالی‌که اوراق قرضه بر دارایی فیزیکی مبتنی نیست و صرفا گواهی مبنی بر تعهد بدهی از صادرکننده به خریدار اوراق قرضه است.

بنابراین، تفاوت دوم اوراق قرضه و صکوک نیز در همین امر است. به عبارتی می‌توان گفت که ارزش صکوک به دارایی فیزیکی (که پشتوانه آن است) بستگی دارد. درحالی که اعتبار اوراق قرضه به صادرکننده آن وابستـه است.

باتوجه به پشتوانه برای صـکوک امکان افزایش ارزش ورقه صکوک با توجه به نوسان ارزش اصل دارایی وجود دارد، درصورتی که در اوراق قرضه چنین نیست.

از شباهت‌های اوراق قرضه و صـکوک نیز، امکان تامین وجوه نقد برای بنگاه‌ها، امکان خرید و فروش در بازار ثانویه می‌باشند.

نهادهای مالی ضروری در انتشار اوراق قرضه اسلامی یا صکوک

برای انتشار هر اوراقی در بازار سرمایه یک یا چند نهاد مالی نیاز است. مهم‌ترین نهادهایی که برای انتشار اوراق قرضه اسلامی یا صکوک نیاز هستند به شرح زیر است:

• بانی: بانی شخصی حقوقی است که اقدام به انتشار صکوک می‌کند. معمولا شرکت‌ها برای تامین نیاز مالی خود اقدام به انتشار صکوک کرد‌ه و ازطریق آن منابع مورد نیاز خود را فراهم می‌کنند. 
• واسط: شخص حقوقی که عامل انتشار صـکوک به نمایندگی از بانی است.
• ضامن: شخص حقوقی که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران یا همان خریداران اوراق قرضه اسلامی، مسئولیت نظارت بر کل فرآیند عملیات انتشار، فروش و… را به عهده دارد. بانی این شخص حقوقی را انتخاب کرد‌ه و سازمان بورس باید آنرا تائید کند. معمولا ضامن از بین بانک‌ها، تامین سرمایه‌ها، موسسات مالی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و… انتخاب می‌شوند.

انواع اوراق صکوک

اوراق صکوک گستردگی زیادی داشتـه و انواع مختلف آن از مرابحه و رهن گرفتـه تا سلف و مشارکت متفاوت است. برای اطلاع از انواع اوراق بهادار اسلامی (صکوک) در ادامه همراه ما باشید:  

• اوراق صـکوک قرض‌الحسنه

اوراق بهاداری که براساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می‌شوند. در واقع، ناشر به میزان ارزش اسمی اوراق از دارندگان قرض می‌کند و به همان اندازه هم به آنها برمی‌گرداند.

• اوراق استصناع

اوراق سفارش ساخت (استصناع) به‌منظور ساخت کالا منتشر می‌شوند. در واقع، از منابع جمع‌آوری شد‌ه به‌واسطه این اوراق باید برای ساخت یک کالا یا محصول استفاده کرد.

• اوراق صـکوک وقفی

این اوراق که با قیمت و نام مشخص منتشر می‌شوند، مخصوص افرادی است که علاقه‌مند به شرکت در طرح‌های عام‌المنفعه هستند.

• اوراق مرابحه (فروش اقساطی)

دارندگان اوراق مرابحه به صورت مشاع مالک دارایی مالی هستند که براساس آن اوراق صکوک مرابحه منتشر شد‌ه است. این اوراق بازدهی ثابت و قابلیت فروش داشتـه و در بازار ثانویه منتشر می‌شوند.

• اوراق صـکوک سلف

سَلَف لغتی برعکس نسیه است. اوراق صـکوک سلف یا سلم زمانی منتشر می‌شوند که خریداران بخواهند کالای مورد نظر خودرا پیش خرید کنند. در واقع، در اوراق سلف پول به صورت نقد پرداخت شد‌ه اما کالا یا محصول خریداری شد‌ه در آینده تحویل داد‌ه خواهد شد.

• اوراق صـکوک اجاره

اوراق اجاره اوراق بهاداری است که براساس عقد اجاره منتشر می‌شود. دارندگان آن به صورت مشاع مالکیت دارایی مورد اجاره را دارند.

• اوراق صـکوک رهنی

اوراق خرید دین (اوراق رهنی) اوراق بهاداری که برای خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر می شود. مطالبات رهنی در واقع مطالبات مدت دار اشخاص حقوقی است که ناشی از قراردادهای دیگر است.

• اوراق مشارکت

این اوراق معمولاً توسط دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی منتشر می‌شود و نشان‌دهنده مالکیت دارندگان آن، نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحبان اوراق مشارکت است؛ مانند مشارکت شهرداری مشهد.

• اوراق صـکوک مضاربه

این اوراق به‌منظور جمع‌آوری وجوه جهت انجام فعالیت اقتصادی سودآور یا بازرگانی توسط بانی منتشر می‌شود. در پایان هر معامله یا پایان هر دوره زمانی سود حاصل از این فعالیت براساس نسبت‌هایی که روی اوراق نوشته‌شده میان بانی و صاحبان اوراق تقسیم می‌شود.

• اوراق مزارعه

اوراق مزارعه نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارندگان آن بر زمین یا زمینه‌ای زراعی یا دیگر نهاده‌های تولیدی زراعی معین است که بر اساس قرارداد مزارعه برای کشت و زرع در اختیار عامل مزارعه گذاشتـه می‌شود.

• اوراق مساقات

این نوع صکوک نیز براساس قرارداد مساقات به‌منظور باغداری در اختیار عامل قرارداد گذاشتـه می‌شود و بیانگر مالکیت مشاع صاحبان این اوراق بر باغ یا باغ‌های مثمر یا دیگر نهاده‌های تولیدی باغی معین است.

لازم به ذکر است که علاوه‌بر موارد فوق، اوراق صـکوک دیگری نیز وجود دارد که شامل اوراق منفعت، اوراق جعاله و اوراق منفعت هستند.

ریسک اوراق صکوک

حال که با انواع اوراق صکوک و کاربرد هریک از آنها آشنا شدید، احتمالا سوال ذهن شما این است که ” خرید اوراق صـکوک چه ریسک‌هایی به همراه دارد؟ ” 

در پاسخ به این سوال باید بگوییم که خرید اوراق صـکوک ریسک‌های زیر را دربر خواهد داشت:

• ریسک از بین رفتـن دارایی
• ریسک نرخ سود 
• ریسک کاهش ارزش دارایی

مزایای اوراق صکوک

اگرچه اوراق صـکوک دارای ریسک‌هایی هستند، اما خرید این اوراق مزایایی نیز به همراه دارد که عبارتند از:

1. اوراق صکوک، نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد.
2. دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شد‌ه و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.
3. با اینکه قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود. اما با این حال باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.
4. از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود، لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می‌دهد. یک راه دیگر کاهش هزینه تامین مالی استفاده از افزایش اعتبار است.

نحوه خرید و فروش اوراق صـکوک در ایران

تمام صکوک منشر شد‌ه در سایت sukuk.ir قابل مشاهده وبررسی جزئیات هستند. برای کسب اطلاعات پیرامون ضوابط انتشار انواع صکوک، شرایط خرید و نحوه خرید هر صـکوک باید به مشخصات اعلامی ناشر و بانی در این سایت مراجعه کرد.

سوالات متداول