نقدینگی چیست ؟ + نمودار حجم نقدینگی کشور

نقدینگی واژه‌ای است که همه روزه در خبرها آن را را می‌شنوید. برای مثال، دولت بیان می‌کند که یکی از راهکارهای اصلی در سال جاری برای کنترل افزایش قیمت‌ها و تورم، مهار نقدینگی است. اما منظور از نقدینگی چیست؟ نقدینگی چه تاثیری بر بیکاری، تولید و تورم دارد و راهکارهای افزایش و کاهش آن در اقتصاد به چه صورت است؟

در این مقاله از کاریزما نمودار حجم نقدینگی، میزان نقدینگی کشور در سال 1401، معنا ومفهوم و اجزای نقدینگی را توضیح خواهیم داد.

فایل صوتی خلاصه نوشتار نقدینگی چیست و چگونه افزایش پیدا می‌کند؟

نقدینگی چیست؟

نقدینگی به طور کلی به دارایی‌های نقدی شما اشاره می‌کند. اسکناس‌هایی که برای خرید مایحتاج، روزانه با خود حمل می‌کنیم نقدترین دارایی‌های ما هستند. هرچه بتوان سریع‌تر دارایی را بدون ایجاد تغییر بسیاری در ارزش آن، به پول نقد تبدیل کرد، نقدشوندگی آن بیشتر است.

برای مثال، شما به‌راحتی می‌توانید پول‌های نگهداری‌شده در حساب سپرده خود را به اسکناس تبدیل کرد‌ه و خرج کنید اما نمی‌توانید واحد آپارتمانی خود را به همین سهولت به پول نقد تبدیل کنید. پیدا کرد‌ن خریدار برای واحد آپارتمانی‌تان زمان‌بر خواهد بود. همچنین ممکن است در نهایت نتوانید آنرا به قیمت دلخواه بفروشید. بنابراین، نقدشوندگی حساب سپرده از املاک و مستغلات بیشتر است. به صورت کلی، در اقتصاد به جمع پول و شبه پول «نقدینگی» (Liquidity) می‌گویند.

مقاله پیشنهادی: اقتصاد چیست؟ درک مفاهیم اقتصادی در زندگی روزمره

پول چیست؟

پول، طبق تعريف شامل اسكناس و مسكوک در دست اشخاص به علاوه سپرده‌های ديداری است. به عبارت دیگر، پول همان وجه نقد و سایر دارایی‌هایی است که نقد کرد‌ن آن‌ها  کار سختی نیست.

مواردی که شما برای پرداخت از آن‌ها استفاده می‌کنید نیز جزء پول محسوب می‌شوند مانند چک و کارت‌های اعتباری. البته تعریف پول شامل «سپرده‌های دیداری» (Demand Deposits) و سایر سپرده‌های بانکی که قابل چک کشید‌ن باشند، نیز هست. در تعریف گسترده‌تر، پول ممکن است شامل چک‌های مسافرتی و حساب‌های پس‌انداز هم باشد.

شبه پول چیست؟

در حالت کلی، شبه پول نيز شامل سپرده‌های غيرديداری است. «شبه پول» به دارایی‌هایی اشاره می‌کند که به صورت مستقیم به‌عنوان وسیله مبادله قابل استفاده و نقد نیستند اما می‌توان آن‌ها را به پول نقد یا سپرده‌های بانکی چک کشیدنی تبدیل کرد. حساب‌های پس‌انداز و حساب‌های مدت‌دار هم بستـه به تعریف در نظر گرفتـه شد‌ه و جامعیت آن ممکن است زیرمجموعه پول یا شبه پول طبقه‌بندی شوند. بستگی به تحلیلی که می‌خواهید انجام دهید ممکن است تعریف شما از پول و شبه‌پول متفاوت باشد.

میزان نقدینگی کشور چقدر است؟

در حال حاضر، آمار و میزان نقدینگی کشور و پایه پولی توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. درآخرین آمار، نقدینگی منتشر شد‌ه که مربوط به فروردین 1402 است، میزان نقدینگی 6412 هزار میلیارد تومان (یا 6412 همت) بود‌ه که 74% آن مربوط به شبه پول و 26% آن مربوط به پول است. همچنین رشد نقدینگی در فروردین 1402 نسبت به 1401، 33.1% بود‌ه است.

نمودار حجم نقدینگی

در نمودار زیر، میزان نقدینگی از اسفند 1400 تا انتهای فروردین 1402 (آخرین گزارش بانک مرکزی) آورد‌ه شد‌ه است. نکته مهمی که در این نمودار دید‌ه می‌شود شیب ثابت افزایش حجم نقدینگی در کشور است:

چرا افزایش نقدینگی باعث تورم میشود؟

حال به تاثیر نقدینگی در اقتصاد بپردازیم، تا این‌جا مشخص است که هر چه پول در دست مردم بیشتر باشد سرعت انجام مبادلات تجاری افزایش می‌یابد. از طرفی، همواره در جامعه مقدار مشخصی کالا و خدمات وجود دارد که مقدار پول در دست مردم باید با آن متناسب باشد.

اگر مقدار پول بیشتر از کالا و خدمات موجود باشد، مردم همان میزان محصول را باید با پول بیشتری خریداری کرد‌ه و قیمت‌ها در جامعه بالا می‌رود و برعکس. از طرف دیگر، پول زیاد تقاضای مردم برای خرید کالاها و خدمات مختلف را افزایش می‌دهد. اگر محصولات تولیدکنندگان داخلی به اندازه کافی نباشد، راه برای ورود کالاهای خارجی ارزان‌قیمت باز می‌شود. در نهایت، رفته‌رفته مردم کالاهای خارجی را جایگزین کالای داخلی می‌کنند که پیامد آن کاهش تولید داخلی و افزایش بیکاری است. بنابراین حجم نقدینگی در جامعه باید کنترل شود.

توجه داشتـه باشید این فقط پول نقد نیست که می‌تواند تورم‌زا باشد. پول‌هایی که به‌صورت شبه پول در حساب‌های بانکی ذخیره می‌شود نیز می‌تواند سریعا به پول نقد تبدیل شود. اما چگونه؟ بانک‌ها منابع مالی جمع‌شده را می‌توانند به مردم وام دهند. به این ترتیب حجم پول بیشتر از مقدار اولیه شروع به افزایش می‌کند. مثلا وقتی ۱۰ میلیون تومان در بانک جمع می‌شود و بانک آن را در قالب وام به شخص دیگری می‌دهد اگر نرخ بهره وام ۲۰ درصد باشد او در پایان سال باید ۱۲ میلیون به بانک بازگرداند.

این مقاله را حتما بخوانید: تورم چیست و تورم چگونه محاسبه می شود؟

ضریب فزاینده خلق نقدینگی

در یک سیستم مالی با چندین بانک، وامی که بانک ملت با استفاده از ذخایر اضافی‌اش به شرکت کاریزما پرداخت کرد، به صورت سپرده در بانک پاسارگاد نگهداری شد. بانک پاسارگاد می‌توانست هشت میلیون و صد هزار تومان از آن را وام بدهد. اگر تمام بانک‌ها ذخایر اضافی خود را وام بدهند، نقدینگی افزایش پیدا خواهد کرد.

در یک سیستم مالی، با وجود بانک‌های متعدد میزان پولی که می‌تواند خلق شود، بستگی به ضریب فزاینده خلق پول دارد. ضریب فزاینده به ما می‌گوید به چه تعداد باری یک وام می‌تواند در طی فرایند وام‌دهی ذخایر اضافی، افزایش پیدا کند. درواقع، ضریب فزاینده به ما اطلاع می‌دهد که هر وام می‌تواند چقدر نقدینگی خلق کند. بنابراین، ضریب فزاینده نسبت تغییرات در عرضه پول به تغییر اولیه در ذخایر بانکی است.

 نرخ ذخیره اجباری ÷ ۱ = ضریب فزاینده خلق پول

پایه پولی و پول پرقدرت

در ادبیات اقتصادی، «پایه پولی» میزان دارایی‌ها یا بدهی‌های ترازنامه‌ای بانک مرکزی را نشان می‌دهد که به دلیل آنکه پس از چرخش در شبکه بانکی، چند برابر شد‌ه و نقدینگی را تشکیل می‌دهد، به پول پرقدرت معروف است.

پایه پولی درواقع نشان‌دهنده رشد پول و شبه‌پول در طول یک مدت مشخص است. هرگونه افزایش در پایه پولی یا «پول پرقدرت» منجر به افزایش چند برابر آن (معادل ضریب فزاینده نقدینگی) در نقدینگی می‌شود. واضح است که هر قدر نرخ ذخیره قانونی بانکها نزد بانک مرکزی بیشتر باشد قدرت تولید پول بانک‌ها تضعیف شد‌ه و حجم کلی نقدینگی به سمت مقدار پایه پولی میل می‌کند.

نسبت‌های نقدینگی چیست؟

نسبت نقدینگی یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌ها است. به طور خلاصه، سه نوع نسبت نقدینگی داریم که عبارتند از:

• نسبت جاری
• نسبت آنی
• نسبت وجه نقد

برای مطالعه بیشتر پیرامون نسبت نقدینگی می توانید این مقاله را مطالعه کنید: نسبت های نقدینگی در صورت های مالی

خلق نقدینگی

برای درک بهتر فرایند خلق پول بوسیله بانک‌ها به مثال مقابل توجه کنید. فرض کنید بانک ملت در این مثال 10 میلیون تومان در قسمت سپرده‌های خود دارد. در این مرحله، بانک فقط پول‌های سپرده‌گذاران را نگهداری می‌کند.

مطابق تصویر زیر، می‌توانید ترازنامه بانک ملت را مشاهده کنید. در این زمان تمام سپرده‌ها در صندوق بانک  قرار دارند. در واقع، بانک در این مرحله وامی اعطا نمی‌کند، در نتیجه سودی هم به سپرده‌گذاران تعلق نمی‌گیرد.

بانک ملت از سوی بانک مرکزی موظف می‌شود که ۱۰ درصد از کل سپرده‌ها یا یک میلیون تومان را ذخیره کند تا بتواند برداشت‌ها را پوشش دهد و ۹ میلیون تومان باقی‌مانده را وام دهد و در ازای آن بهره دریافت کند. اگر این اتفاق بیفتد بانک قادر به سوددهی به سپرده‌گذاران خواهد شد. وظیفه بانک دیگر فقط محدود به ذخیره کرد‌ن سپرده‌ها نیست و به یک واسطه مالی بین سپرده‌گذاران و دریافت‌کنندگان وام تبدیل شد‌ه است. این تغییرات در عملکرد بانک، ترازنامه را تغییر خواهد داد.

همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، دارایی‌های بانک تغییر کرد‌ه است. ۱ میلیون تومان در ذخایر و یک وام پرداختی به رستوران جلیلی دارد. هم‌چنان ۱۰ میلیون تومان در بخش بدهی‌ها قرار دارد.

بانک ملت ۹ میلیون تومان به شرکت کاریزما وام می‌دهد. این وام جزو دارایی بانک است؛ زیرا برای آن درآمد ناشی از بهره تولید خواهد کرد. البته مسئول پرداخت وام به شرکت کاریزما اجازه نخواهد داد که با ۹ میلیون تومان پول نقد از بانک خارج شود. بانک برای کاریزما چکی به مبلغ ۹ میلیون تومان صادر می‌کند. شرکت کاریزما وام را به حساب قابل برداشت خود در بانک پاسارگاد واریز می‌کند.

همانطور که در تصویر زیر قابل مشاهده است، سپرده‌ها و ذخایر بانک پاسارگاد به اندازه ۹ میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند. بانک پاسارگاد هم موظف است ۱۰ درصد از سپرده اضافه‌شده را به‌عنوان ذخیره اجباری نگهداری کند، ولی این اختیار را دارد که باقی‌مانده مبلغ را وام دهد.

زمانیکه وام شرکت کاریزما به حساب سپرده دیداری این شرکت واریز می‌شود، در واقع عرضه پول افزایش پیدا کرد‌ه است. بوجود آورد‌ن وام‌هایی که در سپرده‌های دیداری نگهداری می‌شوند، نقدینگی را افزایش می‌دهد. از پول قرارگرفته‌شده در حساب سپرده‌های دیداری می‌توان به آسانی برای خریداری کالاها و خدمات استفاده کرد.

توجه داشتـه باشید که در این مرحله نقدینگی ۱۹ میلیون تومان است که ۱۰ میلیون تومان آن در حساب بانک ملت و ۹ میلیون تومان آن در حساب بانک پاسارگاد قرار دارد.

بدیهی است که اگر شرکت کاریزما برای پرداخت قبوض خود چک صادر کند، مانده این حساب‌ها صفر می‌شود. اما تا زمانیکه این چک‌ها به حساب‌های قابل‌ برداشت دیگری واریز شوند، مسئله به همین صورت باقی خواهد ماند. بانک باید به میزانی پول داشتـه باشد که بتواند ذخیره اجباری را نگهداری کند. بانک می‌تواند بقیه مبلغ را وام ‌دهد و این وام‌ها زمانی که دوباره به سپرده‌ها واریز شوند، به نقدینگی می‌افزایند.

در نهایت خلق نقدینگی چگونه انجام می‌شود؟

در مثالی که بیان کردیم، وام داد‌ن بانک، نقدینگی را به میزان ۹ میلیون تومان افزایش داد‌ه است. طی این فرآیند، ۹ میلیون تومان نقدینگی خلق شد‌ه است. حال بانک پاسارگاد موظف است که ۱۰ درصد (۹۰۰ هزار تومان) از پول را به‌عنوان ذخیره اجباری نگهداری کند و می‌تواند بقیه مبلغ (۸/۱ میلیون تومان) را به یک شرکت دیگر وام بدهد.

اگر صاحب شرکت دوم، وام را به به حساب خود در بانک کارآفرین واریز کند، نقدینگی برابر ۸/۱ میلیون تومان مطابق تصویر زیر افزایش خواهد یافت.

فرایند خلق پول بدون وجود چندین بانک در سیستم مالی امکان‌پذیر نیست. بانک‌ها بخشی از پول را نگهداری می‌کنند و وام‌ها به حساب‌های سپرده‌های دیگر واریز می‌شود و در نهایت سپرده‌ها یا نقدینگی افزایش پیدا می‌کند.

چکیده مطلب

به طور قطع، همه شما با معنای پول و نقدینگی تا حدودی آشنا هستید. مفهوم پول نقد که مشخص است. پولی که در حال حاضر برای مبادله در دسترس است و می‌توان برای خرید کالا و خدمات از آن استفاده کرد، اما نقدینگی مفهومی عام‌تر نسبت به این واژه دارد.

عموما نقدینگی به دارایی‌های نقدی شما و اسکناس‌هایی که صرف خرید مایحتاج روزانه خود می‌کنید اطلاق می‌شود. در صورتی که بتوانید سریع‌تر دارایی خود را بدون کاهش ارزش آن تبدیل به پول نقد کنید، نقدشوندگی آن بیشتر است. در مقاله‌ای که مطالعه کردید، به طور کامل طریقه رشد نقدینگی را توضیح دادیم. همچنین حجم نقدینگی 1402 را در ایران نشان داد‌ه و میزان نقدینگی کشور را بررسی کردیم.

سوالات متداول