اوراق تبعی و نکات جامع در مورد آن + [ فایل صوتی ]
اوراق تبعی و نکات جامع در مورد آن + [ فایل صوتی ]
بسیاری از افراد به دنبال محافظت از دارایی‌های باارزش خود چه در زندگی روزمره و چه در دنیای سرمایه‌گذاری هستند. در بازارهای مالی، ابزارهای متنوعی برای مدیریت و کاهش ریسک وجود دارد که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا از سرمایه خود محافظت کنند و از نوسانات غیرمنتظره جلوگیری کنند. یکی از این ابزارهای کارآمد، اوراق تبعی (اختیار فروش تبعی) است. این اوراق به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا با خرید آنها، سرمایه‌گذاری خود را در یک سهم خاص بیمه کنند.
در این مقاله از کاریزما لرنینگ به بررسی اوراق اختیار فروش تبعی و نکات آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا با این ابزار کارآمد در بازار سرمایه بیشتر آشنا شوید.
همچنین می‌توانید برای شنیدن فایل صوتی این موضوع، از بخش زیر کمک بگیرید:
اوراق تبعی چیست؟
همان‌طور که در مقاله «اوراق بهادار چیست» مطرح شد، اوراق تبعی یا اوراق اختیار فروش یکی از انواع اوراق بهادار در بازار مشتقات است. این اوراق به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند که حق فروش یک سهم خاص را با قیمت مشخصی در آینده داشته باشند. به‌عبارت‌دیگر، این اوراق، حکم نوعی بیمه برای سهام شما را دارند و به شما این امکان را می‌دهند که در برابر کاهش قیمت، از سرمایه‌گذاری خود محافظت کنید.
اگر شما اختیار فروش تبعـی یک سهم را داشته باشید. می‌توانید آن سهم را با قیمتی مشخص (قیمت اعمال) در زمانی خاص (زمان سررسید) بفروشید. اگر تصمیم به استفاده از این حق خود بگیرید، فروشنده اختیار فروش موظف به انجام تعهدات خود (یعنی خرید سهم با قیمت توافق شده) خواهد بود.
مثال از کاربرد اوراق تبعی
فرض کنید شما سهم شرکتی را به قیمت ۱۰۰۰ تومان خریده‌اید. شما می‌توانید یک اختیار فروش برای این سهم با قیمت اعمال ۹۰۰ تومان و زمان سررسید ۶ماهه خریداری کنید.
در این حالت، اگر تا ۶ ماه آینده قیمت سهم به کمتر از ۹۰۰ تومان برسد، شما می‌توانید سهم خود را به قیمت ۹۰۰ تومان به فروشنده اختیار فروش بفروشید، حتی اگر قیمت واقعی سهم در بازار به ۵۰۰ تومان هم رسیده باشد.
البته، اگر قیمت سهم در زمان سررسید بیشتر از ۹۰۰ تومان باشد، شما هیچ تعهدی به فروش سهم با قیمت ۹۰۰ تومان ندارید و می‌توانید آن را در بازار با قیمت بالاتر به فروش برسانید.
مزایای اوراق تبعی در بورس چیست؟
انتشار اوراق اختیار فروش تبعـی مزایای متعددی را برای بازار سهام به همراه دارد. در این مطلب به بررسی برخی از این مزایا می‌پردازیم:
۱- کاهش ریسک سهامداران خرد
یکی از مهم‌ترین مزایای انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، کاهش ریسک سهامداران خرد است. با انتشار این اوراق، سهامداران عمده حداقل قیمتی را برای سهم پایه تعیین می‌کنند. این موضوع به سهامداران خرد اطمینان می‌دهد که در صورت کاهش قیمت سهم، ضرر آنها از قیمت اعمال فراتر نخواهد رفت. کاهش ریسک، اعتماد سهامداران خرد را به سهم جلب می‌کند و در نتیجه تقاضا برای خرید سهام پایه افزایش می‌یابد. افزایش تقاضا برای خرید سهام و سرمایه‌گذاری در بازار بورس نیز منجر به رونق اقتصاد کشور خواهد شد.
۲- حمایت از سهم
در گذشته، سهامداران عمده برای حمایت از قیمت سهم شرکت، مجبور به خرید سهم بیشتر در بازار بودند. این موضوع هزینه‌های زیادی را برای آنها به دنبال داشت. انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، راهکاری جایگزین برای حمایت از سهم بدون نیاز به خرید بیشتر سهم است. با انتشار این اوراق، سهامداران عمده می‌توانند اعتماد سهامداران خرد را جلب کرده و در نهایت از سهام آنها نیز حمایت کنند.
معایب اوراق تبعی
در کنار مزایای متعددی که اوراق اختیار فروش تبعی برای سرمایه‌گذاران ارائه می‌کنند، معایبی نیز برای این نوع اوراق وجود دارد که باید قبل از خرید آنها موردتوجه قرار گیرد.
۱- عدم وجود بازار ثانویه
برخلاف سهام پایه، اوراق اختیار فروش تبعـی بازار ثانوی برای معاملات ندارند. به‌عبارت‌دیگر، شما فقط می‌توانید این اوراق را در تاریخ اعمال به شرکت منتشرکننده اوراق بفروشید.
۲- محدودیت خرید
برای هر اوراق اختیار فروش تبعی، یک سقف خرید مشخص شده است. این سقف به‌منظور جلوگیری از انحصار بازار و حفظ تعادل عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. سقف خرید برای سهامداران حقیقی و حقوقی متفاوت است. عدم امکان خرید اوراق بیش از سقف مجاز، یکی از محدودیت‌های این نوع اوراق محسوب می‌شود.
۳- عدم بازگشت هزینه
مبلغی که برای خرید اوراق اختیار فروش تبعی می‌پردازید، حتی اگر در تاریخ اعمال، قیمت سهم پایه از قیمت اعمال بیشتر باشد، به شما برگردانده نمی‌شود. این مبلغ، در واقع هزینه‌ای است که شما برای بیمه‌کردن سهام خود در برابر کاهش قیمت پرداخت می‌کنید.
۴- محدودیت زمانی
شما فقط می‌توانید اوراق اختیار فروش تبعی خود را در تاریخ اعمال به شرکت بفروشید. در صورت عدم استفاده از اوراق بعد از تاریخ اعمال، آنها باطل شده و قابلیت استفاده مجدد را نخواهند داشت.
اصطلاحات اوراق اختیار فروش تبعی
اوراق اختیار فروش تبعی، چندین اصطلاح تخصصی دارد که درک آنها برای سرمایه‌گذاران، گامی ضروری برای تصمیم‌گیری آگاهانه به شمار می‌رود. در ادامه، به شرح و بررسی برخی از مهم‌ترین اصطلاحات می‌پردازیم:
۱- سهم پایه
سهم پایه، سهمی است که اوراق اختیار فروش تبعی بر روی آن منتشر می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، این اوراق به شما حق می‌دهند تا در صورت تمایل، سهم پایه را در تاریخ و قیمتی مشخص به فروش برسانید.
۲- قیمت اعمال
خریدار اوراق اختیار فروش تبعی، حق دارد سهم پایه را در تاریخ سررسید و به قیمت اعمال به فروشنده اوراق بفروشد. این قیمت از قبل تعیین شده و در اطلاعیه مربوط به اوراق ذکر می‌شود.
مثال: اگر قیمت اعمال اوراق اختیار فروش تبعـی سهم یک شرکت ۱۰۰۰ تومان باشد. به این معنا که خریدار اوراق، حق دارد در تاریخ سررسید، سهم همان شرکت را به قیمت ۱۰۰۰ تومان به فروشنده اوراق بفروشد، حتی اگر قیمت واقعی سهم در آن زمان کمتر باشد.
۳- تاریخ اعمال
تاریخ اعمال، روزی است که در آن، خریدار اوراق اختیار فروش تبعی، می‌تواند از حق خود برای فروش سهم پایه به قیمت اعمال استفاده کند. این تاریخ نیز در اطلاعیه مربوط به اوراق ذکر می‌شود.
۴- دوره معاملاتی
دوره معاملاتی، بازه زمانی است که طی آن امکان خرید و فروش اوراق اختیار فروش تبعی در بورس اوراق بهادار وجود دارد. این دوره از روز انتشار اوراق تا تاریخ سررسید آن را شامل می‌شود.
۵- سقف خرید
سقف خرید، حداکثر تعداد اوراق اختیار فروش تبعی است که هر شخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند در یک روز معاملاتی خریداری کند. این سقف به‌منظور جلوگیری از انحصار بازار و حفظ تعادل عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
۶- حجم عرضه
حجم عرضه یعنی تعداد اوراق اختیار فروش تبعی که توسط شرکت منتشرکننده در طول دوره معاملاتی به بازار عرضه می‌شود. این تعداد در اطلاعیه مربوط به اوراق ذکر می‌شود.
۷- حجم عرضه روزانه
حجم عرضه روزانه، حداقل تعداد اوراق اختیار فروش تبعی است که به‌صورت روزانه توسط شرکت منتشرکننده به بازار عرضه می‌شود. این تعداد نیز در اطلاعیه مربوط به اوراق ذکر می‌شود.
۸- قیمت عرضه اوراق
قیمت عرضه اوراق، قیمتی است که شرکت منتشرکننده برای فروش هر برگ اوراق اختیار فروش تبعی تعیین می‌کند. این قیمت در اطلاعیه مربوط به اوراق ذکر می‌شود و مبنای معاملات اولیه اوراق خواهد بود.
نماد اوراق اختیار فروش تبعی
نماد اوراق اختیار فروش تبعی، از ترکیب حروف و اعداد خاصی تشکیل می‌شود که نمایانگر اطلاعاتی در مورد این اوراق هستند. ساختار کلی این نماد به‌صورت زیر است:
- حرف «ه»: این حرف در ابتدای نماد قرار می‌گیرد و نشان‌دهنده نوع اوراق، یعنی «اوراق اختیار فروش تبعی» است.
- بخشی از نماد سهم پایه: در ادامه حرف «ه»، بخشی از نماد سهم پایه مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی قرار می‌گیرد. این بخش معمولاً حروف اول نام سهم را شامل می‌شود.
- تاریخ سررسید: در انتهای نماد، تاریخ سررسید اوراق اختیار فروش تبعی به‌صورت عددی (سال و ماه) درج می‌شود.
لیست اوراق تبعی
برای مشاهده لیست اوراق تبعی می‌توانید وارد سایت مدیریت فناوری بورس تهران شده و نام «تبعی» را جست‌وجو کنید. همچنین امکان بررسی اوراق اختیار فروش تبعی از طریق سایت بورس و فرابورس مهیاست.
نحوه خرید اوراق تبعی در بورس
برای خرید اوراق تبعی، باید به سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری خود مراجعه کنید و با جست‌وجوی نماد معاملاتی اوراق موردنظر، اقدام به خرید آنها نمایید. قیمت هر برگ اوراق در اطلاعیه مربوط به آن ذکر می‌شود که در سامانه معاملاتی نیز قابل بررسی است. امکان خرید اوراق تبعی از طریق کارگزاری کاریزنا نیز مهیاست. اگر قصد خرید این اوراق را دارید، می‌توانید به‌صورت کانلا آنلاین و رایگان در کارگزاری کاریزما ثبت‌نام کرده و اقدام به معاملات کنید.
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، برای هر اوراق اختیار فروش تبعی، یک سقف خرید مشخص شده است. این سقف به‌منظور جلوگیری از انحصار بازار و حفظ تعادل عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
اوراق اختیار فروش تبعی، تنها زمانی ارزش دارند که شما سهم پایه آن اوراق را نیز در پرتفوی خود داشته باشید. به‌عبارت‌دیگر، این اوراق به شما حق می‌دهند تا در صورت تمایل، سهم پایه را در تاریخ و قیمتی مشخص به فروش برسانید؛ بنابراین اگر سهم پایه را در پرتفوی خود نداشته باشید، اوراق اختیار فروش تبعی برای شما هیچ ارزشی نخواهد داشت.
خرید تعداد اوراق اختیار فروش تبعی بیشتر از تعداد سهم پایه موجود در پرتفوی شما، نه تنها سودی برای شما نخواهد داشت، بلکه باعث تحمیل هزینه‌های اضافی به شما خواهد شد.
مراحل اعمال اوراق اختیار فروش تبعی
توجه داشته باشید که اعمال اوراق تبعی تنها در تاریخ سررسید آن انجام می‌شود. این اوراق فقط تا تاریخ سررسید خود قابل‌اعمال هستند و پس از آن دیگر هیچ ارزشی نخواهند داشت.
در زمان سررسید اوراق، برای اعمال آنها کافی است تا به سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری خود مراجعه کرده و درخواست اعمال اوراق اختیار فروش تبعی خود را تا قبل از ساعت ۱۴ ظهر روز کاری سررسید ثبت کنید. پس از ثبت درخواست اعمال، تنها امکان تغییر «نحوه تسویه» اوراق تبـعی خود را خواهید داشت.
البته برای اعمال اوراق اختیار فروش تبعی، نیاز است که از طریق کارگزار ناظر مربوط به سهام پایه نماد موردنظر اقدام نمایید. در صورت عدم وجود کارگزار ناظر برای سهام پایه، شما قادر به ثبت درخواست اعمال نخواهید بود و باید ابتدا یک کارگزار ناظر تعیین کنید. توجه داشته باشید که در هفته پایانی پیش از سررسید اوراق، نباید کارگزار ناظر خود را تغییر دهید، زیرا این امر می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در فرایند اعمال اوراق شود. همچنین، ارسال درخواست اعمال توسط هر کارگزاری دیگر غیر از کارگزار ناظر اوراق می‌تواند منجر به عدم تخصیص در فرایند شود.
تسویه اوراق تبعی به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
تسویه این اوراق در بازار سرمایه ایران به 3 شکل انجام می‌شود که در ادامه به آن می‌پردازیم:
۱. تسویه اوراق تبعی به روش نقدی
اگر قیمت سهم در سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد، مابه‌التفاوت به‌صورت نقدی توسط فروشنده به خریدار پرداخت می‌شود. در این حالت، سهام پایه در پرتفوی خریدار باقی می‌ماند. این روش تسویه ابتدا به‌صورت نقدی و سپس در صورت عدم توافق، به‌صورت فیزیکی انجام می‌شود. تسویه نقدی تنها زمانی امکان‌پذیر است که قیمت پایانی سهم از قیمت اعمال در سررسید پایین‌تر باشد.
۲. تسویه اوراق تبعی به روش فیزیکی
در روش تسویه فیزیکی اوراق اختیار فروش تبعی، فروشنده اوراق متعهد می‌شود که سهام پایه را از دارنده آن به قیمتی که در قرارداد تعیین شده است خریداری نماید. این بدان معناست که اگر قیمت سهم در بازار کمتر از قیمت اعمال باشد، فروشنده موظف است تفاوت را به دارنده اوراق پرداخت کند و سهام پایه از پرتفوی دارنده خارج می‌شود.
۳. تسویه اوراق تبعی به روش ترکیبی
در روش تسویه ترکیبی اوراق اختیار فروش تبعی، سرمایه‌گذاران این امکان را دارند که برای بخشی از سرمایه‌گذاری خود در اوراق، نوع تسویه را انتخاب کنند. به این ترتیب، می‌توانند تعیین کنند که چه بخشی از دارایی‌شان به صورت فیزیکی تسویه شود و چه بخشی ابتدا به صورت نقدی و سپس فیزیکی تسویه گردد. این انعطاف‌پذیری به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا استراتژی‌های مدیریت ریسک خود را بهینه‌سازی کنند.
کارمزد اوراق تبعی
اعمال و تسویه فیزیکی اوراق اختیار فروش تبعی دارای ۰/۰۵ درصد کارمزد اعمال و ۰/۵ درصد مالیات است. همچنین و کارمزد اعمال و تسویه نقدی این اوراق ۰/۰۵ درصد است.
نکاتی مهم در رابطه با اوراق اختیار فروش تبعی
معاملات این اوراق بر اساس دستورالعمل انتشار اوراق تبعـی، نکات و شرایط خاصی دارد که توجه به آنها برای استفاده از این اوراق ضروری است:
- این اوراق از نوع اختیار فروش اروپایی هستند؛ یعنی تنها می‌توان در تاریخ سررسید آن را اعمال کرد.
- این اوراق قابلیت معامله در بازار ثانویه را ندارند و تنها در یک مرحله در زمان عرضه توسط ناشر مورد معامله قرار می‌گیرند.
- درصد سود و زیان شما باتوجه‌به نوسانات قیمتی سهام تا تاریخ سررسید و اینکه شما در چه قیمتی سهام پایه را خریداری کرده باشید متفاوت است.
- طبق قانون حتی درصورتی‌که شما درخواست اعمال اوراق را به کارگزار بدهید درصورتی‌که قیمت روز سهام پایه در تاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال نباشد اوراق سررسید شده اعمال نخواهند شد.
- توجه فرمایید که برای اعمال اوراق اختیار فروش تبعـی، نباید سهام پایه موضوع این اوراق را تا زمان سررسید اوراق تبعی به فروش برسانید.
- در تاریخ اعمال، تنها می‌توانید اوراق خود را به شرکت منتشرکننده اوراق بفروشید و امکان فروش آن به اشخاص دیگر وجود ندارد.
- درصورتی‌که سهم پایه را خریداری نکرده باشید، اوراق برای شما هیچ کاربردی نخواهد داشت.
- حداکثر تعداد اوراقی که می‌توانید بخرید، به تعداد سهم پایه موجود در پرتفوی شما محدود می‌شود.
- درصورتی‌که از اوراق خود در تاریخ اعمال استفاده نکنید، آنها باطل شده و قابلیت استفاده مجدد را نخواهند داشت.
جمع‌بندی
اوراق اختیار فروش تبعی، ابزاری مالی در بازار سرمایه است که به دارندگان این اوراق امکان می‌دهد تا سهام پایه خود را در آینده و در تاریخ معینی به قیمتی که از قبل تعیین شده است، بفروشند. این اوراق مانند یک بیمه است که از سرمایه‌گذاران در برابر نوسانات بازار محافظت می‌کند.
اوراق اختیار فروش تبعی دارای دو نوع تسویه نقدی و فیزیکی هستند. در تسویه نقدی، تنها مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت روز سهم پایه پرداخت می‌شود و سهام پایه در پرتفوی سرمایه‌گذار باقی می‌ماند. در تسویه فیزیکی، سهام به قیمت اعمال از دارنده خریداری می‌شود و از پرتفوی وی خارج می‌گردد. این اوراق از طریق کارگزاران ناظر در بورس قابل خرید و فروش هستند و برای اعمال آنها باید از طریق کارگزار ناظر سهام پایه اقدام شود.
سوالات متداول
اوراق اختیار فروش تبعی، ابزارهای نوینی در بازار سرمایه هستند که به خریداران این اوراق، حق فروش سهام پایه خود را در تاریخ معینی در آینده و به قیمتی از پیش تعیین شده (قیمت اعمال) می‌دهند. این اوراق در واقع نوعی ابزار بیمه‌ای محسوب می‌شوند که سرمایه‌گذاران را در برابر نوسانات بازار و کاهش قیمت سهم محافظت می‌کنند.
برای خرید اوراق تبعی باید دارای کد بورسی بوده و در یکی از کارگزاری‌ها ثبت‌نام کرده باشید. سپس از طریق سامانه معاملاتی خود و به تعداد سهام پایه، اقدام به خرید اوراق تبعی کنید.
خیر، اگر تعداد اوراق اختیار فروش تبعی که توسط یک سهامدار خریداری شده، بیشتر از تعداد سهم پایه تحت مالکیت آن سهامدار باشد، اوراق تبعی خریداری شده باطل خواهد شد و مبلغ صرف شده برای خریداری به خریدار بازگردانده نمی‌شود.
هنگام خرید اوراق اختیار فروش تبعی، لازم است که سهام پایه مرتبط در پرتفوی شما قرار داشته باشد. در صورتی که سهام پایه در پرتفوی نباشد، باید خرید سهام و اوراق به صورت همزمان و متناسب با تعداد سهام پایه انجام شود. اگر این شرایط رعایت نشود، پول پرداختی برای خرید اوراق از دست خواهد رفت، زیرا اوراق به منزله بیمه‌ای برای سهام شما عمل می‌کنند و بدون داشتن سهام پایه، امکان بهره‌برداری از پوشش بیمه‌ای وجود نخواهد داشت.
اوراق اختیار فروش تبعی فقط برای کسانی قابل استفاده است که سهام پایه را تا تاریخ سررسید در پرتفوی خود نگه داشته باشند. در صورت فروش سهام پایه (حتی در صورت خرید مجدد)، امکان اعمال اوراق وجود ندارد و مبلغ پرداختی برای خرید اوراق از دست خواهد رفت.
