صندوق کالایی و مزایای سرمایه‌گذاری در آن

صندوق کالایی (Exchange Traded Commodities) که به ETC  شناخته می‌شود. این صندوق‌ها نوعی صندوق سرمایه گذاری کالایی قابل معامله در بورس هستند که امکانات بیشتری نسبت به خرید کالاهای فیزیکی می‌دهند. یکی از باورهای امروزی این است که سرمایه‌گذاری و خرید کالاهای فیزیکی، روشی مناسب برای پوشش تورم و حفظ ارزش سرمایه در شرایط تورمی است.

ممکن است که این عمل، در کنار سایر سرمایه‌گذاری‌ها منجر به تنوع‌بخشی در پرتفوی سرمایه‌گذار و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری شود اما خرید و نگهداری کالاهایی که در زمان تورم از اقبال خوبی برخوردار هستند (مانند سکه و طلا) با ریسک‌هایی همچون ریسک سرقت، گم شد‌ن و هزینه‌هایی همچون هزینه نگهداری، حمل، بیمه و… همراه است که نگرانی درخصوص خرید کالا را افزایش می‌دهند؛ به همین دلیل ابزارهایی در بازار مالی بوجود آمـدند تا امکان خرید کالا را برای سرمایه‌گذاران به راحت‌ترین شکل ممکن فراهم کنند و در عین‌حال ریسک‌های گفتـه شد‌ه را نیز حذف یا محدود کنند.

در ادامه این مقاله، کاریزما لرنینگ به معرفی و توضیح این ابزار کاربردی در بازار سرمایه و بورس کالا پرداخته‌است و انواع صندوق های کالایی موجود در بورس ایران را نام برد‌ه‌است و درنهایت چگونگی خرید این صندوق‌ها را شرح می‌دهد.

صندوق کالایی چیست؟

همانطور که در مقاله “صندوق سرمایه گذاری چیست“ در خصوص اهمیت صندوق های سرمایه گذاری گفته شده‌است، صندوق های کالایی در بورس که صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) هستند، در اوراق بهادار مبتنی بر سپرده کالایی مانند سکه، طلا، زعفران و … سرمایه‌گذاری می‌کنند. به این ترتیب دارندگان واحدهای این صندوق، ضمن بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده کالایی مربوطه، نسبت به کالا هیچگونه مسئولیتی از قبیل نگهداری و مراقبت ندارد. به همین دلیل، صندوق کالایی جذابیت بالایی برای خریداران دارد.

تاریخچه صندوق کالایی

صندوق‌های کالایی برای اولین بار در سال 2004 در بورس لندن معرفی و عرضه شد. این صندوق‌ها مبتنی بر طلا بودند و پس از آن دیگر صندوق‌های کالایی با طیف وسیعی از انواع کالا راه‌اندازی شدند و شروع به کار کردند. از جمله کالاهای پایه صندوق‌های کالایی می‌توان به محصولات کشاورزی، فلزات صنعتی، حامل‌های انرژی مانند نفت و گاز و سایر فلزات گرانبها اشاره کرد.

عملکرد صندوق های کالایی چگونه است؟

صندوق های کالایی قابل معامله در بورس نمونه‌ای از صندوق‌های سرمایه گذاری است. با این تفاوت که دارایی تحت مدیریت صندوق، کالایی مشخص، گواهی سپرده آن کالا و یا اوراق مشتقه مبتنی بر آن کالا است.

عملکرد صندوق های کالایی به این صورت است که وجوه گردآوری شد‌ه را به سرمایه‌گذاری در کالایی بخصوص و اوراق مبتنی بر آن کالا اختصاص می‌دهند. سرمایه‌گذارانی که قصد خرید آن کالا را دارند نیز به جای خرید مستقیم، واحدهای صندوق های کالایی مبتنی بر آنرا خریداری می‌کنند و از افزایش قیمتی آن منتفع می‌شوند.

نکته‌ای که باید بدان توجه داشت این است که در ایران دارایی پایه تمامی صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی پذیرش شد‌ه در بورس کالای ایران، اوراق بهادار مبتنی بر کالای مورد نظر است.

اوراق بهادار شامل گواهی سپرده کالایی، قرارداد آتی کالایی، قرارداد اختیار معامله کالایی و همچنین قراردادهای سلف موازی استاندارد است.

• قرارداد آتی: افراد را وادار می‌کند که مقدار کالای معین در زمان تعیین شده، خریداری کنند.
• قرارداد اختیار معامله: به خریدار این امکان را می‌دهد که در آینده کالایی را بخرد یا خیر.
• گواهی سپرده کالایی: اوراق بهاداری است که بر اساس میزان موجودی در انبار کالا، صادر می‌شود.
• قرارداد سلف موازی استاندارد: در این قرارداد خریدار تمام مبلغ معامله را پرداخت می‌کند. سپس با توافق طرفین، فروشنده متعهد می‌شود در زمانی مشخص کالا راتحویل دهد.

خرید و نگهداری گواهی سپرده‌های کالایی و سایر اوراق بهادار مبتنی بر کالای مورد نظر این ویژگی مثبت را دارد که ریسک‌های خرید و نگهداری کالای فیزیکی را از بین می‌برد. بنابراین ریسک صندوق در مقایسه با خرید مستقیم کالای فیزیکی بسیار کاهش می‌یابد.

در حال حاضر صندوق کالایی برای کدام دارایی ها می باشد؟

اولین صندوق‌ سرمایه گذاری کالایی در ایران در سال 1396 پس از اخذ مجوزهای لازم از سازمان بورس اوراق بهادار راه‌اندازی شد تا اولین صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا بر روی تابلو معاملات بورس اوراق بهادار خرید و فروش شود، پس از آن و به تدریج دیگر صندوق های کالایی نیز در بورس عرضه شدند.

صندوق کالایی کاریزما

صندوق کالایی مبتنی بر طلا یکی از پربازده‌ترین صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی در بورس است که با افزایش روزافزون ارزش طلا، بازده این صندوق نیز افزایش می‌یابد. همانطور که از نام این صندوق‌ پیداست دارایی پایه و موضوع سرمایه‌گذاری آنها طلا است. در واقع، این صندوق‌‌ها در اوراق بهادار مبتنی بر طلا یا سکه طلا مانند گواهی سپرده سکه و اوراق مشتقه مربوط به آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حال حاضر، 11 عدد صندوق سرمایه گذاری کالایی، موفق به اخذ مجوزهای لازم از سازمان بورس اوراق بهادار شده‌اند و بر روی تابلو معاملات خرید و فروش می‌شوند. براساس گزارش‌های به دست آمده در بازه زمانی یک ساله از سال 1401 تا 1402، صندوق کالایی کاریزما با نام کهربا، رتبه سوم را در میان تمامی صندوق های کالایی طلا در بورس به دست آورده‌است.

دارایی‌های صندوق طلا کهربا، 70 تا 90 درصد در گواهی سپرده سکه طلا و مشتقات طلا سرمایه‌گذاری می‌شود. با سرمایه‌گذاری در این صندوق می‌توان متناسب با طلا و سکه سود  به دست آورد. سرمایه گذاری در این صندوق بدون هیچ محدودیت سرمایه گذاری اولیه است.

مقاله پیشنهادی: صندوق طلا چیست؟

یکی دیگر از صندوق های کالایی پربازده، کالاهای کشاورزی هستند. صندوق‌های کالایی برمبنای محصولات کشاورزی با کالای زعفران، برنج، زیره و … شناختـه می‌شوند و اوراق بهادار و گواهی سپرده کالایی، اوراق مشتقه زعفران و… قابل خریداری هستند.

مقاله پیشنهادی: صندوق سرمایه گذاری زعفران

صندوق سرمایه گذاری کالایی چه جایگاهی در بورس دارد؟

به صورت کلی بازارهای بورس کالایی ایران را به سه دسته تقسیم کرد:

• بازار فیزیکی
• بازار مشتقه
• بازار مالی

صندوق های کالایی در بورس زیرمجموعه بازار مالی است؛ زیرا اصلی‌ترین اهداف این بازار تامین نیاز مالی عرضه‌کنندگان و خریداران است.

انواع صندوق های کالایی

صندوق‌ های سرمایه گذاری قابل معامله کالایی به طور کلی در دو دسته منتشر می‌شوند:

• صندوق‌های تک کالایی (طلا و سکه یا زعفران)
• شاخصی (چند کالایی و سبدی از چند کالا)

ارکان صندوق ‌های سرمایه ‌گذاری قابل معامله

صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی نیز مانند سایر صندوق‌های سرمایه گذاری برای مدیریت بهتر و نظارت و شفافیت دارای ارکانی است که شامل موارد زیر هستند:

مجمع صندوق

صندوق های کالایی مانند سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری به مثابه یک نهاد مالی است که ارکان مدیریتی و نظارتی خود را دارد. مجمع صندوق بالاترین رکن صندوق به حساب می‌آید و از اجتماع دارندگان واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری ممتاز تشکیل می‌شود. اعمال تغییر در اساسنامه و امیدنامه، مدیر، متولی، بازارگردان و حسابرس صندوق ازجمله اختیارات مجمع صندوق است. تنها دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز حق رای دارند.

مدیر صندوق

مدیر صندوق به‌ عنوان رکن اجرایی صندوق و متخصص در حوزه فعالیت صندوق، موظف است گزارشات و اطلاعات قابل ارائه صندوق را تهیه و در اختیار سایر ارکان صندوق و همچنین سازمان بورس و سرمایه‌گذاران قرار دهد. از دیگر وظایف مدیر صندوق، تصمیم‌گیری در خصوص خرید و فروش یا نگهداری دارایی‌های صندوق است.

متولی صندوق

متولی رکن نظارتی صندوق است و وظیفه نظارت مستمر بر ارکان اداره‌کننده و سایر ارکان نظارتی صندوق را برعهده دارد. به عنوان مثال، حساب‌های بانکی صندوق به پیشنهاد مدیر و تأیید متولی، افتتاح شد‌ه و برخی از رویه‌های صندوق نیز قبل از اجرا از جهت رعایت منافع سرمایه‌گذاران، باید به تأیید متولی برسند. در ضمن، متولی بر دریافت‌ها و پرداخت‌های صندوق و نحوه نگهداری اسناد در وجه حامل و اوراق بهادار بینام صندوق، نظارت دارد.

بازارگردان صندوق

وظیفه اصلی بازارگردان صندوق این است که با ارسال سفارشات خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری عادی در سامانه معاملاتی به نقدشوندگی و تعادل قیمتی صندوق مورد نظر کمک کند.

حسابرس

از دیگر ارکان نظارتی صندوق های کالایی در بورس است که از بین موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس انتخاب می‌شود. بررسی و اظهارنظر راجع‌به صورت‌های مالی و سایر گزارشات صندوق کالایی در مقاطع زمانی معین و راستی آزمایی صحت و سقم این اطلاعات، ازجمله وظایف حسابرس است.

کارمزد سرمایه گذاری در صندوق های کالایی چقدر است؟

مجموع کارمزدهای خرید یا فروش به ازای هر 100 میلیون تومان سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی، 125 هزار تومان است.

در جدول پایین به کارمزد‌های خرید و فروش صندوق کالایی کشاورزی و طلا در بورس اشاره می‌کنیم:

کارمزد معاملات صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی شامل موارد زیر است:

• کارمزد کارگزاران
• کارمزد بورس کالا
• کارمزد سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
• کارمزد مدیریت فناوری بورس تهران
• حق نظارت سازمان

مزایای صندوق های کالایی در بورس

صندوق سرمایه گذاری کالایی در مقایسه با خرید مستقیم کالا به صورت فیزیکی مزایایی دارند که در ادامه به مواردی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

قابلیت معامله در بورس

همانطور که از نام صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی پیدا است، قابلیت معامله بر روی تابلو معاملات بورس را مانند سهام و حق تقدم و سایر اوراق بهادار قابل معامله دارند. این امکان، سهولت خرید و فروش آنرا بیشتر می‌کند و سرمایه‌گذار تنها با داشتـن کد بورسی و دسترسی به پنل معاملاتی امکان معامله آنرا دارد.

کاهش هزینه‌ها

خرید کالا به صورت فیزیکی علاوه‌بر وجود هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و بیمه، ریسک‌های احتمالی سرقت یا گم شد‌ن را نیز دارد. سرمایه‌گذار با خرید صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی علاوه‌بر اینکه مالکیت دارایی را دارد، هزینه‌ها و ریسک‌های احتمالی گفتـه شد‌ه را متحمل نمی‌شود.

قابلیت معامله در بازار ثانویه

وجود بازار ثانویه شفاف و قابلیت معامله واحدهای صندوق کالایی منجر به ایجاد کارایی عملیاتی در این بازار شد‌ه است و مبادلات به سهولت و آسانی صورت می‌گیرد. معامله در بازار ثانویه باعث افزایش کیفیت و کارایی در فرآیندهای معاملاتی می‌شود، زیرا شفافیت در بازار به کاربران امکان می‌دهد تا به راحتی واحدهای صندوق کالایی را معامله کنند و از اطلاعات دقیق و معتبری بهره‌مند شوند.

وجود بازارگردان

صندوق‌های کالایی نیز مانند سایر صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله هستند و می‌توانند بازارگردان داشتـه باشند. یکی از مشکلات خرید و فروش کالا به طور مستقیم و به صورت فیزیکی این است که در زمان هجوم فروشندگان و عرضه زیاد آن کالا، امکان فروش آن به سختی صورت می‌گیرد و این احتمال وجود دارد که با قیمتی بسیار کمتر از ارزش کالا به فروش برسد. وجود بازارگردان مانع از قفل شد‌ن و تشکیل صف فروش برای صندوق‌های کالایی است و این ریسک را به‌شدت کاهش می‌دهد.

امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم

یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی نسبت به خرید کالا به صورت فیزیکی این است که حداقل میزان خرید واحدهای صندوق، حد نصاب سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه است که در حال حاضر این مبلغ 100 هزار تومان است. تنها با داشتـن حداقل 100 هزار تومان و خرید واحدهای صندوق‌های کالایی می‌توان از افزایش قیمت و بازدهی کالاهای پایه‌ای همچون سکه و طلا منتفع شد.

نقدشوندگی بالا

قابلیت معامله بر روی تابلو معاملات بورس اوراق بهادار تهران و وجود بازارگردان عواملی هستند که نقدشوندگی این صندوق‌ها را بالا می‌برند. یعنی سرمایه‌گذار هنگام نیاز به وجه نقد در کمترین زمان ممکن می‌تواند واحدهای صندوق را به فروش برساند و وجوه خود را برداشت کند. این امکان به سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهد که در صورت نیاز به وجه نقد، فرآیند فروش و برداشت به سرعت و با انعطاف انجام شود.

امکان افزایش سقف واحدهای صندوق

صندوق‌های کالایی قابل معامله در بورس در دسته صندوق‌های سرمایه گذاری با سرمایه متغیر قرار می‌گیرند. بنابراین در صورتیکه تقاضای بازار برای صندوق افزایش یابد با درخواست ناشر امکان افزایش سقف واحدهای صندوق و صدور واحدهای جدید وجود دارد که این عامل باعث می‌شود قیمت معامله شد‌ه بر روی تابلو این صندوق‌ها بسیار به قیمت ذاتی آن‌ها نزدیک باشد.

تنوع و کاهش ریسک در صندوق‌ها

هرچند صندوق‌های کالایی موجود در بازار سرمایه ایران تک کالایی هستند اما به‌دلیل تنوع در انتخاب گواهی سپرده‌های مختلف و حتی سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و اوراق مشتقه مبتنی بر کالای مورد نظر مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله، ریسک این صندوق‌ها کاهش می‌یابد. به‌طوریکه در زمان رشد بازار به‌دلیل وجود اوراق مشتقه گاهی بازدهی صندوق از بازدهی دارایی پایه نیز بیشتر خواهد بود.

ریسک‌های صندوق‌ های کالائی

ریسک‌ های صندوق‌ های کالایی به گونه‌ای طراحی شده‌اند و قوانین و مقررات حاکم و نظارت سازمان و سایر ارکان نظارتی بر آن به گونه‌ای است که دارای کمترین ریسک باشند. اما با این وجود، نمی‌توان گفت هیچگونه ریسکی متوجه این صندوق‌ها نخواهد بود. از خطرات سرمایه گذاری در صندوق های کالایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ریسک مدیریت صندوق

در صورتیکه مدیریت صندوق عملکرد مناسبی نداشتـه باشد یا در سیاست‌های خرید و فروش یا نگهداری اوراق مبتنی بر کالا تجدید نظر نکند احتمال دارد که ریسک بیشتری بر صندوق کالایی تحت مدیریت حاکم شود. بنابراین بسیار مهم است که هنگام انتخاب صندوق کالایی به عملکرد مدیر صندوق نیز توجه نمایید.

ریسک عملیاتی

وجود سامانه‌های معاملاتی خرید و فروش واحدهای صندوق ها با سرعت و هزینه کم تسهیل می‌کنند. با این وجود، در برخی مواقع ممکن است به علت مشکلاتی که بعضا در هسته معاملات دید‌ه می‌شود خرید و فروش واحدهای این صندوق‌ها نیز با اختلال همراه شود. این مشکلات ممکن است منشأ از مسائل فنی، نقص‌های سامانه معاملاتی یا سایر عوامل فنی و عملیاتی باشند که موجب اختلال در اجرای صحیح معاملات می‌شوند.

عوامل کلان اقتصادی

همانطور که عوامل کلان اقتصادی حاکم بر کشور بر روی دارایی‌های فیزیکی تأثیرگذار هستند، دارایی‌های مالی و اوراق بهادار نیز تحت تأثیر این عوامل قرار می‌گیرند. به عنوان مثال افزایش نرخ بهره در سطح کلان اقتصادی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر نرخ بازده دارایی‌های مالی داشته باشد به همین صورت تحولات در بازارهای مالی می‌توانند به تغییرات در قیمت و ارزش اوراق بهادار منجر شوند.

جمع‌بندی صندوق کالایی

در این مطلب به مزیت‌های صندوق های کالایی در بورس اشاره کردیم. این صندوق‌ها امکان دسترسی به مجموعه‌ای از کالاها را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند، بدون اینکه نیاز به خرید مستقیم و نگهداری فیزیکی آن کالاها باشد که این امر احتمال سرقت و از بین رفتن کالا به هر دلیلی را کاهش می‌دهد و این صندوق های کالایی، ابزاری کمکی به خریداران و سرمایه گذاران کرده تا با کمترین ریسک به بهترین بازده برسند.

سوالات متداول