دامنه نوسان بورس چیست؟ تغییرات دامنه نوسان در سال 1404

دو سهم را در نظر بگیرید که قیمت یکی از آن‌ها در یک روز ۶۰ درصد رشد و قیمت دیگری ۴۰ درصد سقوط می‌کند. تکرار این شرایط منجر به از دست رفتن کارایی بازار می‌شود! در همین نقطه، دامنه نوسان بورس به کمک ما می‌آید. دامنه نوسان یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترلی بازار سرمایه است که نقشی کلیدی در ایجاد آرامش و نظم در بازار دارد؛ هرچند مخالفان و منتقدان وجود دامنه نوسان را مضر می‌دانند.

در این مقاله از کاریزما لرنینگ ابتدا به اهمیت دامنه نوسان و تاثیر آن بر روند معاملات می‌پردازیم، سپس مزایا و معایب این سازوکار را بررسی می‌کنیم. اگر می‌خواهید بدانید این ابزار چگونه بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران اثر می‌گذارد و چه تفاوت‌هایی با بورس جهانی دارد، تا پایان همراه ما بمانید.

دامنه نوسان بورس چیست؟

در تعریف دامنه نوسان باید گفت دامنه نوسان حداقل و حداکثر قیمتی است که یک دارایی (مانند یک سهم در بورس) می‌تواند در طول یک دوره زمانی (مثلاً در طول یک روز) معامله شود. قیمت هر سهم در بورس ایران در طول هر روز معاملاتی، می‌تواند مقدار مشخصی نسبت به روز قبل جابه‌جا شود که به این جابه‌جایی، دامنه نوسان می‌گویند.

محدودیت دامنه نوسان چیست و چرا اهمیت دارد؟

دامنه نوسان یکی از ابزارهای نظارتی سازمان بورس است که با استفاده از این ابزار، بازار کنترل می‌شود و تصمیمات هیجانی سهامداران به حداقل ممکن می‌رسد. اینکه چرا دامنه نوسان داریم، دلایل دیگری نیز دارد. از جمله دلایل وجود دامنه نوسان قیمت سهام در بورس ایران می‌توان به سه مورد زیر اشاره کرد:

• دامنه نوسان جلوی دستکاری قیمت توسط سهامداران بزرگ را می‌گیرد. هیچ سهامداری نمی‌تواند با خرید یا فروش‌های سنگین، قیمت را به سمت دلخواه بکشاند.
• قیمت واقعی سهم کشف می‌شود. وقتی قیمت یک سهم به‌قدری افزایش یا کاهش می‌یابد که به محدوه دامنه نوسان نزدیک می‌شود، معاملات متوقف می‌شوند و سهامدار فرصت تفکر و بررسی بیشتر را دارد تا دچار تصمیمات هیجانی در بازار نشود.
• تغییرات قیمت سهم محدود می‌شود و جلوی هیجانات عجیب و غریب در بازار گرفته می‌شود.

حداقل و حداکثر نوسان مجاز در بازار بورس و فرابورس چقدر است؟

برای مشاهده دامنه نوسان یک نماد می‌توانید به سامانه‌ معاملاتی کارگزاری کاریزما یا وب‌سایت TSETMC مراجعه کنید. جدول زیر دامنه نوسان بورس در سال 1404 را برای سهام و حق تقدم معامله‌شده در بازارهای بورس و فرابورس نشان می‌دهد.

دامنه نوسان در بازار بورس ایران
نوع دارایی	بازار	محدودیت دامنه نوسان
سهام و حق تقدم سهام	بورس	مثبت و منفی 3 درصد
سهام و حق تقدم سهام	فرابورس	مثبت و منفی 3 درصد
صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) سهامی	بورس و فرابورس	مثبت و منفی 3 درصد
صندوق‌های قابل معامله سهامی اهرمی	بورس و فرابورس	مثبت و منفی 4 درصد
صندوق‌های طلا	بورس	مثبت و منفی 10 درصد
صندوق‌های درآمد ثابت	بورس و فرابورس	مثبت و منفی 10 درصد
پایه فرابورس: بازار نارنجی		مثبت و منفی 2 درصد
پایه فرابورس: بازار قرمز		مثبت و منفی 1 درصد

برای قراداد‌های آتی نیز دامنه نوسان داریم. با مراجعه به سایت بورس کالای ایران، می‌توانید در بخش قراردادهای آتی، دامنه نوسان مربوط به هر قرارداد را مشاهده کنید. از تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۴۰۴، دامنه نوسان معاملات برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله اهرمی به مثبت و منفی ۴ درصد افزایش یافته است.

محدودیت نوسان قیمت چگونه محاسبه می‌شود؟

دامنه نوسان بر اساس قیمت نهایی روز قبل تعیین می‌شود. اگر به تابلوی بورس توجه کنید، قیمت‌های مختلفی برای یک سهم داریم:

• قیمت آغازین: اولین قیمتی که سهم مورد نظر اولین معامله را با آن شروع کرده است.
• قیمت پایانی: قیمت آخرین معامله انجام‌شده در آن سهم در انتهای روز را نشان می‌دهد.
• کمترین و بیشترین قیمت: قیمت‌های حداقلی و حداکثری مربوط به یک سهم هستند.

قیمت نهایی یک سهم از میانگین وزنی معاملات انجام‌شده در طول روز به‌دست می‌آید. قیمت به‌دست‌آمده معیار تعیین دامنه نوسان سهام در روز بعد است.

مزایا و معایب دامنه نوسان چیست؟

بحث بر سر مزایا و معایب وجود دامنه نوسان همواره برقرار بوده است. در این بخش هم به مزایا و هم به نقاط ضعف دامنه نوسان در بورس می‌پردازیم.

مزایای دامنه نوسان چیست؟

گاهی اخباری در بازار منتشر می‌شود که به‌دنبال این اخبار، ممکن است گروهی از سرمایه‌گذارها تصمیمات عجیبی بگیرند. در این حالت اگر دامنه نوسان نداشته باشیم و حداقل و حداکثر نوسان مجاز در بازار بورس برای یک سهم تعریف نشده باشد، این احتمال وجود دارد که بخش مهمی از سرمایه یک سرمایه‌گذار تنها در یک روز از دست برود! مطلب مهم بعدی این است که بعضی از شرکت‌هایی که در تابلوی قرمز بازار پایه فرابورس معامله می‌شوند، ورشکسته هستند. ریسک سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها بسیار بالا است! تنها محدودیت جدی دامنه نوسان باعث می‌شود سرمایه‌گذارها ضررهای شدیدی را متحمل نشوند.

کاهش ریسک معاملات، به ویژه برای معامله‌گران تازه‌وارد نیز دیگر مزیت دامنه نوسان است تا آن‌ها در طول روز بیش از مقدار مشخصی ضرر نکنند! این نکته را نیز مد نظر داشته باشید که عدد مثبت و منفی 3 درصد، مقدار کمی نیست که هر کسی بتواند با چند خرید و فروش، قیمت سهم را تا این حد جابه‌جا کند! اما در هر حال، دامنه نوسان همیشه منتقدان خود را داشته است.

معایب محدودیت دامنه نوسان در بورس چیست؟

مهمترین نقطه ضعف دامنه نوسان در بورس ایران این است که این محدودیت همیشه وجود دارد و جلوی رشد سهم را می‌گیرد. با بررسی بازارهای جهانی، برای مثال سهام انویدیا (NVIDIA Corp)، می‌بینیم که در طی رشد 600 درصدی این سهم، هرگز محدودیتی بر این سهم اعمال نشده است. محدودیت دامنه نوسان باعث کاهش ارزش معاملات در بورس نیز می‌شود، و این موضوع قطعاً اعتماد به بازار سهام را کمرنگ می‌کند. توصیه می‌کنیم مقاله‌ی زیر را بخوانید تا به عمق این داستان بهتر پی ببرید.

قبل از ادامه‌ی مطلب، بهتر است با اصطلاحی به نام حجم مبنا آشنا شویم. حجم مبنا به حداقل تعداد سهامی گفته می‌شود که باید در طول یک روز معامله شود تا قیمت یک سهم بتواند نوسان مثبت یا منفی داشته باشد. حال ارتباط بین دامنه نوسان و حجم مبنا چگونه است؟

ارتباط بین حجم مبنا و دامنه نوسان

تا حجم مبنا پر نشود، قیمت سهم روی تابلو تغییر نمی‌کند. پر شدن حجم مبنا و تغییر قیمت منوط به فعالیت معامله‌گران در بازار است. زمانی که دامنه نوسان محدود است، برای مثال محدود به مثبت و منفی 3 درصد، معامله‌گرها و به‌خصوص کسانی که در طول روز نوسان‌گیری می‌کنند، دیگر تمایلی به فعالیت در بازار نشان نمی‌دهند. در این شرایط حجم مبنا پر نمی‌شود و قیمت سهم تغییری نمی‌کند و بازار از رونق می‌افتد. بنابراین می‌‌توان اینگونه نتیجه گرفت که محدودیت دامنه نوسان بازار را از رمق می‌اندازد.

چه زمانی سهم بدون دامنه نوسان باز می شود؟

برای دامنه نوسان، سه مورد استثناء داریم. حذف دامنه نوسان بورس در این شرایط اتفاق می‌افتد:

• اگر برای یک سهم افشای اطلاعات با اهمیت نوع الف داشته باشیم، هنگام باز شدن بازار، قیمت سهم هیچ دامنه نوسانی ندارد و بدون محدودیت می‌تواند معامله شود.
• در صورت برگزاری مجمع سالانه با هدف تقسیم سود یا تصویب صورت‌های مالی، قیمت سهم در روز باز شدن بدون محدودیت دامنه نوسان باز خواهد شد.
• اگر معاملات یک سهم به دلیل افزایش سرمایه یک شرکت متوقف شوند، در روز ابتدایی باز شدن سهم، معاملات بدون نوسان قیمت خواهند بود.

در این شرایط بهتر است کاملاً هوشیارانه عمل کنیم و مراقب باشیم تا حذف محدودیت دامنه نوسان منجر به ضرر و از دست رفتن سرمایه نشود!

دامنه نوسان نمادهای مشمول گره معاملاتی چگونه است؟

گره معاملاتی یکی از اصطلاحات بورسی مهم در بورس است که در شرایطی به‌کار می‌رود که یک سهم به‌مدت چند روز متوالی با صف خرید یا صف فروش سنگین مواجه باشد. در چنین مواقعی، سهم با داشتن برخی شرایط خاص، تحت قانون مربوط به گره معاملاتی قرار می‌گیرد.

برای نمادهایی که در لیست مشمولان دستورالعمل رفع گره معاملاتی قرار می‌گیرند، دامنه نوسان در روز معاملاتی بعد دو برابر می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر دامنه نوسان یک سهم مثبت و منفی 3 درصد باشد، در این شرایط به مثبت و منفی 6 درصد تغییر می‌کند تا فرصت بیشتری برای تنظیم قیمت‌ها و کاهش صف‌های خرید و فروش فرآهم شود. پس از کشف قیمت نماد، دامنه نوسان به حالت عادی باز می‌گردد.

دامنه نوسان متقارن چیست؟

دامنه نوسان بورس و فرابورس زمانی متقارن است که محدوده تغییرات مجاز قیمت یک سهم، یعنی افزایش یا کاهش قیمت در یک بازه زمانی مشخص، به شکل مساوی تعیین شده باشد. به عبارت دیگر، در دامنه نوسان متقارن میزان مجاز افزایش یا کاهش قیمت یک سهم در یک روز معاملاتی برابر است.

فرض کنید دامنه نوسان متقارن یک سهم ۵ درصد تعیین شده است. در این صورت اگر قیمت پایانی روز قبل ۱۰۰ تومان باشد، قیمت سهم در روز جدید می‌تواند بین ۹۵ تا ۱۰۵ تومان تغییر کند. دامنه نوسان متقارن معمولاً برای حفظ تعادل بازار و جلوگیری از ایجاد هیجانات نادرست در قیمت‌ها به‌کار می‌رود. این مدل می‌تواند در شرایطی که بازار به ثبات بیشتری نیاز دارد یا برای جلوگیری از بروز بحران‌های ناگهانی و شدید موثر باشد.

در مقابل دامنه نوسان متقارن، دامنه نوسان نامتقارن قرار دارد که در آن، محدوده تغییرات قیمت برای افزایش و کاهش می‌تواند متفاوت باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است دامنه افزایش قیمت ۵ درصد و دامنه کاهش قیمت ۳ درصد تعیین شود. این مدل ممکن است در شرایط خاص بازار یا به دلایل اقتصادی خاص اعمال شود.

آیا بورس سایر کشورها دامنه نوسان دارد؟

برای پاسخ به این سوال، باید به همان فلسفه حضور سازمان بورس به‌عنوان سازمان ناظر برگردیم. اگر قرار باشد نهادهای نظارتی بر بازار و اتفاقات آن تمرکز و با مسائل خارج از عرف مقابله کنند و بازار را به حالت عادی برگردانند، آنگاه قطعاً در سایر کشورها دامنه نوسان داریم. اما سوال اینجاست که آیا در بورس آمریکا هم شاهد افزایش یا کاهش دامنه نوسان بورس در شرایط مختلف هستیم؟ با بررسی منابع و مطالعه بیشتر متوجه خواهیم شد که در بازارهای جهانی، دو نوع محدودسازی یا به عبارتی همان دامنه نوسان را داریم:

• Circuit Breakers (قطع‌کننده مدار)
• Limit Up / Down (محدودسازی دامنه حرکت قیمت)

عبارت “Circuit Breakers” به چه معناست؟

معروف‌ترین واژه یا معادل دامنه نوسان در سایر بازارهای مالی، عبارت “Circuit Breakers” یا در ترجمه تحت‌اللفظی «قطع‌کننده مدار» است. از این مفهوم بیشتر در بازار سهام آمریکا استفاده می‌شود و به زمانی اشاره دارد که شاخص‌های مهم (و نه سهام) مانند داو جونز، نوسان بیش از حد داشته باشند.

منظور از نوسان بیش از حد چیست؟

منظور از نوسان در اینجا این است که شاخص‌های مهم 7، 10، 13 یا 20 درصد نوسان داشته باشند.‌ این چهار عدد بیانگر چهار سطح از نوسان در بازار بورس آمریکا است و در هر سطح تصمیمات مختلفی از سوی سازمان‌های ناظر گرفته می‌شود.

پویایی دامنه نوسان مهمترین ویژگی بازار سهام آمریکا است. به‌عبارت بهتر، در صورتی که شاخص‌ها شدیداً نوسان کنند، محدودیت‌های مختلفی بر بازار سهام در ساعت‌های مختلف اعمال می‌شود. برای مثال، در 30 دقیقه‌ی ابتدایی باز شدن بازار، یا در ساعت پایانی معاملات، خرید و فروش سهام‌ (البته نه تمام سهم‌ها) محدود می‌شود. هیچ‌یک از این محدودیت‌ها دائمی نیستند و روی تمام بازار اعمال نمی‌شوند. گاهی ممکن است برای 10 دقیقه اجازه‌ی معامله از همه سلب شود، اما زمانی که شرایط عادی شد، تمام محدودیت‌ها فوراً برداشته می‌شوند و بازگشت دامنه نوسان بورس به حالت عادی را شاهد خواهیم بود.

منظور از “Limit Up / Down” چیست؟

این اصطلاح در بازار آتی (فیوچرز) بیشتر کاربرد دارد. زمانی که لیمیت آپ یا عکس آن را در بازار داریم، نوسان قیمت به 5 تا 10 درصد محدود می‌شود. البته این محدودیت‌ها، برعکس بورس ایران همیشگی و هر روز نیست. ضمناً باید به این نکته توجه داشته باشیم که 5 یا 10 درصد نوسان در بورس آمریکا به هیچ عنوان قابل مقایسه با 5 درصد نوسان در بورس ایران نیست! این موضوع نشان می‌دهد در بورس آمریکا، در شرایط بحرانی، محدودیت دامنه نوسان فعال می‌شود و در حالت عادی خبری از سخت‌گیری‌های عجیب و غریب نیست!

محدودیت دامنه نوسان در بورس آمریکا
تغییر قیمت	توقف معاملات	نوع دارایی	اعمال محدودیت
سطح1: کاهش تا 7 درصد	15 دقیقه	شاخص‌های اصلی مانند S&P500	سهام و شاخص‌های اصلی محدود می‌شوند.
سطح 2: کاهش تا 13 درصد	15 دقیقه
سطح 3: کاهش تا 20 درصد	تا انتهای آن روز
کاهش یا افزایش بیش از 10 درصدی قیمت ظرف 5 دقیقه	معمولاً 5 دقیقه	سهام و ETFها *
* توقف معاملات در سهام کاملاً به نوع سهم و قیمت آن بستگی دارد.

دامنه نوسان: دوست سهامدار یا مانعی برای کسب سود؟!

دامنه نوسان بورس به محدودیت افزایش یا کاهش قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی اشاره دارد که معمولاً در بازار سهام این مقدار برابر با مثبت و منفی 3 درصد است. هدف از وجود دامنه نوسان، کنترل و نظارت بر بازار است. در حالی که دامنه نوسان مزایای زیادی دارد، همواره انتقادها به این محدودیت در بورس ایران زیاد بوده است. مهمترین نقد به دامنه نوسان این است که این محدودیت جلوی رشد بسیاری از سهم‌ها را گرفته است!

در نهایت، از شما دعوت می‌کنیم اگر تجربه، نظر یا پیشنهادی در خصوص دامنه نوسان بورس دارید، در بخش دیدگاه‌های این مقاله با ما در ارتباط باشید و گفت‌وگو کنید. آیا تابه‌حال از محدودیت دامنه نوسان زیان دیده یا سود کرده‌اید؟ به‌نظر شما بورس ایران بدون دامنه نوسان جذاب است؟

سوالات متداول