تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله در چیست؟
تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله در چیست؟
سرمایه‌گذاری همواره با احتمال ریسک همراه است. زیرا نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از آینده داشت. بسیاری از افراد نمی‌دانند که ابزاری وجود دارد که به شما این امکان را می‌دهد که از آینده بازار استفاده کنند، بدون اینکه خود را درگیر ریسک کامل کنند! یا حتی قراردادی که بر اساس آن بتوانید در آینده به‌صورت قطعی یک معامله انجام دهید؟ قراردادهای آتی و اختیار معامله دو ابزار قدرتمند در بازارهای مالی هستند که هر کدام به شکلی متفاوت به سرمایه‌گذاران برای کسب سود کمک می‌کنند. اما چه چیزی این دو را از هم متمایز میکند؟ تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله در چیست؟
در این مقاله از کاریزما لرنینگ، به بررسی تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله می‌پردازیم تا با دید روشن‌تر به فعالیت در این دو بازار بپردازید. شاید آنچه که در نگاه اول پیچیده به نظر می‌رسد، بتواند در عمق خود فرصتی بزرگ برای شما به همراه داشته باشد.
معرفی قرارداد آتی
قرارداد آتی (Futures Contract) نوعی قرارداد مالی است که در آن دو طرف متعهد می‌شوند در تاریخ مشخصی در آینده، یک کالا یا دارایی را با قیمت توافق شد‌ه معامله کنند. در این قرارداد، فروشنده متعهد به تحویل کالا یا دارایی در زمان مشخص شد‌ه و خریدار نیز متعهد به پرداخت مبلغ توافق شد‌ه در همان زمان می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره قرارداد آتی و اطلاع از نکات تخصصی آن، مقاله «بازار آتی چیست و ورود به آن چگونه است؟» را مطالعه کنید.
معرفی قرارداد اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله (Options Contract) نوعی قرارداد است که به دارنده آن حق (نه الزام) می‌دهد که در زمان معین در آینده، دارایی یا کالایی را با قیمت مشخصی بخرد یا بفروشد. این قرارداد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- اختیار خرید (Call Option): این نوع قرارداد به دارنده آن حق می‌دهد که دارایی معینی را با قیمت توافق شد‌ه‌ای (قیمت اعمال) در تاریخ یا قبل از تاریخ معینی خریداری کند. دارنده اختیار خرید میتواند از این حق استفاده کند یا نکند، بسته به اینکه قیمت بازار دارایی چگونه تغییر کرده است. اگر قیمت بازار دارایی بیشتر از قیمت اعمال باشد، دارنده قرارداد میتواند از حق خود استفاده کرده و سود کسب کند.
- اختیار فروش (Put Option): این نوع قرارداد به دارنده آن حق می‌دهد که دارایی معینی را با قیمت توافق شد‌ه‌ای در تاریخ یا قبل از تاریخ معینی بفروشد. اگر قیمت بازار دارایی کمتر از قیمت اعمال باشد، دارنده اختیار فروش میتواند از حق خود استفاده کند و با فروش دارایی به قیمت بالاتر، سود کسب کند.
قرارداد آتی و اختیار معامله، هر دو نوعی از اوراق مشتقه هستند زیرا ارزش خود را از یک دارایی پایه یا گروهی از دارایی‌ها مانند سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار، کالاهای همچون محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و… می‌گیرند. اما تفاوتهای عمده‌ای دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
تفاوت قرارداد آتی با اختیار معامله
بازار آتی و اختیار معامله پتانسیل رشد بسیاری که برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند با این حال به دلیل برخی پیچیدگی‌ها و تشابهاتی که با یکدیگر دارند، خیلی مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار نمی‌گیرند.
شاید در نگاه اول و برای افرادی که آشنایی زیادی با این دو نوع قرارداد ندارند، تفکیک قرارداد آتی و اختیار معامله اندکی دشوار باشد. با این حال، این دو قرارداد تفاوتهای مهمی با یکدیگر دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
1- ماهیت قرارداد
قرارداد آتی و اختیار معامله از نظر ماهیت قرارداد تفاوتهای عمده‌ای با یکدیگر دارند. این تفاوت‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- قرارداد آتی (Futures): یک توافق قانونی بین خریدار و فروشنده برای خرید یا فروش یک دارایی در یک زمان مشخص در آینده و با قیمتی که از قبل تعیین شد‌ه است. در قرارداد آتی، هر دو طرف موظف به اجرای معامله در زمان مقرر هستند.
- اختیار معامله (Options): به خریدار اختیار (نه الزام) می‌دهد که در یک زمان مشخص در آینده یک دارایی را با قیمت معین بخرد یا بفروشد. در این قرارداد، خریدار حق انجام معامله را دارد، اما اجباری به انجام آن ندارد. در حالی که اگه خریدار اختیار معامله قصد استفاده از آن را داشته باشد، فروشنده اختیار ملزم به انجام آن است و حق انتخابی ندارد.
2- میزان تعهد طرفین
یکی از تفاوتهای قرارداد آتی با اختیار معامله، میزان تعهد طرفین است. در واقع می‌توان گفت:
- آتی: در این قرارداد، خریدار و فروشنده ملزم هستند که در تاریخ معینی، دارایی مشخصی را با قیمت از پیش تعیین شد‌ه‌ای به هم بفروشند و بخرند. بنابراین هر دو طرف برای انجام قرارداد متعهد هستند.
- اختیار معامله: خریدار حق دارد (نه الزام) از قرارداد استفاده کند. اگر قیمت دارایی به نفع او نباشد، میتواند از اجرای آن صرفنظر کند.
3- میزان ریسک
اگر فکر می‌کنید میزان ریسک قرارداد آتی و اختیار معامله یکسان است. باید بدانید که اصلا این طور نیست. تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله در میزان ریسک به‌صورت زیر است:
- آتی: هر دو طرف در معرض ریسک کامل نوسانات قیمت دارایی قرار دارند و هرگونه تغییر قیمت میتواند به سود یا زیان منجر شود.
- اختیار معامله: ریسک خریدار محدود به مبلغی است که برای خرید اختیار معامله پرداخت کرده است، اما سود او میتواند نامحدود باشد. فروشنده اختیار معامله در صورت عدم استفاده خریدار از قرارداد، از مبلغ پرداختی توسط خریدار، بهره‌مند می‌شود. اما در صورت استفاده خریدار قرارداد، زیان فروشنده میتواند نامحدود باشد. در تصویر زیر، دامنه سود و زیان قراردادهای اختیار معامله قابل بررسی است:
4- هزینه‌های اولیه
تفاوت قرارداد آتی با اختیار معامله شامل هزینه‌های اولیه برای ورود به قرارداد نیز می‌شود:
- آتی: هیچ هزینه اولیه‌ای برای ورود به قرارداد آتی وجود ندارد، اما طرفین باید وجه تضمین را در حساب خود بلوکه کنند. سازمان بورس جهت تضمین اجرای تعهدات در قراردادهای آتی از هر دو طرف معامله وجه تضمینی دریافت میکند. با توجه به نوسانات ارزش دارایی پایه، میزان وجه تضمین نیز به صورت روزانه و بر اساس سود و زیان طرفین معامله تغییر میکند. در صورتی که ارزش دارایی کاهش یافته و موجودی حساب معامله‌گر کمتر از حداقل وجه تضمین (70 درصد وجه تضمین اولیه) شود، او موظف به افزایش وجه تضمین خود خواهد بود.
- اختیار معامله: خریدار باید برای خرید این حق، مبلغی به نام پریمیوم پرداخت کند و نیز به بلوکه کردن وجه تضمین ندارد. در حالی که دارنده موقعیت فروش در قراردادهای اختیار برای تعهد به انجام معامله، موظف است تا مبلغی به عنوان وجه تضمین در حساب خود داشته باشد.
5- کاربردها
باتوجه به تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله، این دو قرارداد برای افراد متفاوتی مناسب هستند:
- قرارداد آتی (Futures): بیشتر برای پوشش ریسک و تثبیت قیمت در آینده استفاده می‌شود. این بازار بیشتر توسط افرادی که میخواهند خود را در برابر نوسانات قیمتی در آینده محافظت کنند، استفاده می‌شود.
- اختیار معامله (Options): اختیار معامله برای سرمایهگذارانی مناسب است که میخواهند از تغییرات قیمت بهره ببرند، اما نمیخواهند به تعهد قطعی در معامله متعهد باشند. این ابزار به خریدار اجازه می‌دهد که بدون الزام به خرید یا فروش دارایی در تاریخ معین، از افزایش یا کاهش قیمت بهره‌مند شود.
6- تسویه حساب
علاوه‌بر تمام موارد فوق، تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله شامل نحوه تسویه نیز می‌شود:
-
اختیار معامله
در این بازار، پس از انجام معامله اولیه و پرداخت حق بیمه توسط خریدار به فروشنده، تا زمان سررسید قرارداد، جابجایی وجهی بین طرفین صورت نمی‌گیرد. به عبارت دیگر، دارنده موقعیت خرید (خریدار اختیار) تنها یک بار در ابتدای معامله وجهی را پرداخت میکند. اما تسویه قراردادهای اختیار معامله در زمان سررسید آن به دو روش زیر انجام می‌پذیرد:
-
-
-
- تسویه نقدی: در این روش، به جای انتقال فیزیکی دارایی پایه (مانند سهام یا کالا)، تفاوت بین قیمت توافق شد‌ه در قرارداد (قیمت اعمال) و قیمت بازار در تاریخ سررسید محاسبه شد‌ه و به صورت وجه نقد پرداخت یا دریافت می‌گردد. این روش معمولاً در قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق بهادار مانند سهام و شاخص‌های بورسی به کار می‌رود.
- تسویه فیزیکی: در این روش، دارایی پایه قرارداد به صورت فیزیکی بین خریدار و فروشنده مبادله می‌شود. به عنوان مثال، در یک قرارداد اختیار خرید، خریدار میتواند دارایی پایه را به قیمت توافق شد‌ه خریداری نماید. همچنین، در یک قرارداد اختیار فروش، خریدار میتواند دارایی پایه را به قیمت توافق شد‌ه به فروش برساند. لازم به ذکر است که در صورت انتخاب تسویه فیزیکی، خریدار اختیار خرید موظف است مبلغ لازم برای خرید دارایی را در حساب خود واریز نماید.
-
-
-
آتی
در بازار آتی، به منظور مدیریت ریسک و تضمین انجام تعهدات، حساب طرفین معامله به صورت روزانه بر اساس تغییرات قیمت دارایی پایه به‌روزرسانی می‌شود. به این فرایند «تسویه روزانه» گفته می‌شود. به این ترتیب، هرگونه سود یا زیانی که در طول روز برای هر یک از طرفین حاصل شود، به حساب آنها اعمال می‌شود.
در مجموع، قراردادهای آتی برای افرادی مناسب هستند که به دنبال تثبیت قیمت و تعهد به اجرای معامله در آینده‌اند. در حالی که اختیار معامله برای افرادی مناسب است که میخواهند از فرصت‌های نوسان قیمت استفاده کنند بدون اینکه به اجرای معامله متعهد باشند.
مثالی از تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله
فرض کنید شما فکر می‌کنید قیمت طلا در آینده افزایش پیدا میکند. در بازار آتی، شما یک قرارداد برای خرید طلا در آینده می‌بندید و یک مبلغ به عنوان تضمین بلوکه می‌شود. اما در بازار اختیار معامله، شما حق خرید طلا را در آینده خریداری می‌کنید و بابت این حق، مبلغی را پرداخت می‌کنید. اگر قیمت طلا در آینده افزایش یابد، شما در بازار آتی ملزم به خرید طلا هستید، اما در بازار اختیار معامله، شما می‌توانید از این حق استفاده کنید یا نکنید.
خلاصه آنچه درباره تفاوت قرارداد آتی و اختیار معامله گفته شد!
در این مقاله گفتیم قراردادهای آتی و اختیار معامله دو ابزار مالی قدرتمند در بازارهای سرمایه هستند که هر کدام مزایا و کاربردهای خاص خود را دارند. اما تفکیک این دو قرارداد و آگاهی از تفاوتهای آنها برای برخی از افراد دشوار است.
قرارداد آتی یک تعهد قانونی بین خریدار و فروشنده برای معامله در آینده با قیمت مشخص است. هر دو طرف موظف به اجرای آن هستند. در مقابل، قرارداد اختیار معامله به خریدار حق (نه الزام) می‌دهد که در آینده معامله کند. به این معنا که خریدار میتواند از قرارداد استفاده کند یا خیر.
تفاوتهای کلیدی بین این دو ابزار شامل میزان تعهد طرفین، میزان ریسک، هزینه‌های اولیه، و روش‌های تسویه است. قرارداد آتی برای افرادی مناسب است که به دنبال تثبیت قیمت در آینده هستند. در حالی که اختیار معامله بیشتر برای کسانی است که میخواهند از تغییرات قیمت بهره‌مند شوند، اما نمیخواهند به اجرای معامله متعهد باشند.
سوالات متداول
این دو قرارداد تفاوت تفاوتهای زیادی دارند، اما مهمترین تفاوت بین این دو است که در قرارداد آتی، هر دو طرف ملزم به انجام معامله در تاریخ مشخص هستند. اما در قرارداد اختیار معامله، خریدار حق دارد (نه الزام) که از قرارداد استفاده کند. این بدین معناست که در قرارداد اختیار معامله، خریدار میتواند معامله را انجام دهد یا از آن صرفنظر کند، در حالی که در قرارداد آتی چنین اختیاری وجود ندارد.
خیر، ریسک در این دو قرارداد متفاوت است. در قرارداد آتی، هر دو طرف در معرض ریسک نوسانات قیمت قرار دارند. اما در اختیار معامله، ریسک خریدار محدود به مبلغی است که برای خرید اختیار معامله پرداخت کرده است، در حالی که فروشنده اختیار معامله ممکن است زیان نامحدودی را تجربه کند.
قرارداد آتی بیشتر برای سرمایهگذارانی مناسب است که به دنبال تثبیت قیمت و پوشش ریسک هستند. این ابزار به آنها کمک میکند تا در برابر نوسانات قیمتی در آینده محافظت شوند. در مقابل، اختیار معامله برای سرمایهگذارانی مناسب است که میخواهند از تغییرات قیمت بهره ببرند، اما نمیخواهند تعهد قطعی به انجام معامله داشته باشند.
