قرارداد آتی زعفران چیست؟ + کلیات بازار آتی زعفران
قرارداد آتی زعفران چیست؟ + کلیات بازار آتی زعفران
قرارداد آتی زعفران ابزاری برای خرید و فروش این محصول ارزشمند در تاریخ و قیمت مشخصی در آینده است. قراردادهای آتی زعفران برای اولین بار در خرداد سال ۹۷ در بورس کالای ایران راه‌اندازی شد. هدف از این کار، ایجاد سامانه‌ای برای پوشش ریسک تولید کنندگان ایرانی و شفافیت بیشتر در این بازار بود.
در این مقاله از کاریزما لرنینگ، با نحوه خرید زعفران از بورس کالا و نکات مربوط به قراردادهای آتی زعفران آشنا خواهید شد.
قرارداد آتی چیست؟
بورس کالا به‌طورکلی به دو دسته بازار نقدی و بازار مشتقه تقسیم میشود. در بازار نقدی، کالا بهصورت نقدی مورد دادوستد قرار می‌گیرد؛ درحالیکه در بازار مشتقه، ابزارهای مبتنی بر تعهد خریدوفروش مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
بازار آتی زیرمجموعه بازار مشتقه تعریف میشود. یک قرارداد آتی (Future Contract)، نوعی توافق بین دو طرف (خریدار و فروشنده) است که در آن، خریدار متعهد به خرید و فروشنده متعهد به فروش یک کالا در تاریخ و قیمت مشخصی در آینده میشود. برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.
بازار آتی فضایی دوطرفه برای معامله کالاها است. در این بازار، شما بدون نیاز به مالکیت فعلی کالا می‌توانید آن را فروخته و از کاهش قیمت آن در آینده سود ببرید. این نوع معامله برای کسانی که قصد دارند ریسک خود را کاهش دهند، مثل کشاورزان و تولیدکنندگان بسیار مناسب است. کشاورز می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان باشد و کارخانه هم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی نیاز دارد مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند.
منظور از پوشش ریسک چیست؟
پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی است که هدف از آن به حداقل رساندن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است. در واقع سرمایه‌گذار می‌تواند با ورود به قرارداد آتی، دارایی خود را به قیمتی مشخص در آینده به فروش رساند. در این صورت نوسانات بازار تأثیری بر قیمت دارایی نخواهد داشت.
مثال پوشش ریسک در بازار آتی
فرض کنید کشاورزی قصد دارد تا برای سال آینده ۱۰۰ کیلوگرم زعفران تولید کنند. برای فروش محصول، دو حالت متصور است. کشاورز می‌تواند پس از برداشت محصول، آن را به هر قیمت روز به فروش برساند. همچنین می‌تواند پیش از برداشت محصول، آن را به قیمتی که در حال حاضر در نظر دارد، پیش‌فروش کند. در نتیجه کشاورز می‌تواند با ورود به قرارداد آتی زعفران محصول خود را به قیمتی که می‌خواهد در آینده به فروش برساند و با این کار ریسک کاهش قیمت در زمان برداشت محصول را از بین خواهد برد.
نحوه دریافت کد آتی کالا
برای دریافت کد معاملات آتی، در ابتدا نیاز به ثبت نام در سامانه سجام دارید. در صورتی که هنوز کد بورسی دریافت نکرده‌اید کلیک نمایید. لازم به ذکر است که معاملات قراردادهای آتی کالا، از طریق سامانه بورس کالا انجام میشود. برای اینکه بتوانید در بازار آتی فعالیت کنید، باید کد معاملاتی مخصوص بورس کالا را نیز داشته باشید. برای آشنایی با چگونگی دریافت کد آتی، به مقاله «نحوه دریافت کد معاملاتی آتی» مراجعه نمایید.
بازار آتی زعفران چیست؟
همان‌گونه که گفته شد، در قرارداد آتی زعفران، دو طرف معامله تعهد می‌نمایند که یک نوع زعفران را با قیمت مشخصی در تاریخ معین مبادله کنند. طبق استانداردهای تعیین شده توسط بورس کالا، زعفران به دو نوع رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) تقسیم شده است. همچنین امکان بررسی مشخصات دقیق این زعفران‌ها را از طریق سایت www.ime.co.ir مهیاست.
نماد قراردادهای آتی زعفران نگین بهصورت SAFMMYY و قرارداد آتی پوشال معمولی بهصورت OSFMMYY است که در آن MM ماه سررسید و YY سال سررسید است. به‌عنوان‌مثال نماد SAFKH01 بیانگر تاریخ سررسید ماه خرداد و سال ۱۴۰۱ برای قرارداد نگین است.
البته لازم به ذکر است که به تازگی قراردادهای آتی پوشال از معاملات بورس کالا حذف شده و در این بازار تنها قراردادهای آتی زعفران نگین مورد معامله قرار می‌گیرد. امکان بررسی اطلاعات قرارداد زعفران رشته‌ای بریده ممتاز و زعفران رشته‌ای درجه یک در تصاویر زیر مهیاست.
اگرچه اطلاعات قرارداد آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز با قرارداد آتی زعفران رشته‌ای درجه یک تشابهاتی دارد اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد که در تصویر زیر قابل بررسی است. 
بازیگران بازار قرارداد آتی زعفران چه کسانی هستند؟
به‌طورکلی فعالان بازار آتی زعفران به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی نظیر زعفران، صندوق طلا، نقره و … در آینده نیاز دارند و امروز در بازار آتی با قیمت مشخصی پیش‌خرید می‌کنند.
- فروشندگان کالا: اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، صندوق طلا، نقره و…) را به فروش برسانند و امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند.
- نوسانگیران: اشخاصی که قصد خریدوفروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، صندوق طلا، نقره و…) را ندارند، بلکه صرفاً می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا، سود به دست آورند.
بازار آتی به رونق اقتصادی کمک شایانی می‌کند؛ زیرا از یک‌سو تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و از سوی دیگر، کسانی که تمایل دارند با نوسان‌گیری کسب سود کنند، می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود دست یابند.
عوامل مؤثر بر قیمت زعفران در بازار
ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است و بخش عمده‌ای از زعفران تولیدی آن به کشورهای دیگر صادر می‌گردد. از جمله مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت زعفران در بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- عوامل مؤثر بر عرضه زعفران
شرایط جوی: شرایط جوی منطقه و وضعیت آب‌وهوا از عوامل مؤثر در قیمت زعفران است. باتوجهبه اینکه پیاز زعفران به سرما حساس است؛ تولید این محصول در صورت برودت هوا یا سرمازدگی کاهش‌یافته و در نتیجه قیمت زعفران افزایش می‌یابد.
خشکسالی: با اینکه زعفران به آب کمتری نیاز دارد؛ ولی گاهی در خشکسالی در کشور موجب کاهش تولید و افزایش قیمت زعفران میشود.
به‌طورکلی میزان عرضه زعفران تحت‌تأثیر عواملی همچون شرایط جوی، یارانه‌ها و بیمه‌های کشاورزی، قیمت زمین و دسترسی به آب، نهادهای کشاورزی و… قرار دارد.
۲- عوامل مؤثر بر قیمت زعفران
عوامل متعددی بر قیمت زعفران تاثیرگذارند که عبارتند از:
قوانین و مقررات بازار: بهصورت کلی سیاست‌های صادراتی گمرکی نظیر خرید تضمینی، جوایز صادراتی و حتی مالیاتی در برهه‌ای از زمان بر قیمت زعفران تأثیر دارد.
تقاضای جهانی و داخلی زعفران: با توجه باره اینکه حدود ۸۰ درصد زعفران صادر میشود عواملی نظیر هزینه حمل‌ونقل هوایی، تغییرات نرخ ارز این محصول و تعرفه‌های کشورهای واردکننده و تحولات مربوط به صنایع زعفران بخشی از عوامل تعیین‌کننده قیمت زعفران است.
نرخ ارز: یکی از عوامل تأثیرگذار بر قیمت زعفران، نرخ ارز است که نه‌تنها بر قیمت این کالا بلکه بر قیمت بسیاری از سهم‌های دیگر در بورس تأثیر می‌گذارد.
تعرفه های گمرکی: عوارض یا مالیاتی که کشورهای خریدار برای واردات کالا از جمله زعفران دریافت می‌کنند، تعرفه گمرکی نامیده میشود. میزان این تعرفه در هر کشور متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سیاست‌های تجاری، نوع کالا و روابط اقتصادی بین دو کشور بستگی دارد. افزایش تعرفه، قیمت تمام شده زعفران برای خریداران خارجی را افزایش می‌دهد. در نتیجه، ممکن است تقاضا برای زعفران کاهش یابد و به دنبال آن، قیمت زعفران نیز کاهش یابد.
میزان عرضه رقبا: زعفران، تنها در ایران تولید نمی‌شود. رقبای متعددی در سراسر جهان در حال تولید و صادرات این محصول ارزشمند هستند. هرگونه نوسان در میزان عرضه زعفران توسط این رقیبان، مانجر به تغییر قیمت زعفران در بازار جهانی خواهد شد.
مشخصات قرارداد آتی زعفران
مشخصات کامل قرارداد آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و قرارداد آتی زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) در سایت رسمی بورس کالا قرار گرفتـه است و همچنین در این وب‌سایت می‌توانید امیدنامه مربوط به آن را مطالعه کنید. در ادامه به بررسی برخی از مشخصات این قراردادها پرداختـه میشود.
استاندارد تعریف شده برای زعفران نگین
زعفران قابل معامله در بازار آتی بورس کالا، باید دارای ویژگی‌ها و کیفیت مشخصی باشد تا خریداران قراردادهای آتی از کالای خریداری شده و کیفیت آن اطمینان داشته باشند. در جدول زیر امکان بررسی ویژگی‌های زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) را دارید.
جرایم عدم اعلام آمادگی تحویل و نکول
در صورت عدم آمادگی تحویل و نکول در قراردادهای آتی زعفران، جرایمی به شرح زیر وضع شده است که آگاهی از آن‌ها برای معامله این نوع از ابزارهای مشتقه ضروری است.
- جریمه عدم ارائه گواهی آمادگی تحویل از طرف دارندگان موقعیت تعهدی باز خرید و فروش به میزان یک درصد ارزش کل قرارداد بر اساس قیمت تسویه همان روز معاملاتی قرارداد آتی است.
- جریمه عدم ارائه رسید انبار از طرف مشتریان فروشنده دو درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی است که به نفع خریدار کسر می‌گردد. همچنین در صورتی که قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی بیشتر باشد، تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری خریدار از فروشنده اخذ می‌گردد.
- جریمه عدم واریز وجه ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی از طرف مشتریان خریدار، دو درصد ارزش قرارداد است که به نفع فروشنده از حساب مشتری خریدار کسر میشود. چنانچه قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه آخرین رو معاملاتی کمتر باشد، تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری فروشنده از خریدار دریافت میشود.
در تمامی موارد فوق کارمزد تسویه و تحویل هر دو سر معامله به نفع بورس از مشتری نکول‌کننده دریافت خواهد شد.
نحوه محاسبه وجه تضمین در قرارداد آتی زعفران
در معاملات آتی، وجه تضمین برای کاهش ریسک معامله و تضمین انجام تعهدات طرفین معامله دریافت میشود. میزان این وجه تضمین ثابت نیست و به صورت پویا در طول زمان تغییر می‌کند. مبنای محاسبه وجه تضمین در این فرمول میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی در دارایی پایه مربوطه تعیین شده است.
A: درصد وجه تضمین اولیه؛ معادل ۱۰٪ B: میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی دارایی پایه C: براکت تغییرات وجه تضمین؛ معادل دویست هزار ریال S: اندازه قرارداد؛ معادل ۱۰۰
حداقل وجه تضمین در بازار آتی
حداقل وجه تضمین یا Maintenance Margin در معاملات آتی، درصدی از وجه تضمین اولیه است. اگر موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این مقدار برسد، اخطاریه افزایش وجه تضمین صادر میشود. حداقل وجه تضمین قراردادهای آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) معادل ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه تعیین شده است.
تابلوی بازار قرارداد آتی زعفران
در تاریخ نگارش این مقاله، ۴ نماد معاملاتی مربوط به قرارداد آتی زعفران نگین در بازار معامله میشود که جزئیات عرضه و تقاضای این نمادها به شرح زیر است. بررسی آمار قراردادهای آتی می‌توانید از بخش «آمار معاملات آتی» سایت بورس کالا امکان‌پذیر است.
اهرم در قرارداد آتی زعفران
اهرم مالی یا Leverage نوعی ابزار مالی برای افزایش بازدهی در یک سرمایه‌گذاری است. در واقع یک سرمایه‌گذار می‌تواند با ابزار اهرم، بیش از دارایی خود اقدام به سرمایه‌گذاری کرده و سودآوری بالایی نسبت به حالت عادی کسب نماید. در معاملات آتی با توجه به اینکه در ابتدا تنها با پرداخت مبلغ جزئی به عنوان وجه تضمین، از سود و زیان کل ارزش قرارداد برخوردار می‌شویم، پس به نوعی با اهرم معاملاتی همراه خواهیم بود.
نحوه محاسبه اهرم در بازار آتی زعفران
در صورتی که قصد محاسبه اهرم قرارداد آتی زعفران را داشته باشید، باید از فرمول زیر استفاده کنید: 
برای محاسبه اهرم در قرارداد آتی زعفران، باید قیمت هر قرارداد را در اندازه قرارداد ضریب کرده و به وجه تضمین اولیه این قرارداد تقسیم کنید. به‌عنوان‌مثال اگر قیمت هر قرارداد برای تحویل ماه اسفند برابر ۳۴۴,۱۰۰ ریال و وجه تضمین اولیه قرارداد برابر با ۱۰,۵۰۰,۰۰۰ باشد، با ضرب رقم قیمت قرارداد به‌اندازه هر قرارداد یعنی ۱۰۰ و تقسیم آن به وجه تضمین اولیه به اهرم ۳.۲۷ می‌رسیم. این بدین معنی است که با تغییر هر یک درصد در قیمت زعفران، در آتی این کالا با ۳.۲۷ درصد تغییر مواجه خواهیم بود.
کارمزد معاملات قرارداد آتی زعفران و کارمزد تسویه و تحویل آن
برای اطلاع از کارمزدهای معامله زعفران در بورس کالا، جدول زیر را بررسی بفرمایید: 
همچنین کارمزد تسویه و تحویل قرارداد آتی زعفران به شرح زیر است: 
ساعت معاملات قرارداد آتی زعفران
ساعات معامله قراردادهای آتی زعفران در روزهای مختلف، بهصورت زیر است:
- روزهای شنبه تا چهارشنبه: از ۱۰:۰۰ الی ۱۷:۰۰
- روزهای پنجشنبه: از ۱۰:۰۰ الی ۱۵:۰۰
- آخرین روز معاملاتی: از ۱۰:۰۰ الی ۱۵:۰۰
توجه داشته باشید که منظور از آخرین روز معاملاتی، روز سررسید هر نماد است.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی قرارداد آتی زعفران و نکات مربوط به آن پرداختیم. قراردادهای آتی زعفران به هدف پوشش ریسک تولید کنندگان و شفافیت بیشتر قیمت، برای اولین بار در خرداد سال ۹۷ در بورس کالای ایران راه‌اندازی شد.
در قرارداد آتی زعفران، دو طرف معامله تعهد می‌کنند که یک نوع زعفران را با قیمت مشخص و در تاریخ معین مبادله کنند. طبق استانداردهای تعیین شده توسط بورس کالا، زعفران به دو نوع رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) تقسیم شده و امکان بررسی مشخصات دقیق این زعفران‌ها را از طریق سایت www.ime.co.ir مهیاست. همچنین برای فعالیت در این بازار باید کد معاملات بازار آتی را دریافت کرده باشید.
سوالات متداول
برای محاسبه اهرم در قرارداد آتی زعفران کافی است قیمت هر قرارداد را در اندازه قرارداد ضریب نماییم و به وجه تضمین اولیه این قرارداد تقسیم نماییم.
وجه تضمین اولیه باتوجهبه فرمول محاسباتی بالا اخذ خواهد شد که باتوجهبه آن، تضامین طی زمان ثابت نبوده و بهصورت پویا در حال تغییر خواهد بود.
حداقل وجه تضمین قراردادهای آتی زعفران معادل ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه تعیین شده است.
