بازده حقوق صاحبان سهام و بررسی عملکرد شرکت‌ها در بورس
بازده حقوق صاحبان سهام و بررسی عملکرد شرکت‌ها در بورس
بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) یک شاخص بسیار مهم اما کمی ناشناخته در تحلیل بنیادی است که با استفاده از آن می‌توان سودآوری یک شرکت را با شرکت‌های دیگر مقایسه کرد. شاخص ROE، عملکرد یک شرکت را نشان می‌دهد و تحلیلگرها از این شاخص در ارزش گذاری سهام استفاده می‌کنند.
شاخص ROE (Return On Equity) یک نسبت مالی است؛ یعنی با استفاده از اطلاعات موجود در صورت‌های مالی شرکت‌ها مانند صورت سود و زیان، ترازنامه و … می‌توانیم نسبت مالی بازده حقوق صاحبان سهام را به راحتی محاسبه کنیم.
در این مطلب از کاریزما لرنینگ می‌خواهیم مفهوم بازدهی حقوق صاحبان سهام را موشکافی کنیم. ROE در عین سادگی، یکی از مهمترین شاخص‌ها است. بنابراین اگر میخواهید ارزش ذاتی یک سهم را پیدا کنید، قطعاً به این شاخص نیاز خواهید داشت.
بازده حقوق صاحبان سهام چیست؟
بازده حقوق صاحبان سهام یک شاخص عملکردی است و نشان می‌دهد مدیریت یک شرکت چقدر توانسته در طول یک سال درآمد خالص برای سهامداران آن شرکت ایجاد کند. این شاخص معیاری برای سنجش سودآوری و کارایی یک شرکت است و به ما می‌گوید سود حاصل از مبالغ سرمایه‌گذاری‌شده در یک شرکت چقدر است.
معادل بازده حقوق صاحبان سهام به انگلیسی میشود “Return On Equity” که در اینجا “Return” به معنی بازده و “Equity” به معنی حقوق صاحبان سهام است که به آن حقوق مالکانه نیز گفته میشود.
شما به عنوان سهامدار بخشی از دارایی خود را در یک شرکت سرمایه‌گذاری می‌کنید. این حق طبیعی شماست که بدانید مدیران شرکت در ازای مبالغ سرمایه‌گذاری‌شده چه دستاوردی در طول یک سال داشته‌اند. با نگاهی به نرخ بازده حقوق صاحبان سهام می‌توانید ضرب‌آهنگ و سرعت افزایش یا کاهش ارزش یک شرکت را متوجه شوید.
بد نیست یک اصطلاح را با هم مرور کنیم …
حقوق صاحبان سهام یا حقوق مالکانه چیست؟
حقوق صاحبان سهام یعنی چه میزان از ارزش یک شرکت به شما، به عنوان یک شخص حقیقی یا حقوقی، تعلق دارد. اگر یک شرکت منحل شود، ابتدا تمام بدهی‌ها از دارایی‌های شرکت کسر می‌شوند. سپس حقوق صاحبان سهام از باقی‌مانده‌ی دارایی‌ها شرکت، بر اساس میزان سهامی که هر سهامدار دارد، به آن‌ها پرداخت میشود.
بازده حقوق صاحبان سهام چگونه محاسبه میشود؟
برای محاسبه بازده حقوق صاحبان سهم، کافیست درآمد یا همان سود خالص یک شرکت را بر مجموع حقوق صاحبان سهام تقسیم کنیم. این اطلاعات را می‌توانید در سایت کدال و در صورت‌های مالی شرکت‌ها به آسانی پیدا کنید. قبل از بیان روش محاسبه بازده حقوق صاحبان سهم، به چند نکته توجه داشته باشید:
- بازده حقوق صاحبان سهام همیشه به صورت درصدی بیان میشود. بنابراین، عددی که از فرمول به‌دست می‌آید را در 100 ضرب می‌کنیم.
- عددی که به‌دست می‌آید، به تنهایی معنی خاصی ندارد؛ بلکه باید نسبت بازده حقوق صاحبان سهام دو یا چند شرکت را با یکدیگر مقایسه کنیم.
- برای استخراج اطلاعات از صورت‌های مالی و قرار دادن آن‌ها در فرمول، بهتر است از صورت‌های مالی یکساله شرکت‌ها استفاده کنید.
فرمول محاسبه نرخ بازده حقوق صاحبان سهام
برای بدست آوردن بازده حقوق صاحبان سهم از فرمول زیر استفاده می‌کنیم:
در این فرمول، درآمد خالص شرکت برای یک سال کامل مالی در نظر گرفته میشود و قبل از پرداخت سود سهام به سهامداران عادی و بعد از پرداخت سود سهام به سهامداران ممتاز محاسبه میشود. همچنین در مجموع حقوق صاحبان سهام، سهام ممتاز لحاظ نمی‌شود.
اگر نمی‌دانید سهام ممتاز چیست و با انواع سهام آشنایی ندارید، توصیه می‌کنیم مقاله‌ی زیر را مطالعه کنید:
نکته‌ی جالب این فرمول این است که در مخرج، حقوق صاحبان سهام را داریم. همانطور که کمی قبل‌تر گفتیم، حقوق صاحبان سهام یعنی بدهی‌های یک شرکت را از دارایی‌ها کسر کنیم و باقی‌مانده‌ی دارایی‌ها به نسبت بین سهامداران تقسیم خواهد شد.
بنابراین، فرمول بالا می‌توانیم به صورت زیر بازنویسی کنیم:
به شاخص ROE، بازده دارایی خالص (Return On Net Assets) نیز گفته میشود.
مثالی از محاسبه بازده حقوق صاحبان سهام
در این مثال می‌خواهیم بازده حقوق صاحبان سهم را برای سهم «وسفارس» محاسبه کنیم. برای این کار به صورت‌های مالی 12 ماهه شرکت سرمايه گذاري استان فارس نیاز داریم. وارد سایت کدال می‌شویم و نماد وسفارس و سپس صورت‌های مالی این شرکت را برای دورۀ یک ساله جستجو می‌کنیم.
- ابتدا سراغ ترازنامه می‌رویم. همانطور که در ترازنامه (تصاویر زیر) مشاهده می‌کنید، جمع حقوق صاحبان سهام برابر است با ۲۹۶,۰۳۲,۳۵۶ میلیون ریال.
- سپس صورت سود و زیان را بررسی می‌کنیم. سود (زیان) خالص این شرکت برابر است با ۳۲,۰۵۹,۸۴۷ میلیون ریال.
این دو عدد را در فرمول قرار می‌دهیم. عدد ۳۲,۰۵۹,۸۴۷ را بر ۲۹۶,۰۳۲,۳۵۶ تقسیم می‌کنیم. حاصل برابر است با 0.108 که آن را در 100 ضرب می‌کنیم. نرخ بازده حقوق صاحبان سهام برای سهم وسفارس برابر است با 10.8 یا به عبارتی 11 درصد.
سه نکته مهم هنگام محاسبه بازده حقوق صاحبان سهام
هنگام بازده حقوق صاحبان سهم، به نکات زیر توجه کنید:
- اگر شرکتی رشد بالایی داشته باشد، می‌توان انتظار داشت شاخص ROE عدد بالایی را نشان دهد و این موضوع طبیعی است.
- اگر میخواهید روند رشد یک شرکت را برسی کنید تا بتوانید آینده‌ی آن شرکت را به‌خوبی پیش‌بینی کنید، می‌توانید ROE آن شرکت را در 5 تا 10 سال گذشته بررسی و نتیجه‌گیری کنید.
- بازده حقوق صاحبان سهم بر اساس گزارشات سالانه شرکت‌ها بررسی میشود. در طی دورۀ یک ساله ممکن است سهام جدید منتشر و عرضه شود. در این صورت در محاسبات باید از میانگین وزنی تعداد سهام در طول سال گذشته استفاده شود.
تحلیل بازده حقوق صاحبان سهام
با مثالی که زدیم شروع کنیم. 11 درصد چه معنایی دارد؟ این عدد یعنی مدیران این شرکت توانسته‌اند در سال گذشته به ازای سرمایه‌هایی که سهامداران آورده‌اند، 11 درصد سود بسازند.
به‌طور کلی هرچه این عدد بیشتر باشد، بهتر است و به این معنی است که مدیران یک شرکت توانسته‌اند بدون نیاز به سرمایه‌ی بالا، سود خوبی بسازند و شرکت رو به پیشرفت است.
البته در تعریف بازده حقوق صاحبان سهام اشاره کردیم که محاسبه این شاخص برای یک شرکت ما را به جایی نمی‌رساند و بازده حقوق صاحبان سهام در مقایسه عملکرد شرکت‌ها با یکدیگر خود را نشان می‌دهد.
تا اینجا با مفهوم بازده حقوق صاحبان سهام آشنا شدیم و مثال زدیم. بیایید کمی حرفه‌ای به قضیه نگاه کنیم و سوالات مختلفی بپرسیم.
بازده مناسب حقوق صاحبان سهام برای سرمایه‌گذاری در بورس چقدر است؟
گفتیم هرچه این شاخص بالاتر باشد بهتر است؛ اما آیا واقعاً همینطور است؟ آیا عدد 80 درصد می‌تواند طبیعی باشد و باید با دیدن این عدد ذوق کنیم و تمام سرمایه‌ی خود را به خرید سهام یک شرکت با ROE برابر با 80 اختصاص دهیم؟
قطعاً خیر. در واقع بهتر است بپرسیم بازده حقوق صاحبان سهام باید چه عددی باشد تا بتوانیم یک شرکت را برای سرمایه‌گذاری در لیست خود قرار دهیم؟
معمولاً بازه‌ی 15 تا 20 درصد را عددی مناسب برای حقوق صاحبان سهام در نظر می‌گیرند. کمتر و بیشتر از این مقدار باید زنگ خطری برای شما باشد و نباید به این راحتی به عملکرد آن شرکت امتیاز مثبت بدهید و سهام آن شرکت را خریداری کنید!
دیدگاه حرفه‌ای‌تر این است که شاخص بازدهی حقوق صاحبان سهام را باید با توجه به صنعتی که شرکت مد نظر شما در آن قرار گرفته بررسی کنیم. قطعاً میانگین شاخص ROE صنعت خودرو با صنعت پالایشگاه متفاوت است.
کاربرد شاخص ROE در انتخاب سهام شرکت‌های بورسی
این بخش در واقع ادامه‌ی بخش قبل است. انتخاب دو شرکت از دو صنعت متفاوت و مقایسه بازده حقوق صاحبان سهم این دو شرکت چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. بیایید با کارکرد درست بازدهی حقوق صاحبان سهام با یک مثال آشنا شویم.
دو شرکت زیر را در نظر بگیرید:
- شرکت الف در صنعت برق که ROE آن برابر 11 درصد است.
- شرکت ب در صنعت فولاد که ROE آن برابر 20 درصد است.
در نگاه اول قطعاً انتخاب ما شرکت ب است چراکه 20 درصد یعنی عملکرد عالی مدیران این شرکت در درآمدزایی؛ اما اگر به شما بگوییم میانگین بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) در صنعت برق برابر 9 درصد و در صنعت فولاد برابر 33 درصد است، آیا باز هم شرکت ب را انتخاب می‌کنید؟
مسلماً عملکرد مدیران شرکت الف فوق‌العاده بوده است که توانسته‌اند بیشتر از میانگین کل صنعت، درآمدزایی کنند! و مدیران شرکت ب حتی نزدیک میانگین یا رقبای خود نیامده‌اند. در نتیجه وقتی بازدهی حقوق صاحبان سهام را در جای خودش بررسی کنیم، خواهیم دید که بهترین سهم‌ها خودشان را نشان می‌دهند. سوال بعدی …
اگر ROE منفی باشد چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟
در این صورت با بازده غیرعادی حقوق صاحبان سهام طرف هستیم و وضعیت اصلاً مطلوب نیست! در این شرایط شرکت را باید ورشکسته بدانیم چراکه نه تنها سودی در کار نیست، بلکه بدهی‌های شرکت آنقدر زیاد است که تمام دارایی‌های شرکت بعلاوه‌ی سرمایه‌ی سهامداران و درآمدهای شرکت جمعاً نمی‌توانند زیان را پوشش دهند!
استفاده از ROE برای شناسایی مشکلات یک شرکت
بالا بودن بازده حقوق صاحبان سهام همیشه به معنی خوب بودن وضعیت سودآوری یک شرکت و عملکرد خوب مدیران شرکت نیست؛ بالعکس گاهی عوامل مختلف باعث می‌شوند این شاخص ما را گمراه کند! در این بخش به دو مورد مهم اشاره می‌کنیم که ممکن است در برخورد اول نتوانیم مشکل را تشخیص دهیم.
حالت اول زمانی است که یک شرکت بدهی زیادی داشته باشد. یک‌بار دیگر برگردید و به فرمول ROE دقت کنید. در مخرج کسر «حقوق صاحبان سهام» را داریم. به این مسیر دقت کنید:
- حقوق صاحبان سهام برابر است با دارایی‌ها منهای بدهی‌ها؛
- بیشتر شدن بدهی‌ها یعنی کمتر شدن سهم و سهامدار؛
- کمتر شدن سهم و سهامدار یعنی کوچک‌تر شدن مخرج کسر؛
در نتیجه وقتی صورت (سود خالص) را بر مخرج تقسیم می‌کنیم، حاصل عدد بزرگی میشود که فریبنده است. پس در حالت اول فهمیدیم که بالا بودن ROE لزوماً به معنی عملکرد خوب یک شرکت نیست و قبل از هر کاری باید بدهی‌های شرکت بررسی شود تا بدهی عامل بالا بودن این شاخص نباشد.
حالت دوم مربوط به سود ناپایدار است. فرض کنید شرکت الف سال‌ها سودی نداشته و زیان‌ده بوده است. زیان باعث کاهش سهم سهامداران میشود. اگر پس از چند ضرر، شرکت به سرمایه‌ای دست یابد و به سود برسد، هنگام محاسبه بازده حقوق صاحبان سهم، باید زیان را نیز در نظر بگیریم و این موضوع مستقیماً در مخرج کسر تاثیر می‌گذارد و مجدد باعث کوچک شدن مخرج میشود.
تقسیم صورت بر مخرج کوچک، عدد بزرگی به‌دست می‌دهد که گمراه‌کننده است! بهترین کار این است که هنگام محاسبه بازده حقوق صاحبان سهام، اولاً به نتیجه‌‌ی فرمول بسنده نکنیم و صورت‌های مالی شرکت را دقیق بررسی کنیم. ثانیاً، بازده حقوق صاحبان سهام را برای چند سال اخیر محاسبه کنیم و ببینیم آیا شرکت روند رشد خوبی را تجربه کرده است یا خیر.
بالا بودن ROE گاهی به معنی عملکرد خوب شرکت است!
در سه پاراگراف قبل گفتیم که وقتی بدهی یک شرکت زیاد میشود، مخرج کسر کوچک میشود و وقتی سود خالص را بر مخرج کسر تقسیم می‌کنیم، عدد بزرگی به‌دست می‌آید که ممکن است فریبنده باشد. اما صبر کنید …
اینجا باید باز هم هوشیار باشیم! بزرگ بودن عدد به‌دست‌آمده، گاهی نشان‌دهنده‌ی این است که شرکت از اهرم مالی استفاده کرده و توانسته با کمک اهرم مالی به سمت سوددهی برود. بنابراین در اینجا بالا بودن بازده حقوق سهام ایراد به حساب نمی‌آید.
به بیان ساده‌تر، یک شرکت می‌تواند وام بگیرد و برای خود بدهی ایجاد کند. این بدهی لزوماً بد نیست، چراکه شرکت می‌تواند وام یا بدهی را به سود تبدیل کند و در عین حال به حقوق صاحبان سهام دست نزند. در واقع اینجا شرکت هوشمندانه عمل کرده و پیشرفت داشته است. در بررسی عملکرد شرکت‌ها نباید از این دیدگاه غافل شویم!
جمع‌بندی – بازدهی حقوق صاحبان سهام تا چه میزان قابل اعتماد است؟
در این مطلب با مفهوم بسیار مهمی به اسم بازده حقوق صاحبان سهام آشنا شدیم و دیدیم که این مفهوم در عین مهم بودن و البته سادگی، می‌تواند فریبنده نیز باشد.
سرمایه‌گذارها بخشی از دارایی خود را با خرید سهام در یک شرکت سرمایه‌گذاری می‌کنند. حال برای اینکه بدانیم مدیران شرکت در ازای دریافت این سرمایه‌ها چه عملکردی داشته‌اند و چه میزان سود ساخته‌اند، به فاکتور مهمی به اسم بازدهی حقوق صاحبان سهام مراجعه می‌کنیم.
این شاخص که به ROE نیز معروف است، با تقسیم سود خالص شرکت در یک بازۀ زمانی یک ساله بر مجموع حقوق صاحبان سهام، پاسخ سوال را می‌دهد. در استفاده از این شاخص باید به سه نکته توجه داشته باشیم:
- این شاخص به تنهایی کارایی ندارد و برای مقایسه عملکرد دو یا چند شرکت به‌کار می‌رود.
- بهتر است ROE را در هر صنعت بررسی کنیم و میانگین بازده حقوق صاحبان سهام در یک صنعت را به‌دست آوریم؛ سپس برای مقایسه شرکت‌ها از صنایع مختلف از میانگین ROE در صنایع مختلف استفاده کنیم.
- در نهایت توصیه می‌کنیم این شاخص بنیادی را در کنار سایر شاخص‌ها قرار دهید و به بررسی عملکرد یک سهم بپردازید.
در استفاده از این شاخص به بدهی‌های شرکت توجه ویژه‌ای داشته باشید.
سوالات متداول
بازده حقوق صاحبان سهام یک شاخص مهم در تحلیل بنیادی است که عملکرد یک شرکت را نشان می‌دهد. این شاخص بررسی می‌کند که به ازای هر یک ریال سرمایه‌ای که سهامداران آورده‌اند، چه میزان سود تولید شده است.
بازده حقوق صاحبان سهام از تقسیم سود خالص شرکت بر مجموع حقوق صاحبان سهام در مدت زمان یک سال به‌دست می‌آید. سود (زیان) خالص و مجموع حقوق صاحبان سهام یک شرکت را می‌توانید از صورت‌های مالی موجود در سایت کدال به‌دست آورید.
شاخص ROE به صورت درصدی بیان میشود و مقدار حداقل 15 تا 20 درصد مطلوب است. البته بهتر است این شاخص را در هر صنعت جداگانه و مختص آن صنعت محاسبه و لحاظ کنیم.
