قرارداد آتی پسته؛ روشی نوین برای معاملات پسته بادامی

معاملات قرارداد آتی پسته از تاریخ ۲۱ مهرماه سال ۱۳۹۸ در بورس کالای ایران شروع گردید. ایران و آمریکا، دو تولیدکننده اصلی پسته جهان هستند. این محصول ارزشمند که امروزه به عنوان خوراکی لوکس در سبد غذایی تمامی افراد دنیا جای دارد، در بیش از ۳۶۰ هزار هکتار از زمین‌های زراعی ایران کشت می‌شود. پسته، دو بار راهی بورس کالا شد‌ه است.

اولین تجربه در سال ۱۳۸۷ با استقبال سرمایه‌گذاران روبرو نشد، اما در سال ۱۳۹۸، ورود مجدد پسته به بازار آتی کالا، با استقبال چشمگیر خریداران همراه شد. در این مقاله از کاریزما لرنینگ، به بررسی قرارداد آتی پسته، نکات و روش معامله آن می‌پردازیم.

قرارداد آتی پسته چیست؟

قرارداد آتی پسته یک توافق بین دو طرف (خریدار و فروشنده) است که در آن، فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار معینی پسته با مشخصات تعیین‌شد‌ه را به قیمتی که در حال حاضر توافق شد‌ه، به خریدار تحویل دهد. در مقابل، خریدار نیز متعهد می‌شود که در تاریخ سررسید، مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند.

مقاله پیشنهادی: قرارداد آتی چیست؟

قراردادهای آتی پسته، ابزاری نوین در بازار پسته هستند که به باغداران، صادرکنندگان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ریسک نوسانات قیمت پسته را مدیریت کرده و از فرصت‌های سودآوری در این بازار بهره‌مند شوند.

نگرانی از قیمت پسته در آینده، دغدغه‌ای همیشگی برای باغداران و خریداران این محصول ارزشمند بوده است. نوسانات قیمت پسته در بازار، برنامه‌ریزی را برای باغداران و حتی خریداران این محصول، دشوار می‌کند. قراردادهای آتی پسته به‌عنوان راه‌حلی نوین، به کمک باغداران و خریداران آمد‌ه است. در این نوع قرارداد، باغداران می‌توانند قبل از تولید و برداشت پسته، محصول خود را با قیمتی مشخص به خریداران بفروشند. از سوی دیگر، خریداران نیز می‌توانند پسته موردنیاز خود را در آینده، با قیمتی معین و بدون نگرانی از افزایش قیمت، پیش‌خرید کنند.

در این نوع قرارداد، فروشنده بدون تحویل پسته و خریدار بدون پرداخت پول، فقط با امضای قرارداد، معامله را انجام می‌دهند. اما برای تضمین انجام تعهدات طرفین، از هر دو نفر مبلغی به‌عنوان «وجه تضمین» دریافت می‌شود. این وجه که به طور میانگین 20 درصد کل ارزش معامله است، در اختیار بورس قرار می‌گیرد تا فروشنده در موعد مقرر، پسته را به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز در زمان سررسید، مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند.

مشخصات قرارداد آتی پسته

مشخصات کامل قرارداد آتی پسته در سایت رسمی بورس کالا قرار گرفتـه است. از طریق بخش «آمار معاملات آتی» این وب‌سایت می‌توانید امیدنامه مربوط به آن و مشخصات قرارداد را مطالعه کنید. در ادامه به بررسی برخی از مشخصات این قرارداد پرداختـه می‌شود.

۱. دارایی پایه: دارایی پایه این قرارداد، بسته بادامی است.

۲. اندازه قرارداد: اندازه قرارداد آتی پسته، معادل ۱۰ کیلوگرم پسته بادامی است.

۳. استاندارد کالای تحویلی: استاندارد کالای تحویلی قرارداد آتی پسته، بر مبنای استاندارد گواهی سپرده پسته بادامی است.

۴. ماه قرارداد: می‌تواند تمامی ماه‌های سال، به تشخیص سازمان بورس و اوراق بهادار باشد.

۵. دامنه نوسان روزانه: نوسان روزانه بین ۵- تا ۵+ درصد بر اساس قیمت تسویه روزانه روز کاری قبل خواهد بود.

۶. محل تحویل کالا: کالای معامله شد‌ه در انبارهای سازمان بورس کالای ایران تحویل داده می‌شود.

۷. دوره تحویل: مطابق با تاریخ اعلام شد‌ه در اطلاعیه تحویل است.

۸. حداقل تغییر قیمت سفارش: این مقدار برای هر کیلوگرم پسته، ۱۰ تومان و برای هر قرارداد ۱۰۰ تومان خواهد بود.

۹. وجه تضمین اولیه: معامله‌گران برای تضمین تعهدات خود در معامله آتی پسته، مبلغی به‌عنوان وجه تضمین به اتاق پایاپای بورس پرداخت می‌کنند. این مبلغ ثابت نیست و با فرمول‌های محاسباتی سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین و به معامله‌گر اطلاع داد‌ه می‌شود.

۱۰. حداقل وجه تضمین: حداقل وجه تضمین ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه خواهد بود.

۱۱. بیشترین حجم هر سفارش: حداکثر حجم هر سفارش می‌تواند تا ۲۵ قرارداد باشد.

۱۲. ساعت معامله: شنبه تا چهارشنبه ۱۰:۰۰ الی ۱۷:۰۰، پنج‌شنبه‌ها و آخرین روز معاملاتی ۱۰:۰۰ الی ۱۵:۰۰ است.

۱۳. مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل: تا ۱۵ دقیقه پس از اتمام آخرین جلسه معاملاتی مهلت دارد.

نماد قرارداد آتی پسته چیست؟

نماد پسته در معاملات آتی با حروف «PS» نمایش داد‌ه می‌شود. چهار رقم بعدی به ترتیب نشان‌دهند‌ه ماه و سال قرارداد هستند. برای مثال نماد «PSKH03» قرارداد آتی پسته با تاریخ سررسید خرداد ۱۴۰۳ را نشان می‌دهد.

وجه تضمین قرارداد آتی پسته

وجه تضمین، ابزاری برای کاهش ریسک و افزایش شفافیت در معاملات آتی پسته است. میزان وجه تضمین ثابت نیست و با نوسانات قیمت پسته در زمان انجام معامله مشخص می‌شود. پسته بادامی، دارایی پایه در قرارداد آتی است که مبنای محاسبه وجه تضمین قرار می‌گیرد. به 70 درصد وجه تضمین اولیه، وجه تضمین لازم گفتـه می‌شود که باید همواره در حساب عملیاتی مشتری موجود باشد. در صورت کاهش موجودی حساب، اخطاریه افزایش وجه تضمین از طرف اتاق پایاپای صادر می‌شود. مشتری موظف است پس از دریافت اخطاریه، نسبت به افزایش موجودی حساب خود اقدام کند یا موقعیت‌های تعهدی باز ایفا نشد‌ه خود را ببندد.

برای محاسبه وجه تضمین، می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد:

A: درصد وجه تضمین اولیه؛ معادل ۱۰٪
B: میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی دارایی پایه
C: براکت تغییرات وجه تضمین؛ معادل ۲۰۰/۰۰۰ ریال
S: اندازه قرارداد؛ معادل ۱۰

همان‌طور که مطرح شد، این مبلغ ثابت نیست و با نوسانات قیمت پسته در هر روز معاملاتی، تعدیل می‌شود. همچنین تغییرات اعمال شد‌‌ه در وجه تضمین، دو روز کاری پس از محاسبه، به‌حساب مشتریان اعمال می‌گردد.

جرایم نکول در قراردادهای آتی پسته

نکول به عدم انجام تعهدات توسط یکی از طرفین قرارداد آتی نقره گفتـه می‌شود. این تعهدات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• عدم ارائه گواهی آمادگی تحویل توسط خریدار یا فروشنده
• عدم ارائه رسید انبار توسط فروشنده
• عدم واریز وجه ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه نهایی توسط خریدار

در صورت عدم پایبندی به تعهدات توسط معامله‌گران در بازار آتی نقره، دو جریمه به شرح زیر برای آن‌ها اعمال می‌شود:

۱- جریمه نقدی

میزان جریمه نقدی فرد نکول‌کننده، یک‌ درصد ارزش قرارداد بر مبنای قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی، به هدف جبران ضرر طرفی است که به تعهد خود عمل کرده باشد. این جریمه از طرفی که نکول کرد‌ه اخذ شد‌ه و به طرفی که به تعهد خود عمل کرده پرداخت می‌شود.

۲- کارمزد تسویه و تحویل

کارمزد تسویه و تحویل هر دو سر معامله به نفع بورس از مشتری نکول‌کننده دریافت خواهد شد.

همچنین به‌صورت کلی، اگر قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی بیشتر باشد، تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری خریدار از فروشنده اخذ می‌گردد و همچنین درصورتی‌که قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی کمتر باشد، تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری فروشنده از خریدار اخذ می‌گردد.

نحوه محاسبه اهرم قرارداد آتی پسته

اهرم در قرارداد آتی پسته، ابزاری برای افزایش قدرت خرید معامله‌گران است. با استفاده از اهرم، معامله‌گران می‌توانند با سرمایه کمتر، معاملات بزرگ‌تری انجام دهند.

وجه تضمین اولیه ÷ ارزش قرارداد = اهرم

فرض کنید ارزش کل یک قرارداد آتی پسته ۸ میلیون تومان باشد و ودیعه موردنیاز برای این معامله ۱ میلیون تومان باشد. در این صورت، اهرم معامله برابر با ۸ خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، با استفاده از اهرم ۸، معامله‌گر می‌تواند با سرمایه ۱ میلیون تومانی، معامله‌ای به ارزش ۸ میلیون تومان انجام دهد.

مزایای قرارداد آتی پسته چیست؟

معاملات آتی پسته، دارای مزایای زیادی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان پسته بادامی و همچنین نوسان گیران است. برخی از این مزایا شامل موارد زیر می‌شود:

۱- کاهش ریسک

قرارداد آتی به کشاورزان در پیش‌بینی و مدیریت ریسک نوسانات قیمت پسته در زمان برداشت کمک می‌کند. به‌این‌ترتیب، با پیش‌فروش پسته می‌توان دید روشنی از زمان و قیمت فروش محصول داشت. همچنین خریداران پسته می‌توانند با پیش‌خرید پسته موردنیاز خود، به پسته باکیفیت موردنظر دسترسی داشته باشند.

۲- افزایش نقدشوندگی

معامله در بورس کالا با حجم بالا و نقدشوندگی مناسب و امکان ورود و خروج سریع از معامله منجر به کاهش ریسک نقدشوندگی قراردادهای آتی پسته می‌شوند.

۳- شفافیت

در بورس کالا، کشف قیمت عادلانه بر اساس عرضه و تقاضا اتفاق می‌افتد و تمامی معامله‌گران به اطلاعات کامل معاملات دسترسی خواهند داشت.

۴- اهرم معاملاتی

معاملات آتی امکان انجام معاملات با سرمایه کمتر از دارایی فعلی معامله‌گران را ایجاد می‌کند.

۵- معافیت مالیاتی

بر اساس ماده ۷ قانون توسعه ابزارهای مالی، سود حاصل از معاملات آتی پسته دارای معافیت مالیاتی هستند.

نحوه معامله قرارداد آتی پسته بادامی

برای انجام معاملات آتی، باید علاوه بر داشتن کد بورسی، کد معاملات آتی دریافت کنید. درصورتی‌که دارای این کد نیستید، برای دریافت کد آتی، از طریق روشی که در مقاله «نحوه دریافت کد معاملاتی آتی» به آن اشاره شد‌ه است، اقدام نمایید.

درصورتی‌که دارای کد آتی هستید و دسترسی به سامانه معاملاتی بورس کالا برای شما ایجاد شد‌ه است، برای ورود به معامله، باید مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین به‌حساب در اختیار خود واریز کنید. پس از واریز وجه تضمین، می‌توانید با استفاده از سامانه معاملات آنلاین کارگزاری خود، اقدام به ثبت سفارش خرید قرارداد آتی پسته کنید.

دریافت کد معاملاتی آتی

کارمزد معاملات قرارداد آتی پسته بادامی

معاملات قرارداد آتی پسته در بورس کالا دارای کارمزد است. میزان کارمزد معاملات بر اساس جدول زیر است:

تابلوی معاملات قرارداد آتی پسته

برای بررسی لیست قراردادهای آتی پسته و تابلوی معاملات آن‌ها، می‌توانید به سایت بورس کالا به نشانی www.ime.co.ir مراجعه کرده و به بخش «نمای بازار» وارد شوید. در این صورت امکان مشاهده تابلوی معاملات قراردادهای آتی پسته را خواهید داشت.

عوامل تأثیرگذار بر قیمت پسته

قیمت پسته در قرارداد آتی، مانند هر کالای دیگری، تحت‌تأثیر عوامل مختلفی است که می‌توان آن‌ها را به دودسته داخلی و خارجی تقسیم کرد:

عوامل خارجی

• قیمت‌های جهانی و تولید رقیبان: قیمت جهانی پسته و میزان تولید در کشورهای رقیب، مانند آمریکا و سایر کشورها نقشی اساسی در قیمت پسته در بازار آتی ایران دارد.
• عرضه رقیبان: میزان عرضه پسته توسط کشورهای رقیب در بازارهای جهانی، می‌تواند قیمت را به طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار دهد.
• تعرفه‌های گمرکی: تعرفه‌های گمرکی وضع‌شد‌ه توسط کشورهای واردکننده پسته، می‌تواند بر قیمت نهایی این محصول در بازارهای هدف اثرگذار باشد.
• روابط با همسایگان: روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه، به‌عنوان مهم‌ترین بازارهای صادراتی پسته ایران، می‌تواند بر قیمت این محصول در بازار آتی تأثیر بگذارد.

عوامل داخلی

• شرایط محیطی: خشکسالی، سیل، آفات و بیماری‌ها و دیگر شرایط محیطی، می‌توانند بر میزان تولید و کیفیت پسته و در نهایت قیمت آن در بازار آتی اثر بگذارند.
• حمایت‌های دولتی: میزان حمایت‌های دولتی از تولیدکنندگان پسته، مانند ارائه یارانه، تسهیلات بانکی و بیمه، می‌تواند بر قیمت تمام‌شد‌ه و قیمت نهایی این محصول در بازار آتی تأثیر بگذارد.
• نرخ ارز: نوسانات نرخ ارز، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل اقتصادی، می‌تواند بر قیمت تمام‌شد‌ه و قیمت صادراتی پسته و در نهایت قیمت آن در بازار آتی اثرگذار باشد.

فعالان بازار آتی پسته 

بازار آتی پسته بورس کالای ایران، محل حضور فعالان مختلفی است که هر کدام با اهدافی خاص در این بازار حضور دارند که به بررسی انواع فعالان این بازار و نقش آنها می‌پردازیم:

۱- کشاورزان

ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پسته در جهان، دارای کشاورزان متعددی در استان‌های کرمان، خراسان رضوی، اصفهان و… است. برخی از این کشاورزان که با بورس کالا آشنا هستند، برای مدیریت ریسک قیمت و تضمین سودآوری، محصول خود را در قالب قرارداد آتی پسته در بورس به فروش می‌رسانند. با پیش‌فروش محصول در بورس، کشاورزان می‌توانند از نوسانات قیمتی در زمان برداشت و ضرر احتمالی جلوگیری کنند.

۲- خریداران و تاجران

این افراد به دنبال خرید پسته در زمان‌های مختلف هستند. با استفاده از قرارداد آتی پسته، می‌توانند پسته موردنیاز خود را در تاریخ مشخصی در آینده و با قیمتی معین خریداری کنند. این امر به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و مدیریت ریسک خرید برای این افراد کمک می‌کند.

۳- سفته‌بازان

این افراد به دنبال کسب سود از نوسانات قیمتی پسته هستند و نیازی به خرید یا فروش فیزیکی پسته ندارند، بلکه در معاملات آتی پسته تنها برای سودگیری از نوسانات قیمتی کوتاه‌مدت و بلندمدت فعالیت می‌کنند. سفته‌بازان با نقدینگی بالا، به افزایش حجم معاملات و نقدشوندگی بازار کمک می‌کنند.

چکیده مقاله

قرارداد آتی پسته، ابزاری جذاب برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است که در بورس کالا انجام می‌شود. این قرارداد فرصتی برای خریدوفروش پسته در تاریخ معینی در آینده (سررسید) با قیمتی توافق‌شده را فراهم می‌کند. خریدار و فروشنده در این قرارداد متعهد می‌شوند تا در تاریخ سررسید، مقدار مشخصی پسته بادامی را با قیمت توافق‌شده معامله کنند.

نماد معاملات آتی پسته بادامی در بورس کالا با حروف «PS» شروع می‌شود. به این حروف، چهار رقم دیگر اضافه می‌شود که دو رقم اول نماد اختصاصی ماه قرارداد و دو رقم بعدی نشان‌دهنده سال سررسید قرارداد هستند. برای انجام معاملات قرارداد آتی پسته، باید ضمن داشتن کد بورسی، کد معاملات آتی را نیز دریافت کنید. همچنین مزایای این قراردادها شامل کارمزد معاملاتی اندک، اهرم مالی، دوطرفه بودن بازار، شفافیت قیمت، تسویه روزانه و… می‌شود.

سوالات متداول