منظور از بازار اولیه و ثانویه چیست؟ + معرفی کامل

معمولا بازارهای سرمایه به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. بازار ثانویه بازاری است که سهام پس از عرضه اولیه، در آن معامله می‌شود. در حالیکه، بازار اولیه فقط مخصوص عرضه اولیه سهام است. در ادامه این بخش از کاریزما لرنینگ بیشتر در مورد تفاوت بازار اولیه و ثانویه توضیح خواهیم داد

منظور از بازار های مالی اولیه و ثانویه چیست؟

بازار اولیه و بازار ثانویه دو مفهوم مهم هستند که به نوع معامله اشاره دارد در ادامه به تعریف بازار ثانویه و اولیه می‌پردازیم:

تعریف بازار اولیه

بازار اولیه (primary market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌ دیگر، بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخـته می‌شود، بازار اولیه نام دارد. این معاملات معمولا از طریق عرضه عمومی (IPO) یا مناقصه عمومی (Tender Offer) صورت می‌گیرد. در نتیجه معامله‌گران به صورت مستقیم از شرکت صادرکننده یا صندوق سرمایه‌گذاری جمعی سرمایه مورد نیاز خود را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند که این کار در قالب پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد. پذیره‌نویسی از طریق بانکی که نماینده شرکت است یا کارگزاری‌ها صورت می‌پذیرد. در این بازار فروشنده اوراق همیشه خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.

مقاله پیشنهادی: کارگزاری چیست

تعریف بازار ثانویه

دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفتـه است (مرحله پذیره‌نویسی و عرضه اولیه)، برای معامله‌های بعدی و مجدد، نیاز به بازار ثانویـه (secondary market) دارد. مثلاً اگر فردی که سهام شرکتی را در مرحله پذیره‌نویسی خریداری کرد‌ه و حال قصد فروش این سهم به سایر سرمایه‌گذاران بازار را دارد، باید به بازار ثانویه مراجعه کرد‌ه و اقدام به فروش سهم خود کند.

پس می‌توان گفت که تمام معاملات سهام در بازار بورس، جزء معاملات بازار ثانویه هستند و در این بازار، اوراق بهادار میان سرمایه‌گذاران معامله می‌شود و شرکت در آن نقشی ندارد. وجود بازار ثانویه بسیار ضروری است، زیرا که قابلیت نقد شوندگی و معامله مستمر اوراق را پدید می‌آورد. در بازار سرمایه اگر سهامداری بخواهد از بازار خارج شود و اصل سرمایه‌اش را بگیرد، باید سهامش را به سرمایه‌گذاران دیگر بازار بفروشد و نمی‌تواند مستقیماً به شرکت مراجعه کرد‌ه و آن‌ها را تحت‌ فشار قرار دهد.

تفاوت بازار اولیه و ثانویه چیست؟

در حقیقت، فرق بازار اولیه و ثانویه بسیار زیاد است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

1. شرکت‌ها پس از پذیره‌نویسی و عرضه اولیه در بازار اولیه می‌توانند سهام خود را به فروش بگذارند اما پس از آن دیگر سهامشان در بازار ثانویه (بورس اوراق بهادار) مورد معامله قرار خواهد گرفت.
2. در بازار اولیه، درآمد حاصل از فروش سهام به شرکت منتشرکننده اوراق تعلق می‌گیرد. اما در بازار ثانویـه، این سود و زیان ناشی از تغییرات قیمت سهام متعلق به سرمایه‌گذاری است که اوراق را می‌فروشد.
3. در بازار اولیه، سرمایه‌گذاران سهام را به طور مستقیم به واسطه کارگزاری، از خود شرکت خریداری می‌کنند. اما در بازار ثانویـه، سرمایه‌گذاران، سهام و سایر اوراق بهادار را از سایر سرمایه گذاران خریداری می‌کنند.
4. در بازار اولیه، شرکت‌ها برای اولین بار سهام خود را از طریق کارگزاری می‌فروشند و در بازار ثانویـه، سرمایه‌گذاران سهامی که قبلا معامله شد‌‌ه است را از طریق کارگزاری خریداری می‌کنند.
5. در بازار اولیه، سهام به قیمت ارزش سرمایه گذاری توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری به فروش می‌رسد و معمولا دارای نوسان است.

انواع بازار ثانویه چیست؟

بازارهای ثانویه به اشکال زیر به دو صورت معامله می‌شوند:

• حراج ناپیوسته: در زمان پیش گشایش بازار، میان خریدار و فروشنده هیچ معامله‌ای صورت نمی‌گیرد و صرفا برای کشف قیمت میان عرضه و تقاضا است. هدف از حراج ناپیوسته رسیدن به قیمتی متعادل میان خریدار و فروشنده است که در آن قیمت حاضر به رقابت هستند.
• حراج پیوسته: در زمان گشایش بازار، هیچ فاصله زمانی میان خرید و فروش وجود ندارد. به محض پیدا شدن خریدار و فروشنده‌ای در آن قیمت سهم به فروش می‌رسد تا زمانی که خریدار یا فروشنده‌ای با قیمت پیشنهادی برای فروش یا خرید پیدا نشود، می‌توان سفارش خود را حذف یا ویرایش کرد.

در ادامه به مرور انواع بازار ثانویه می‌پردازیم:

بورس

ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که بورس چیست ؟ به زبان ساده می‌توان گفت که بورس مکانی است که در آن خرید و فروش انجام می‌شود. حال این بازار بورس می‌تواند یک مکان فیزیکی یا در بستری مانند اینترنت باشد. آنچه خریداران و فروشندگان معامله می‌کنند، دارایی‌هایشان است که می‌تواند فیزیکی یا غیرفیزیکی باشد. از طریق سایت tsetmc.com می‌توان سهام شرکت‌ها را خرید و فروش و معامله  کرد.

فرابورس

پذیرفتـه شد‌ن در بازار سرمایه شرایط و قوانین خاصی دارد. اگر شرکتی شرایط قانونی برای حضور در بورس را نداشتـه باشد ولی بخواهد سهام خود را عرضه کند، ‌می‌تواند در بازار فرابورس فعالیت کند. به همین دلیل، شرکت‌هایی که شفافیت عملکردی و اطلاعات بنیادی ضعیف‌تر و شرکت‌های کوچک‌تر در بازار فرابورس پذیرش می‌شوند که ریسک معاملات سهام این شرکت‌ها را نیز افزایش می‌دهد.

بازار سوم شامل معاملات فرابورس میان فروشندگان و مؤسسات بزرگ است. بازار چهارم هم از معاملاتی شکل می‌گیرد که میان مؤسسات بزرگ انجام می‌شود.

ویژگی بازار ثانویـه

1. در بازار ثانویه به دلیل حجم بالای معامله‌ها هزینه معامله کمتر است.
2. قیمت از طریق عرضه و تقاضا کشف می‌شود.
3. برای سرمایه‌گذاران نقدشوندگی بالا دارد. هر فروشنده‌ای که نیاز به پول نقد داشتـه باشد، می‌تواند به دلیل حضور تعداد زیادی از خریداران در این بازار، اوراق بهادار خود را به راحتی به فروش برساند.
4. در بازار ثانویه، هرگونه اخبار یا اطلاعات جدید در رابطه با شرکت به سرعت در قیمت سهام آن منعکس می‌شود.
5. بازارهای ثانویه با مقررات سنگینی از جانب دولت روبرو هستند. چون منبع اصلی شکل‌گیری سرمایه و نقدینگی برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران به حساب می‌آیند و این مقررات در سطح بالا، ایمنی پول سرمایه‌گذاران را تضمین می‌کند.

قیمت‌گذاری در بازار اولیه و ثانویه چگونه صورت می‌گیرد؟

در بازار اولیه، سهام به قیمت ارزش سرمایه گذاری توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری به فروش می‌رسد اما در بازار ثانویه قیمت اوراق براساس میزان عرضه و تقاضای آن مشخص می‌شود. به عنوان مثال، اگر بیشتر سرمایه‌گذاران معتقد باشند که سهامی در آینده روند خوبی دارد، تقاضا برای آن افزایش می‌یابد و به همین ترتیب، قیمت آن بالا می‌رود. به دنبال آن، اگر سرمایه‌گذاران احساس کنند که سهامی ارزش خود را از دست خواهد داد، برای فروش آن اقدام می‌کنند و در نتیجه قیمت سهام افت پیدا خواهد کرد.

ریسک و بازدهی در بازار اولیه و ثانویه چگونه است؟

قیمت اوراق بهادار در بازار اولیه براساس عرضه و تقاضا صورت نمی‌گیرد به همین علت امکان دارد این قیمت با واقعیت کمی متفاوت باشد. ساختار بازار ثانویه کمی متفاوت است، در بازار ثانویه ریسک‌های نقدینگی و نوسانات قیمت وجود دارد. بازدهی در بازار ثانویه براساس تغییرات قیمت اوراق بهادار و عملکرد شرکت تعیین می‌شود. به همین علت در بازار ثانویه در کنار ریسک بالا، بازدهی بیشتری هم به دست می‌آید.

سخن پایانی درباره بازار اولیه و ثانویه

بازار سرمایه دارای دو بازار جداگانه بازار اولیه و بازار ثانویه است که از نظر ساختار و قوانین با یکدیگر تفاوت دارند. تمامی اوراق بهادار ابتدا در بازار اولیه به صورت مستقیم پذیره نویسی می‌شوند. قیمت‌ها در بازار اولیه براساس حدس و پیش‌بینی قیمت‌گذاری می‌شوند به همین علت احتمال خطا و ریسک در آن بیشتر است ولی کارکرد بازار ثانویه متفاوت است. در بازار ثانویه قیمت‌گذاری براساس اوراق بهادار و عملکرد شرکت تعیین می‌شود به همین علت ریسک این بازار با بازدهی آن رابطه مستقیم دارد. در این مقاله سعی کردیم به تفاوت بازار بازار اولیه و ثانویه و کارکردها  و وظایف هر یک از این بازارها اشاره کنیم.

سوالات متداول