نرخ بازگشت سرمایه یا ROI چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

نرخ بازگشت سرمایه یا ROI یک معیار ساده و بسیار کاربردی در سنجش گزینه‌ها و فرصت‌های مختلف سرمایه‌گذاری است. به احتمال زیاد، شما به هنگام سرمایه‌گذاری یا صرف هزینه برای یک پروژه خاص به این نکته توجه کرده‌اید که بازدهی سرمایه‌گذاری مورد نظر چقدر خواهد بود که عموما به صورت درصد نیز بیان می‌شود. در این مواقع، شما در حال محاسبه نرخ بازگشت سرمایه یا همان ROI هستید.

اولین و بدیهی‌ترین سوال این است که تعریف نرخ بازده سرمایه گذاری چیست؟ مطالعه این مقاله از کاریزما به شما کمک خواهد که بدانید مفهوم نرخ بازده سرمایه گذاری (Return Of Investment) چیست؟ نحوه محاسبه ROI را بدانید و مزایا و معایب آن را بشناسید.

نرخ بازگشت سرمایه (ROI) چیست؟

امروزه افراد بیشتری با مفهوم سرمایه‌گذاری آشنا هستند. آنها همواره به دنبال یافتـن بهترین گزینه سرمایه‌گذاری هستند تا علاوه‌بر اینکه مانع کاهش ارزش ثروت خود شوند، بتوانند از سرمایه خود کسب سود کنند. با وجود گزینه‌های بسیار زیاد و متنوع سرمایه‌گذاری، سردرگمی افراد برای انتخاب بیشتر می‌شود، بنابراین وجود معیار نرخ بازگشت سرمایه برای سنجش فرصت‌های سرمایه گذاری ضروری است.

نرخ بازگشت سرمایه (نرخ بازده سرمایه) یا ROI (مخفف عبارت Return of Investment)، بدین معنی است که اگر مبلغ مشخصی از پول را سرمایه‌گذاری کنیم چه مقدار عایدی برای سرمایه‌گذار خواهد داشت و به بیانی دیگر به ازای هر ریال هزینه‌ای که می‌کنید، چند ریال به شما بازمی‌گردد؟

در واقع، نرخ بازگشت سرمایه نسبتی است که سود حاصل از سرمایه‌گذاری را در قالب درصدی از هزینه اولیه به شخص سرمایه‌گذار نشان می‌دهد. همانطور که گفتـه شد، این نرخ از معیارها و شاخص‌های مهم برای ارزیابی میزان موفقیت و سودآوری یک فرصت سرمایه‌گذاری، پروژه سرمایه‌گذاری یا حتی کمپین‌های تبلیغاتی و بازاریابی استفاده می‌شود.

به عنوان مثال، نرخ بازگشت سرمایه را می‌توان برای انتخاب بین سرمایه‌گذاری در بورس یا خرید یک واحد آپارتمان محاسبه کرد. نکته قابل توجه این است که در اینجا بین ماهیت سرمایه‌گذاری‌ها تفاوتی قائل نمی‌شوند. در واقع، شخص سرمایه‌گذار می‌خواهد بداند میزان هزینه‌ای که داشتـه تا چه حد برایش سودآوری داشتـه است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند در بورس یا مسکن و دیگر گزینه‌های سرمایه‌گذاری و پروژه‌ها باشد.

دوره بازگشت سرمایه چیست؟

در حالت کلی، دوره بازگشت سرمایه نگاهی از زوایه‌ای دیگر به نرخ بازگشت سرمایه است. دوره بازگشت سرمایه بدین معنی است که سرمایه اولیه طی چه مدت زمانی به ما برمی‌گردد. به عنوان مثال، دوره بازگشت سرمایه یک پروژه 5 سال است. این مثال به ما می‌گوید 5 سال زمان لازم است تا مبلغ اولیه سرمایه‌گذاری به ما برگردد. یعنی بازده سرمایه‌گذاری مورد نظر 20 درصد است و در انتهای سال پنجم تمام مبلغ سرمایه‌گذاری به ما برمی‌گردد.

نرخ بازگشت سرمایه چه کاربردی دارد؟

برای اینکه بدانید کاربرد نرخ بازده سرمایه گذاری چیست؟ خوب است به این مثال توجه کنید. فرض کنید فرد الف که دارنده کد معاملاتی است اقدام به خرید یک سهم یا صندوق سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌کند. فرد ب نیز با مبلغ سرمایه خود اقدام به خرید یک واحد آپارتمان می‌کند و قصد دارد آن را در آینده به فروش برساند. حال سوال این است که چطور می‌توان این دو گزینه را با یکدیگر مقایسه کرد در حالیکه سرمایه اولیه این دو متفاوت است؟

پاسخ این سوال به نرخ بازگشت سرمایه یا نرخ بازده سرمایه مربوط می‌شود. اگر شخص الف با فروش سهام یا صندوق سرمایه گذاری 50 درصد بازدهی کسب کند اما شخص ب تنها 30 درصد بازدهی داشتـه باشد، بنا به نرخ بازده سرمایه سرمایه‌گذاری اول بهتر است، حتی اگر مبلغ بازدهی از لحاظ ریالی کمتر باشد. در واقع، هر سرمایه‌گذاری بدون در نظر گرفتـن بزرگی یا کوچکی هزینه اولیه سنجیده می‌شود.

به زبان ساده‌تر، نرخ بازگشت سرمایه یعنی نسبت سود به‌دست‌آمده به هزینه پرداختی چقدر بود‌ه است. بنابراین هر چه بتوانیم در ازای سرمایه‌گذاری انجام‌شده، خروجی بهتری بگیریم و از روش‌های مقرون‌به‌صرفه ولی با بازده بالاتر، استفاده کنیم، می‌توانیم بیشتر به بازگشت سرمایه خود امیدوار باشیم. درواقع، باید بررسی کنیم هزینه‌ها صرف چه چیزی شد‌ه است و آیا عملکرد ما خوب بود‌ه یا خیر.

بنابراین، به طور کلی سرمایه‌گذاران، نه‌تنها برای ارزیابی چگونگی عملکرد سرمایه‌گذاری‌شان، بلکه برای مقایسه‌ عملکرد سرمایه‌گذاری‌های مختلف در انواع و اندازه‌های متفاوت هم از این نسبت استفاده می‌کنند.

نرخ بازده سرمایه‌گذاری در بورس

همانطور که گفتـه شد، این نرخ را می‌توان برای محاسبه بازدهی انواع فرصت‌های سرمایه‌گذاری یا حتی پروژه‌های تبلیغاتی و بازاریابی استفاده کرد. یکی از بیشترین کاربردهای نرخ بازده سرمایه گذاری (نرخ بازگشت سرمایه) در بورس اوراق بهادار است و معامله‌گران از این نرخ برای ارزیابی سهام خریداری‌شده بسیار استفاده می‌کنند.

مقاله پیشنهادی: بهترین مدل‌های ارزش‌گذاری سهام کدام است؟

نحوه محاسبه نرخ بازگشت سرمایه

حال که با مفهوم نرخ بازگشت سرمایه (ROI) آشنا شدید خوب است نحوه محاسبه آن را بدانید. فرمول محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری یا همان نرخ بازگشت سرمایه به حاصل تقسیم سود حاصل از سرمایه‌گذاری یا عایدی‌های حاصل از آن به میزان هزینه و سرمایه پرداخت شد‌ه اولیه است. نرخ بازگشت سرمایه همواره به صورت درصد محاسبه می‌شود و بنابراین می‌بایست آن را در 100 ضرب کرد.

 فرمول نرخ بازده سرمایه گذاری به صورت زیر است:

توجه شود که به جای سود در صورت کسر امکان شناسایی زیان نیز وجود دارد. در این حالت، سرمایه‌گذاری با زیان همراه بود‌ه و این بازدهی به صورت منفی بیان می‌شود که حاکی از کاهش ارزش سرمایه‌گذاری و هدررفت منابع است.

نحوه محاسبه سود یا زیان خالص در صورت این کسر می‌تواند بسیار پیچید‌ه باشد. اگر عایدی یا هزینه‌های غیرمالی ازجمله برندسازی و غیره را در نظر بگیریم اما در اینجا منظور هرگونه سود یا زیان مالی است که بتواند آن را به ریال بیان کرد. برای محاسبه این مقدار می‌بایست ارزش اولیه سرمایه‌گذاری را از ارزش فعلی آن کم کرد و در فرمول نرخ بازگشت سرمایه قرار داد. بنابراین این فرمول را می‌توان به صورت زیر نیز نوشت:

اگر ارزش فعلی سرمایه‌گذاری از ارزش اولیه آن بیشتر باشد سرمایه‌گذاری با سود همراه است و در غیراینصورت باید زیان شناسایی کرد.

مثالی از محاسبه نرخ بازگشت سـرمایه

فرض کنید یک فرد در بازار بورس تعداد 100 واحد صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلای کهربا را با قیمت 1000 تومان خریداری می‌کند و پس از سه ماه آن‌ها را با قیمت 1200 تومان به فروش می‌رساند. نرخ بازگشت سرمایه یا بازده سرمایه در این مثال 20 درصد خواهد بود. این یعنی به ازای هر 100 تومانی که در این گزینه سرمایه‌گذاری می‌شود 20 تومان بازدهی کسب می‌شود.

حال فرض کنید این فرد در معامله دیگری 100 سهم 2000 تومانی شرکت الف را خریداری می‌کند و در پایان دوره نگهداری خود آن‌ها را با قیمت 2200 تومان به فروش می‌رساند. در این حالت، اما بازده سرمایه‌گذاری 10 درصد است هرچند که قیمت سهم یا واحد صندوق سرمایه‌گذاری در هر دو مثال 200 تومان افزایش داشتـه است.

به طور کلی، نرخ بازده سرمایه اول باید مثبت باشد و از میان گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری نرخی که از بقیه بیشتر است گزینه‌ی بهتری محسوب می‌شود.

مزایا و معایب نرخ بازدهی سرمایه‌گذاری

مانند هر روش و معیار سنجشی نرخ بازدهی سرمایه گذاری یا ROI مزایا و معایبی دارد که باید از آن آگاه باشیم. در ادامه، به مزایای roi اشاره خواهیم کرد و پاسخ خواهیم داد که معایب و مشکلات بازده سرمایه گذاری چیست؟

مزایای استفاده از نرخ بازده سرمایه‌گذاری

• فرمول ساده نرخ بازگشت سرمایه: همانگونه که مشاهده می‌شود، نرخ بازگشت سرمایه بسیار ساده است و به‌راحتی می‌توان آن را محاسبه کرد.
• تحلیل و مقایسه فرصت‌های مختلف سرمایه‌گذاری: این نرخ فرصت مقایسه بین گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری با مقدار هزینه و سرمایه اولیه را به سرمایه‌گذار می‌دهد تا انتخاب و تصمیم‌گیری بهتر صورت بگیرد.
• کاربرد نرخ بازگشت سرمایه در ارزیابی کسب و کارها، پروژه‌های سرمایه‌گذاری و… : همانطورکه از این نرخ پیداست، از آن می‌توان برای ارزیابی طرح‌های سرمایه‌گذاری یا حتی کمپین‌های تبلیغاتی نیز استفاده کرد.
• ارزیابی عملکرد پروژه یا سرمایه‌گذاری مورد نظر و کمک به بهبود و بهینه‌سازی آن.

معایب استفاده از نرخ بازده سرمایه‌گذاری 

• عدم امکان محاسبه عایدی‌هایی که نمی‌توان آن‌ها را به ریال اندازه‌گیری کرد. به عنوان مثال، کمپین‌های تبلیغاتی در کوتاه‌مدت ممکن است به بازدهی مشخصی نرسند.
• نمی‌توان از این معیار به عنوان تنها ملاک ارزیابی گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری استفاده کرد و می‌بایست از دیگر ملاک‌ها نیز برای انتخاب بین گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری استفاده کرد.
• در این روش به ریسک‌های سرمایه‌گذاری توجهی نمی‌شود که این یکی از مهم‌ترین معایب نرخ بازده سرمایه است.
• شاید بتوان گفت مهم‌ترین ایراد نرخ بازگشت سرمایه در نظر نگرفتـن ارزش زمانی پول و مدت زمان خواب سرمایه است. در این روش، تفاوتی بین سرمایه‌گذاری یک ساله یا دو ساله قائل نمی‌شوند و تنها نرخ بازدهی حاصل از سرمایه‌گذاری اهمیت دارد. به عنوان مثال، ممکن است نرخ بازگشت سرمایه در پروژه الف 50 درصد و در پروژه دوم 150 باشد. اما پروژه اول در یک سال این بازدهی را داشتـه باشد و گزینه دوم در 10 سال. بنابراین باید زمان کسب این بازدهی نیز به عنوان عاملی جداگانه مد نظر قرار بگیرد یا از روش‌هایی که ارزش زمانی پول را اندازه‌گیری می‌کنند استفاده کرد.

مقاله پیشنهادی: ارزش زمانی پول چیست؟