بازارگردانی در بورس چیست و چگونه انجام میشود؟
بازارگردانی در بورس چیست و چگونه انجام میشود؟
یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه، امکان خرید و فروش سریع و بدون مشکل اوراق بهادار است. بازارگردانی در بورس به عنوان یکی از ابزارهای مهم در ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا و افزایش نقدشوندگی سهام، نقش کلیدی دارد. بازارگردانی فرآیندی است که طی آن نهادهای مالی مجاز، با ارائه مداوم سفارشهای خرید و فروش، به پایداری و کارآمدی بازار کمک می‌کنند.
در این مقاله از کاریزما لرنینگ، به طور کامل بررسی می‌کنیم که بازارگردانی در بورس چیست، بازارگردان بورس کیست و این فرآیند چگونه انجام میشود. اگر به دنبال آشنایی با مفهوم بازارگردانی هستید، مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
بازارگردانی چیست و به چه منظور انجام می پذیرد؟
بازارگردانی در بازار بورس (Market Making) فرایندی است که طی آن یک نهاد مالی (مثل شرکتهای کارگزاری یا تأمین سرمایه)، با هدف کمک به ثبات قیمت و افزایش نقدشوندگی، به‌طور مداوم سفارشهای خرید و فروش روی یک سهم یا اوراق بهادار ارائه میدهد. بنابراین می‌توان گفت که بازارگردانی ابزاری مهم در بازار سرمایه برای بهبود عملکرد معاملات و اعتمادسازی بین سرمایه‌گذاران است و با هدف افزایش نقدشوندگی، کاهش نوسانات و تعادل در بازار انجام میشود.
بازارگردان کیست؟
بازارگردان (Market Maker) یکی از مهم‌ترین اصطلاحات بورسی است و به شخص یا نهاد حقوقی گفته میشود که با اخذ مجوزهای لازم، به طور مستمر اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار معینی در بازار میکند تا با ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا، افزایش نقدشوندگی و کاهش نوسانات غیرمنطقی قیمت، به کارایی و ثبات بازار کمک کند.
بازارگردان با قرار دادن همزمان سفارشهای خرید و فروش با قیمت‌های نزدیک به هم (ایجاد مظنه) در طول ساعات معاملات، آمادگی خود را برای انجام معامله در هر دو طرف نشان میدهد این موضوع باعث ایجاد اطمینان از وجود همیشگی خریدار و فروشنده در بازار برای آن ورقه بهادار میشود.
وظیفه بازارگردان در بورس چیست؟
بازارگردان نقش مهمی در پایداری و تعادل بازار سرمایه دارد. وظایف اصلی بازارگردان عبارتند از:
- حفظ نقدشوندگی بازار: بازارگردان با خرید و فروش مستمر اوراق بهادار، نقدشوندگی بازار را حفظ میکند و به سرمایه‌گذاران این امکان را میدهد که در هر زمان که بخواهند، خرید و فروش انجام دهند.
- متعادل‌سازی قیمتها: بازارگردان با انجام معاملات خرید و فروش در دامنه مظنه مشخص، باعث میشود که قیمتها دچار نوسانات شدید نشوند و از افت یا افزایش بی‌دلیل قیمتها جلوگیری کند.
- کاهش نوسانات قیمتی: بازارگردان با انجام معاملات در زمان‌های خلوت بازار، به کاهش نوسانات قیمتی کمک میکند و مانع از ایجاد تقاضای بیش از حد یا عرضه‌ی زیاد در یک زمان خاص میشود.
- افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران: حضور بازارگردان باعث میشود که سرمایه‌گذاران احساس اطمینان بیشتری داشته باشند، زیرا می‌دانند که همیشه امکان خرید و فروش وجود دارد و قیمتها به طور منصفانه‌ای تعیین میشوند.
- ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا: بازارگردان با انجام معاملات خرید و فروش، همواره تعادل بین عرضه و تقاضا را حفظ میکند و مانع از بروز هرج و مرج در بازار میشود.
چه اشخاص یا نهادهایی میتوانند بازارگردانی کنند؟
به‌طور کلی، بر اساس دستورالعمل‌های سازمان بورس، برخی افراد و نهادها میتوانند بهعنوان بازارگردان در بورس فعالیت کنند. این افراد و نهادها عبارتند از:
- صندوقهای سرمایهگذاری اختصاصی بازارگردانی
- شرکتهای تأمین سرمایه
- اشخاصی که دارای مجوز کارگزاری یا معامله‌گری هستند
شرایط اخذ مجوز بازارگردانی در بورس چیست؟
طبق مصوبه هیئت مدیره سازمان بورس اوراق بهادار ایران در تاریخ 7 مهرماه 1399، بازارگردانی برای تمامی ناشران ثبت‌شده الزامی شد. از آن زمان، تمام شرکتهای پذیرفته‌شده در بازار سهام موظف به انتخاب بازارگردان شدند.
برای دریافت مجوز بازارگردانی، اشخاص یا شرکت‌ها باید ضمن رعایت شرایط مشخص شده، درخواست خود را با فرمت مشخص به سازمان بورس اوراق بهادار ارسال کنند. پیش از ارسال درخواست، ضروری است که برخی پارامترهای مهم رعایت شوند که عبارتند از:
- نماد معاملاتی اوراق بهادار قابل معامله مورد تعهد برای بازارگردانی
- حداقل حجم معاملات روزانه و مدت زمان تعهد
- دامنه مظنه
- حداقل سفارش انباشته
دوره زمانی بازارگردانی - دامنه نوسان
سازمان بورس موظف است که ظرف مدت 5 روز درخواست متقاضیان را بررسی و تایید یا رد کند. در صورتی که درخواست تایید شود، مجوز بازارگردانی برای متقاضی صادر میشود. توجه داشته باشید که هر بازارگردان باید فقط مسئولیت بازارگردانی نماد مشخص‌شده را بر عهده بگیرد و در صورت تغییر نماد، درخواست مجوز جدید ضروری است.
عملیات بازارگردانی در بورس چگونه انجام میشود؟
بازارگردانها برای انجام عملیات بازارگردانی باید از طریق کد بازارگردانی و پنل معاملات یک کارگزاری، سفارشهای خود را به سامانه معاملاتی بورس ارسال کنند. آنها معمولاً درصدی از کل سهام یک نماد را در اختیار دارند تا در مواقع نیاز برای انجام عملیات بازارگردانی از آن استفاده کنند.
برای دریافت اوراق بهادار، بازارگردان باید درخواست خود را با تایید مالک اصلی اوراق به سازمان سپرده‌گذاری مرکزی ارسال کند. همچنین، برای تأمین منابع مالی لازم میتوانند از تأمین‌کنندگان مالی بر اساس ضوابط سازمان بورس استفاده کنند.
بازارگردان باید منابع مالی و دارایی‌های خود را به‌گونه‌ای مدیریت کند که در مواقع نیاز بتواند نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. طبق ضوابط، بازارگردانها باید روزانه درصد مشخصی از اوراق بهادار را در محدوده قیمتی معین خرید و فروش کنند. آنها معمولاً در صف‌های خرید و فروش برخلاف جهت صف‌ها اقدام به معامله می‌کنند. علاوه بر این، بازارگردانها با مظنه‌گذاری دوطرفه، به معامله‌گران کمک می‌کنند تا سهام را با قیمتی منصفانه معامله کنند.
در شرایطی که نقدشوندگی با مشکل روبرو شود، بازارگردان با ثبت قیمت‌های پیشنهادی خود در دامنه نوسان مجاز و رعایت پارامترهای مربوطه، خرید یا فروش سهام را انجام داده و روند معاملات را تسهیل میکند. دستورالعمل‌های خاصی برای بازارگردانی در بورس و فرابورس وجود دارد که بازارگردانها موظف به رعایت آنها هستند.
بازارگردانی مبتنی بر حراج در بورس چیست؟
در این روش، بازارگردان به جای معامله مداوم، ابتدا سفارشهای خرید و فروش را جمع‌آوری و سپس برای تعیین قیمت تعادلی آنها را با هم تطبیق میدهد. این فرآیند معمولاً در بازارهایی با نیاز به تنظیم دقیق معاملات استفاده میشود. در این روش، بازارگردان با بررسی عمق بازار و حجم تقاضا، بهترین قیمت را برای معامله ارائه میکند و در زمان نوسانات شدید بازار کارایی بالایی دارد.
عوامل تاثیرگذار بر فعالیت بازار گردان‌ها
فعالیت بازارگردانها تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که می‌توان آنها را به شرح زیر دسته‌بندی کرد:
1. عرض بازار
وجود حجم زیاد سفارشات خرید و فروش سهام یا به عبارت دیگر، حضور تعداد زیادی از خریداران و فروشندگان حول قیمت تعادلی (ارزش ذاتی)، نشان‌دهنده زیاد بودن عرض بازار سرمایه است. به طور کلی، بازاری که عرضه زیادی داشته باشد به عنوان یک بازار نقدشونده شناخته میشود. افزایش عرض بازار شرایطی را فراهم می‌آورد که بازارگردانها بتوانند با ریسک کمتر و سود نسبتاً پایین‌تر به فعالیت خود ادامه دهند.
2. عمق بازار
عمق بازار به معنای جریان پیوسته سفارشات خرید و فروش در قیمت‌های بالاتر و پایین‌تر از قیمت تعادلی است. هرگاه عمق بازار کاهش یابد، احتمال شکل‌گیری صف‌های خرید یا فروش افزایش می‌یابد. در این وضعیت، نقش و فعالیت بازارگردانها پررنگ‌تر میشود.
3. نسبت سرمایه‌گذاران اطلاعات‌مدار به نقدینه‌مدار
سرمایه‌گذاران در بازار به دو دسته تقسیم میشوند:
- گروه اول، سرمایه‌گذارانی هستند که منابع مالی مازاد دارند و به دنبال سرمایهگذاری این منابع هستند.
- گروه دوم، سرمایه‌گذارانی هستند که به دلیل داشتن اطلاعات بیشتر نسبت به سایرین در مورد اوراق بهادار یک شرکت خاص، تصمیم به خرید یا فروش آن می‌گیرند. این دسته از سرمایه‌گذاران با اتکا به اطلاعات خود، قیمت اوراق بهادار را ارزیابی کرده و بر اساس آن اقدام می‌کنند.
این تفاوت در نوع سرمایهگذاری، می‌تواند تأثیر زیادی بر رفتار بازار و فعالیت بازارگردانها داشته باشد. افزایش تعداد سرمایه‌گذارانی که بر اساس اطلاعات تصمیم‌گیری می‌کنند، احتمال ایجاد عدم تعادل در بازار را بالا می‌برد و هر چه میزان عدم تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار بیشتر باشد، فعالیت بازارگردانها نیز افزایش خواهد یافت.
عوامل موثر بر بازارگردانی بورس |
|
| عامل | تأثیر بر بازارگردان |
| افزایش عرض بازار | افزایش نقدشوندگی و کاهش ریسک بازارگردانی |
| افزایش عمق بازار | کاهش صف‌ها و نقش کم‌رنگ‌تر بازارگردان |
| افزایش نسبت سرمایه‌گذاران اطلاعات‌مدار به نقدینه‌مدار | عدم تعادل سهام و نیاز به مداخله بازارگردان |
بازارگردانها چگونه سود می‌کنند؟
فعالیت بازارگردانی بورس به این دلیل که بازارگردانها موظف به خرید و فروش مداوم سهام شرکت‌ها هستند، با ریسک بالایی همراه است. به همین دلیل، در ازای ارائه خدمات بازارگردانی، کارمزد دریافت می‌کنند. اما سود آنها زمانی به دست می‌آید که بتوانند سهامی را که خریده‌اند، با قیمتی بالاتر بفروشند و از این اختلاف قیمت، سود کسب کنند؛ هرچند که هدف اصلی آنها سودآوری از طریق خرید و فروش سهام نیست.
اما در دوران رکود بازار، زمانی که قیمتها کاهش می‌یابد و عرضه سهام بیشتر از تقاضاست، تعهد بازارگردان به خرید روزانه سهام، می‌تواند باعث زیان شود. همچنین در شرایطی که صف خرید تشکیل میشود، بازارگردان باید سهام خود را به قیمت روز عرضه کند که این موضوع نیز ممکن است برای او زیان‌بار باشد.
به همین دلیل، برای حمایت از بازارگردانی بورس و بازارگردانها و جبران ریسک‌هایی که در فعالیت آنها وجود دارد، مزایای ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. یکی از این مزایا، تخفیف قابل‌توجه در کارمزد معاملات است؛ به‌گونه‌ای که حداکثر کارمزدی که از معاملات بازارگردان دریافت میشود، تنها ۱۰ درصد سقف کارمزد معمول بازار است.
همچنین بازارگردانها از معافیت مالیاتی در فروش سهام برخوردارند. در حالی که به‌طور معمول فروش سهام مشمول ۰.۵ درصد مالیات است، اما این مالیات برای معاملات بازارگردانها دریافت نمی‌شود.
خلاصه پاسخ به سوال بازارگردانی در بورس چیست؟
وجود سازوکاری در بازار سرمایه برای حفظ تعادل قیمتها و افزایش نقدشوندگی ضروری است. این وظیفه مهم بر عهده بازارگردان بورس قرار دارد. بازارگردانی بورس به فرآیندی گفته میشود که طی آن، نهادهای مالی مجاز با ارائه سفارشهای خرید و فروش به‌صورت مداوم، به پایداری بازار کمک می‌کنند. بازارگردان بورس با فعالیت مستمر خود، ثبات قیمتی را تقویت کرده و شرایطی فراهم میکند که بازار به شکل منطقی و منصفانه‌تری رفتار کند.
براساس تعریف بازارگردانی، هدف اصلی از این فعالیت، ایجاد اطمینان برای سرمایه‌گذاران است. بنابراین می‌توان گفت که مفهوم بازارگردانی، فراتر از انجام معاملات ساده است؛ این فرآیند نقش کلیدی در افزایش اعتماد عمومی و جلوگیری از تشکیل صف‌های خرید و فروش دارد.
سوالات متداول
بازارگردانی به مجموعهای از فعالیتهای مالی گفته میشود که با هدف افزایش نقدشوندگی، کاهش نوسانات و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار انجام میشود. در این فرآیند، بازارگردان با قرار دادن همزمان سفارشهای خرید و فروش روی یک نماد بورسی، به ثبات قیمتها کمک میکند و اطمینان میدهد که در هر زمان امکان معامله وجود دارد. این نقش باعث میشود بازار عملکرد شفافتر و کارآمدتری داشته باشد.
براساس مقررات سازمان بورس، نهادهایی مانند شرکتهای تأمین سرمایه، صندوقهای سرمایهگذاری اختصاصی بازارگردانی و کارگزاریهای دارای مجوز میتوانند بازارگردانی انجام دهند. این نهادها باید شرایط خاصی مانند داشتن منابع مالی کافی، توانایی اجرای معاملات روزانه و رعایت پارامترهای تعیینشده توسط سازمان بورس را داشته باشند تا مجوز فعالیت دریافت کنند.
اگرچه هدف اصلی بازارگردان سودآوری نیست، اما آنها از اختلاف قیمت خرید و فروش (اسپرد)، تخفیف در کارمزد معاملات و معافیتهای مالیاتی بهرهمند میشوند. همچنین در شرایط خاص ممکن است از طریق نهادهای پشتیبان مالی حمایت شوند. با این حال، به دلیل تعهد به خرید و فروش مداوم، فعالیت بازارگردانی با ریسک همراه است و به همین دلیل مزایای حمایتی برای آنها در نظر گرفته شده است.
