بازار پایه فرابورس چیست؟ + معرفی انواع بازار پایه

بازار پایه فرابورس پایین‌ترین سطح بازار فرابورس محسوب می‌شود. بازار پایه فرابورس به‌ عنوان بستری برای معاملات سهام شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بازارهای اصلی بورس و فرابورس را ندارند و شرط ورود به آن دریافت کد بورسی است.​ بازار پایه به سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود که در ادامه این مقاله از کاریزما لرنینگ به نحوه خرید و فروش سهام در بازار پایه فرابورس و معرفی بازار های پایه فرابورس می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

بازار پایه فرابورس چیست؟

شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس از فیلترهای سختگیرانه‌تری عبور کردند. به همین علت می‌توان گفت شرکت‌های بزرگ‌تر و معتمدتری هستند. شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بورس تهران راه پیدا کنند اگر شرایط فرابورس را داشته باشند در این بازار پذیرفته می‌شوند. هدف از ایجاد این بازار حمایت از شرکت‌های نوپا با سرمایه‌های ثبت‌شده اندک است. این بستر می‌تواند شرکت‌های تازه‌ تأسیس را به سمت رشد و توسعه سوق دهد. فرابورس خود شامل چند بازار است که می‌توان به بازار اول، بازار دوم و بازار پایه اشاره کرد. بازار پایه فرابورس ایران یکی از بازارهای زیرمجموعه فرابورس ایران است که اولین قدم برای ورود به بورس و فرابورس، دریافت کد بورسی است.

در پاسخ به این سوال که چه شرکت‌‌هایی به سمت بازار پایه میروند می‌توان گفت:

• شرکت‌هایی که درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی طبق ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران بایستی در بازار پایه درج گردند.
• شرکت‌هایی که شرایط حضور در بازار بورس یا فرابورس را ندارند و لغو پذیرش شده‌اند، در بازار پایه درج می‌شوند.
• شرکت هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده‌اند اما شرایط حضور در بازار بورس را ندارند.

شرکت‌های حاضر در بازار پایه، نیاز کمتری به ارائه اطلاعات به بازار دارند. این بازار بنا شده‌است تا شرکت‌هایی در آن فعالیت کنند که در سازمان بورس هستند و ثبت شده‌اند اما نمی‌توانند در بازار بورس یا فرابورس وارد شوند. سرمایه‌گذاران باید بدانند که ریسک سرمایه‌گذاری در بازار پایه بیش از دیگر بازارها است.

تصویر زیر جایگاه بازار پایه را در بازار سرمایه ایران نشان می‌دهد.

شرایط پذیرش در بازار پایه فرابورس

شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازارهای اول و دوم فرابورس را ندارند یا به دلایل مختلفی مانند انحلال شرکت، ورشکستگی، عدم اظهار نظر حسابرس در مورد صورت‌های مالی و غیره امکان ادامه فعالیت آن‌ها در این بازارها وجود ندارد، به بازار پایه وارد می‌شوند.

معیارها و شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار پایه در فرابورس به شرح زیر است:

• حداقل سرمایه ثبت شده شرکت
• حداقل سهام شناور
• حداقل تعداد سهامداران
• زیان انباشته
• حداقل سابقه فعالیت شرکت در صنعت مربوطه
• نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها و سودآوری

انواع بازار پایه فرابورس

در گذشته دامنه نوسان قیمت سهم در بازار پایه بین +۱۰% یا -۱۰% قیمت پایانی در روز معاملاتی قبل بود. اما شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار پایه از شهریور ماه سال 1398 با تصویب قوانین و مقررات جدید بازار پایه، به‌ منظور افزایش شفافیت اطلاعات طبقه‌بندی شرکت‌های درج شده به سه بخش زیر تقسیم شد. در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم:

• بازار پایه زرد
• بازار پایه نارنجی
• بازار پایه قرمز

لازم به ذکر است در هر سال 2 بار (یکبار در پایان مرداد و بار دیگر در پایان دی) در طبقه بندی شرکت‌ها در تابلوهای بازار پایه بازنگری صورت خواهد پذیرفت؛ در موارد دیگر بلافاصله تغییر طبقه بندی انجام خواهد شد.

بازار پایه زرد فرابورس چیست؟

تابلو زرد بازار پایه فرابورس به عنوان اولین تابلو در این بازار شناخته می‌شود. شرکت‌ها برای ورود به بازار پایه زرد فرابورس باید حداقل یک صورت مالی حسابرسی‌شده داشته باشند. علاوه‌بر این باید تعداد دفعاتی که شرکت نسبت به ارائه صورت‌های مالی خود اقدام نکرده، حداکثر دو مرتبه باشد. بازار پایه زرد دارای دامنه نوسان مثبت و منفی 3 درصد است. در صورتی که سهمی به مدت سه روز متوالی صف خرید یا فروش باشد، دامنه نوسان آن 5 درصد خواهد شد. در نظر داشته باشید که حداقل سفارش خرید در بازار پایه 50 میلیون ریال معادل 5 میلیون تومان است.

شرکت‌هایی که دارای شرایط زیر باشند در بازار پایه زرد فرابورس قرار می‌گیرند:

• ارائه اطلاعات براساس دستور العمل اجرایی برای شرکت‌های اجرایی در فرابورس، با تاخیر کمتر از 100 روز باشد.
• شرکت حداکثر 2 مرتبه صورت‌های مالی خود را ارائه ندهد.
• شرکت‌ها الزام به ارائه حداقل یک صورت مالی حسابرسی‌شده هستند.

بازار پايه نارنجي فرابورس چیست؟

شرکت‌هایی که در دوره رسیدگی شرایط ورود به بازار پایه زرد یا قرمز را نداشته باشند، وارد بازار پایه نارنجی فرابورس می‌شوند. در شرایطی که حسابرس یا بازرس قانونی، نظرش نسبت به هر یک از صورت‌های مالی شرکت، “مردود” یا از نوع “عدم اظهار نظر” باشد، سهام آن شرکت در تابلو نارنجی معامله خواهد شد. دامنه نوسان در بازار پایه نارنجی مثبت و منفی 2 درصد است. در صورتی که سهمی به مدت سه روز متوالی صف خرید یا فروش باشد، دامنه نوسان آن 4 درصد خواهد شد.

شرکت ها با شرایط زیر در تابلو نارنجی بازار پایه فرابورس دسته‌بندی می‌شوند:

• شرکت‌هایی دارای شرایط تابلوهای زرد و قرمز نباشند.
• حسابرس یا بازرس قانونی، اظهار نظر مردود یا عدم اظهار نظر برای صورت‌های مالی در نظر بگیرد.

بازار پایه قرمز فرابورس چیست؟

در شرایطی که مراجع قضایی رای مبنی بر ورشکستگی شرکت سهامی عام صادر کنند یا مجمع عمومی فوق‌العاده رای به انحلال شرکت بدهند. همچنین اکر شرکت حداقل 3 سال اقدام به ارائه صورت مالی حسابرسی نکند، وارد  بازار پایه قرمز فرابورس می‌شود. در تابلو قرمز، دمنه نوسان مثبت و منفی یک درصد است.

شرکت‌ها با شرایط زیر در تابلو قرمز بازار پایه فرابورس قرار می‌گیرند:

• صدور رای بدوی یا قطعی توسط مراجع قضایی به ورشکستگی یک شرکت
• صدور رای توسط مراجع قضایی یا مجمع فوق العاده به انحلال شرکت
• عدم ارائه صورت مالی حسابرسی‌شده به مدت 3 سال متوالی یا بیشتر از آن

نحوه خرید سهام بازار پایه فرابورس

خرید و فروش سهام در بازار فرابورس مشابه بازار بورس است. برای فعالیت در بازار پایه ابتدا باید اقدام به دریافت کد بورسی کرد و در قدم بعدی باید در یک کارگزاری معتبر ثبت‌نام انجام شود. پس از ثبت‌ نام می‌توان به صورت همزمان در نمادهای بورسی و فرابورسی شروع معامله کرد.

برای گرفتن کد بورسی از کارگزاری کاریزما می‌توان از دکمه زیر اقدام به دریافت کرد.

دریافت کد بورسی آنلاین

بازار پایه یک بازار غیررسمی است که معامله در آن به دو روش صورت می‌گیرد:

• حراج پیوسته: همانند بازار اول و دوم فرابورس، این معاملات به صورت مستمر در مدت زمان جلسه معاملاتی انجام می‌شود.
• حراج تک قیمتی: این حراج در شرکت‎‌هایی با نقدشوندگی پایین انجام می‌شود و در یک بازه زمانی معین در مدت زمان جلسه معاملاتی بعد از تحلیل قیمت‌ها انجام می‌شود.

ساختار بازار پایه در فرابورس

همانطور که گفته شد بازار پایه از سه رنگ “زرد“، “نارنجی” و “قرمز” تشکیل شده است. در کنار نام هر نماد معاملاتی در تابلوهای رنگی بازار پایه، یکی از 6 عنوان زیر آورده شده است  که در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم:

• لغو پذیرش شده: شرکت‌هایی که پیشتر در بـازار بورس و فـرابورس حضور داشتند اما به دلیل عدم رعایت قوانین، به بازار پایه منتقل شدند.
• قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور: شرکت‌هایی که براساس قوانین موظف هستند اطلاعات و اسناد مالی را منتشر کنند.
• انحلال: شرکت‌هایی که فعالیت‌ آنها متوقف شده و موجودیت خود را به صورت کامل از دست داده‌اند.
• ورشکستگی: شرکت‌هایی که توانایی پرداخت بدهی و دیون خود را ندارند.
• عدم اظهار نظر: شرکت‌هایی که حسابرس به علت وجود محدودیت، قادر به اظهار نظر در مورد صورت مالی نیست.
• اظهار نظر مردود: شرکت‌هایی که حسابرس به دلیل وجود نقص در صورت مالی، اظهار نظر مردود می‌کند.

لازم به‌ذکر است در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc)، در صفحه مربوط به یکی از شرکت‌های بازار پایه، در قسمت زیرین نام نماد و شرکت می‌توان دلایل قرارگیری آن نماد در بازار پایه را مشاهده کرد.

قوانین بازار پایه فرابورس

از دلایل اصلی تشکیل بازار پایه می‌توان به ماده 99 قانون پنجم توسعه و ماده 36 احکام دائمی توسعه کشوری اشاره کرد. این قوانین بیان دارند که شرکت‌هایی که سهامی عام هستند، باید در یکی از بازارهای بورس و فرابورس پذیرش و قابل معامله شوند. هر کدام از این بازارها دارای قوانین خاصی هستند. برخی از قوانین بازار پایه به شرح زیر است:

1- اگر در سه روز متوالی، صف خرید یا فروش روی یکی از تابلوهای زرد، نارنجی یا قرمز باقی بماند و در هر روز حداقل 0.0002 از کل سهام شرکت معامله شود، دامنه نوسان این تابلوها افزایش پیدا می‌کند. میزان این افزایش برای تابلو زرد ۵ درصد، برای تابلو نارنجی ۴ درصد و برای تابلو قرمز ۲ درصد است. پس از پایان این شرایط دامنه نوسان دوباره به مقدار قبلی برمی‌گردد.

2- دامنه نوسان در حالت عادی برای تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز، به ترتیب، ۳، ۲ و ۱ درصد است.

3- صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط و سهامی می‌توانند تا ۱۰ درصد از دارایی‌های تحت مدیریت‌شان را در باز‌ار پایه سرمایه‌گذاری کنند.

4- ارائه اطلاعات و صورت‌های مالی توسط شرکت‌ها در بازار پایه الزامی است.

5- شرکت‌هایی که قوانین گزارش‌دهی و شفافیت را رعایت نکنند، ممکن است از بازار اخراج شوند.

6- اگر شرکتی قوانین و استانداردها را کامل رعایت کند، قابلیت انتقال از بازار پایـه به فرابـورس را دارد.

حداقل خرید بازار پایه فرابورس

از تاریخ 8 بهمن 1401، معاون نظارت بازار فرابـورس اعلام کرد که براساس مصوبه هیئت‌مدیره شرکت فـرابورس ایران حداقل ارزش مجاز سفارش خرید بر روی نمادهای بـازار پایه فـرابورس معادل ۵ میلیون تومان تعیین است.

کارمزد بازار پایه فرابورس

کارمزد معاملات در این بازار شامل هزینه‌هایی است که هنگام خرید و فروش سهام از سرمایه‌گذاران دریافت می‌شود. این کارمزدها از چند قسمت تشکیل شده است که به شرح زیر است:

• کارمزد کارگزاری
• کارمزد فرابورس ایران
• حق نظارت سازمان بورس
• کارمزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی
• کارمزد شرکت مدیریت فناوری بورس
• مالیات

با توجه به ارقام فوق، مجموع کارمزد خرید و فروش در این بازار برابر با 0/012432 از ارزش کل معامله است.

ساعت معاملات بازار پایه فرابورس

همانطور که در مقاله “بورس چیست” گفته شد، ساعت معاملات در فرابورس و بورس اوراق بهادار با یکدیگر مشابه است. با این تفاوت که بازار فرابورس برای برخی از بخش‌ها، ساعت خاص خود را دارند. به طور کلی ساعت کاری و زمان پیش گشایش به شح زیر است:

ساعت کار بازار پایه فرابورس
بازار مالی	روزهای کاری	ساعات کاری	ساعت ثبت سفارش
بازار پایه فرابورس	شنبه تا چهارشنبه	9:00 – 12:30	8:45 – 9:00

در مرحله پیش‌گشایش و ثبت سفارش معامله‌گران می‌توانند سفارشات خود را ثبت کنند. همانند بورس تهران، هیچ‌گونه معامله‌ای را شامل نمی‌شود و صرفا برای کشف قیمت و ثبت سفارش‌هاست. در نظر داشته باشید که در روزهای پنج‌شنبه و تعطیلات رسمی کشور، بازار فرابورس نیز تعطیل است و امکان انجام معاملات وجود ندارد.

سخن پایانی

بازار پایه فرابورس ایران فرصتی برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بازارهای اصلی را ندارند. اگرچه نوسانات بالای این بازار می‌تواند سودهای بالایی را ایجاد کند، اما ریسک‌های زیادی نیز دارد. آشنایی با قوانین، تحلیل دقیق شرکت‌ها و مدیریت ریسک، از الزامات موفقیت در این بازار است.

سوالات متداول