نسبت اهرمی چیست؟ | معرفی نسبت های اهرمی با فرمول و کاربرد

نسبت اهرمی یکی از شاخص‌های کلیدی برای سنجش میزان ریسک و پایداری ساختار سرمایه شرکت‌ها است. این نسبت‌ها نشان می‌دهند شرکت تا چه حد از منابع مالی خود را از طریق بدهی (وام، تسهیلات و تعهدات مالی) و چه میزان را از محل سرمایه سهام‌داران تأمین کرده است. 

سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران با بررسی این نسبت‌ها می‌توانند میزان وابستگی شرکت به منابع خارجی و توان آن در مدیریت بدهی‌ها را ارزیابی کرده و تصمیم‌های آگاهانه‌تری در زمینه سرمایه‌گذاری بگیرند. در این مقاله از کاریزما لرنینگ همراه ما باشید تا با تعریف نسبت های اهرمی و انواع مختلف و فرمول‌های آن آشنا شوید.

نسبت اهرمی چیست؟

نسبت اهرمی به انگلیسی (Leverage Ratios) از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل مالی‌ هستند که میزان وابستگی شرکت به بدهی را در مقایسه با دارایی‌ها یا سرمایه نشان می‌دهند. این نسبت‌ها مشخص می‌کنند شرکت تا چه حد از منابع داخلی و تا چه میزان از منابع خارجی (وام و بدهی) برای تأمین مالی استفاده کرده است.

به‌کارگیری اهرم مالی می‌تواند سودآوری را افزایش دهد اما هم‌زمان ریسک مالی و احتمال ناتوانی در بازپرداخت بدهی‌ها را نیز بالا می‌برد. بنابراین، نسبت های اهرمی شاخصی برای سنجش توان شرکت در انجام تعهدات مالی و ارزیابی میزان پایداری ساختار سرمایه هستند. تحلیل این نسبت‌ها به سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران کمک می‌کند تا میزان سلامت مالی شرکت و توان آن در بازپرداخت بدهی‌ها را بهتر درک کنند.

فرمول نسبت اهرمی چیست؟

فرمول نسبت اهرمی نشان می‌دهد شرکت تا چه اندازه از بدهی‌ها برای تأمین مالی دارایی‌ها یا سرمایه خود استفاده کرده است. به زبان ساده، نسبت های اهرمی رابطه‌ای بین بدهی، دارایی و سرمایه نشان می‌دهند و هرچه این نسبت‌ها بالاتر باشند، ریسک مالی شرکت نیز بیشتر است.

با توجه به نوع نسبت اهرمی، ممکن است از ترکیب‌های مختلفی مانند «کل بدهی به دارایی»، «بدهی به حقوق صاحبان سهام» یا «دارایی‌ها به حقوق صاحبان سهام» در محاسبه استفاده شود. در ادامه مقاله به معرفی کامل انواع نسبت اهرمی و فرمول آن‌ها می‌پردازیم.

معرفی انواع نسبت های اهرمی

نسبت های اهرمی ابزارهایی هستند که میزان استفاده شرکت از بدهی برای تأمین منابع مالی خود را نشان می‌دهند. این نسبت‌ها به تحلیلگران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا ریسک مالی و توانایی شرکت در مدیریت بدهی‌ها را ارزیابی کنند.

در جدول زیر می‌توانید به‌صورت مختصر با انواع نسبت های اهرمی آشنا شوید؛ اما در ادامه مقاله، به توضیح کامل هر یک از این نسبت های اهرمی می‌پردازیم.

معرفی انواع نسبت های اهرمی
نام نسبت مالی	توضیح مختصر
نسبت بدهی به دارایی	سهم بدهی در تأمین دارایی‌ها
نسبت کل بدهی‌ها به حقوق صاحبان سهام	مقایسه بدهی با سرمایه سهام‌داران
نسبت حقوق صاحبان سهام به دارایی‌های ثابت	پوشش دارایی ثابت با سرمایه سهام‌داران
نسبت کل بدهی به ارزش ویژه	سنجش تعادل بدهی و سرمایه مالکانه
نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه	اتکای شرکت به بدهی‌های کوتاه‌مدت
نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه	سهم بدهی بلندمدت در سرمایه
نسبت مالکانه	سهم سهام‌داران از دارایی‌ها
نسبت پوشش هزینه بهره	توان پرداخت بهره از سود عملیاتی
نسبت تسهیلات به سرمایه	میزان وابستگی شرکت به وام و تسهیلات

اگر می‌خواهید این مفاهیم را در تحلیل سهام به کار بگیرید، می‌توانید از طریق ثبت‌نام در کارگزاری کاریزما، به‌صورت حرفه‌ای در بازار سرمایه فعالیت کنید. برای ثبت‌نام آنلاین و رایگان در کارگزاری کاریزما، روی دکمه زیر کلیک کنید.

ثبت نام در کارگزاری کاریزما

نسبت بدهی به دارایی

در نسبت بدهی به دارایی می‌سنجیم چه سهمی از دارایی‌های شرکت با بدهی (به‌جای سرمایه صاحبان سهام) تأمین شده است. این نسبت شاخصی از ریسک ساختار سرمایه و توان پایداری مالی شرکت است. فرمول نسبت بدهی به شکل زیر است:

مجموع بدهی / مجموع دارایی

• کل بدهی‌ها: بدهی‌های جاری + غیرجاری (کوتاه‌مدت + بلندمدت)
• کل دارایی‌ها: دارایی‌های جاری + غیرجاری (مشهود و نامشهود)

نسبت بدهی به دارایی یک عدد بین 0 و 1 است و گاهی به‌صورت درصد گزارش می‌شود. هرچه این عدد بزرگتر باشد، اتکای شرکت به بدهی و ریسک اهرم مالی بیشتر است.

نسبت دارایی ثابت به ارزش ویژه

در نسبت دارایی ثابت به ارزش ویژه می‌سنجیم چه بخشی از حقوق صاحبان سهام صرف تأمین مالی دارایی‌های ثابت (اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات و…) شده است. این نسبت تصویری از شدت سرمایه‌بر بودن کسب‌وکار و کفایت سرمایه برای پوشش دارایی‌های بلندمدت می‌دهد.

پایین بود‌ن نسبت دارایی ثابت به ارزش ویژه، به این معنی است که بخش کمی از ارزش ویژه شرکت صرف خرید دارایی ثابت آن شد‌ه است. در نتیجه نقدینگی شرکت بالا است و توانایی پرداخت بدهی‌های جاری خود را خواهد داشت. فرمول این نوع از نسبت های اهرمی به صورت زیر است:

دارایی ثابت / ارزش ویژه = نسبت دارایی ثابت به ارزش ویژه

• دارایی‌های ثابت: معمولاً اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات + زمین و ساختمان + دارایی‌های در حال ساخت
• حقوق صاحبان سهام: سرمایه ثبت‌شده + صرف سهام/اندوخته‌ها + سود(زیان) انباشته ± سایر اجزای حقوق مالکانه

نسبت کل بدهی به ارزش ویژه

نسبت کل بدهی به ارزش ویژه (Total Debt to Equity Ratio) یکی از شاخص‌های اصلی نسبت های اهرمی است که نشان می‌دهد شرکت تا چه میزان از منابع مالی خارجی (بدهی) در مقایسه با منابع داخلی (حقوق صاحبان سهام) برای تأمین دارایی‌های خود استفاده کرده است.

این نسبت قدرت اعتباردهندگان را در برابر سهام‌داران نشان می‌دهد و معیار مهمی برای سنجش ریسک مالی شرکت است. هرچه نسبت کل بدهی به ارزش ویژه کمتر باشد، شرکت از اهرم مالی کمتری استفاده کرده و در نتیجه ریسک مالی پایین‌تر و استقلال بیشتری دارد. در مقابل، افزایش این نسبت بیانگر اتکای بیشتر به بدهی و در نتیجه افزایش فشار بازپرداخت و هزینه‌های مالی است. فرمول محاسبه این دسته از نسبت های اهرمی به صورت زیر است:

کل بدهی / ارزش ویژه = نسبت کل بدهی به ارزش ویژه

• کل بدهی‌ها: بدهی‌های جاری + بدهی‌های بلندمدت (مانند تسهیلات بانکی، اوراق بدهی، حساب‌های پرداختنی، مالیات پرداختنی، و سایر تعهدات)
• حقوق صاحبان سهام: سرمایه پرداخت‌شده + اندوخته‌ها + سود (زیان) انباشته + صرف سهام ± سایر اقلام حقوق مالکانه

نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه

نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه نشان‌دهنده میزان اتکای شرکت به تعهدات کوتاه‌مدت در مقایسه با حقوق صاحبان سهام است. این شاخص از مهم‌ترین ابزارهای سنجش ریسک نقدینگی و پایداری ساختار سرمایه در کوتاه‌مدت محسوب می‌شود.

بدهی‌های جاری که از محل تعهدات و هزینه‌های کوتاه‌مدت شرکت ایجاد می‌شوند، مستقیماً بر سطح نقدینگی و سرمایه در گردش اثر می‌گذارند. افزایش این بدهی‌ها معمولاً موجب کاهش نقدینگی و افزایش فشار مالی در کوتاه‌مدت می‌شود.

از آن‌جا که بدهی‌های جاری معمولاً دارای نرخ سود بالاتری نسبت به بدهی‌های بلندمدت هستند، بالا بودن این نسبت می‌تواند قدرت اهرمی شرکت را کاهش دهد و ریسک مالی را افزایش دهد. تداوم روند صعودی این نسبت، هشداری جدی است مبنی بر اینکه شرکت نیازمند بازنگری و اصلاح در ساختار سرمایه و مدیریت دارایی‌های جاری خود است. برای محاسبه نسبت فوق از فرمول زیر استفاده می­‌کنیم:

بدهی جاری / ارزش ویژه = نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه

• بدهی‌های جاری: حساب‌های پرداختنی، تسهیلات و وام‌های کوتاه‌مدت، اسناد پرداختنی، مالیات پرداختنی، هزینه‌های پرداخت‌نشده و سایر تعهدات مالی با سررسید کمتر از یک سال
• حقوق صاحبان سهام: مجموع سرمایه پرداخت‌شده، اندوخته‌ها، صرف سهام، سود انباشته و سایر اقلام حقوق مالکانه

نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه

نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه میزان اتکای شرکت به منابع مالی بلندمدت و وام‌های درازمدت را در مقایسه با حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد. این نسبت بیانگر سطح ریسک مالی بلندمدت و پایداری ساختار سرمایه شرکت است.

این نسبت نشان می‌دهد چه مقدار از سرمایه‌گذاری‌های سهام‌داران، در مقابل بدهی‌های بلندمدت شرکت قرار دارد و تا چه اندازه دارایی‌های بلندمدت از محل سرمایه مالکانه یا بدهی تأمین شده‌اند. فرمول این نسبت به صورت زیر است:

بدهی طولانی مدت / ارزش ویژه = نسبت بدهی بلند مدت به ارزش ویژه

• بدهی‌های بلندمدت: وام‌ها و تسهیلات بانکی بلندمدت، اوراق مشارکت، تعهدات اجاره مالی بلندمدت، ذخایر بازنشستگی و …
• حقوق صاحبان سهام: مجموع سرمایه پرداخت‌شده، اندوخته‌ها، سود یا زیان انباشته، صرف سهام و سایر اقلام مالکانه

نسبت مالکانه

نسبت مالکانه نشان می‌دهد چه سهمی از دارایی‌های شرکت از محل حقوق صاحبان سهام تأمین شده است. به‌عبارت ساده‌تر، این نسبت بیان می‌کند چه بخشی از کل دارایی‌های شرکت با سرمایه مالکان (سهام‌داران) و چه بخشی از طریق بدهی‌ها و منابع مالی خارجی تأمین گردیده است.

این نسبت یکی از شاخص‌های مهم پایداری و پشتوانه مالی شرکت به‌شمار می‌رود و نشان می‌دهد شرکت تا چه اندازه به سرمایه داخلی متکی است. هرچه نسبت مالکانه بالاتر باشد، میزان ریسک مالی کمتر و استقلال مالی شرکت بیشتر خواهد بود؛ زیرا شرکت برای تأمین دارایی‌های خود نیاز کمتری به استقراض دارد.

به‌طور کلی، نسبت مالکانه بیانگر سهم واقعی سهام‌داران در سرمایه شرکت است و به‌صورت درصدی ارائه می‌شود. بالا بودن این نسبت نشانه‌ی پایبندی مالی و قدرت تعهد‌پذیری بالای شرکت است و حاکی از آن است که از اهرم مالی (بدهی) به میزان اندک استفاده شده است. در مقابل، پایین بودن این نسبت نشان می‌دهد بخش زیادی از دارایی‌ها از طریق وام و منابع خارجی تأمین شده که می‌تواند ریسک مالی و احتمال ناتوانی در بازپرداخت بدهی‌ها را افزایش دهد. برای محاسبه نسبت مالکانه از فرمول زیر استفاده می­‌کنیم:

ارزش ویژه /  کل دارایی‌ها = نسبت مالکانه

• حقوق صاحبان سهام: سرمایه پرداخت‌شده، صرف سهام، اندوخته‌ها، سود انباشته و سایر اقلام مالکانه
• کل دارایی‌ها: جمع دارایی‌های جاری و غیرجاری (بلندمدت)، شامل وجه نقد، حساب‌های دریافتنی، موجودی کالا، سرمایه‌گذاری‌ها، اموال و ماشین‌آلات و سایر دارایی‌ها

نسبت حقوق صاحبان سهام به کل بدهی‌ها

نسبت حقوق صاحبان سهام به کل بدهی‌ها از شاخص‌های مهم در تحلیل ریسک مالی و ساختار سرمایه شرکت است. این نسبت نشان می‌دهد شرکت تا چه اندازه به سرمایه سهام‌داران متکی است و چه بخشی از منابع مالی خود را از طریق بدهی و استقراض تأمین کرده است.

در واقع، این شاخص قدرت مالی شرکت را در برابر تعهداتش مشخص می‌کند و بیانگر میزان توان سهام‌داران در پوشش بدهی‌ها و حفظ ثبات مالی است. نسبت بالاتر نشان‌دهنده اتکای بیشتر به سرمایه داخلی و پایداری مالی بالاتر است، در حالی‌که نسبت پایین حاکی از وابستگی شدید به منابع خارجی و افزایش ریسک در شرایط اقتصادی نامطلوب است.

از منظر اعتباردهندگان، این نسبت میزان حاشیه اطمینان در بازپرداخت بدهی‌ها را نشان می‌دهد و برای سهام‌داران نیز بیانگر سطح استقلال مالی شرکت است. هرچه این نسبت بیشتر باشد، نفوذ و پشتوانه سهام‌داران قوی‌تر و احتمال آسیب‌پذیری شرکت در برابر بحران‌های اقتصادی کمتر خواهد بود. فرمول این نوع از نسبت های اهرمی به صورت زیر است:

 حقوق صاحبان سهام / کل بدهی = نسبت حقوق صاحبان سهام به کل بدهی‌ها

نسبت حقوق صاحبان سهام به‌کل دارایی‌های ثابت

نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌های ثابت، شاخصی است که نشان می‌دهد تا چه اندازه دارایی‌های ثابت شرکت، مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، از محل سرمایه سهام‌داران تأمین شده است. این نسبت یکی از معیارهای سنجش پایداری مالی و کفایت سرمایه محسوب می‌شود و بیان می‌کند آیا شرکت برای تأمین دارایی‌های بلندمدت خود به منابع داخلی متکی است یا به بدهی و وام نیاز دارد.

هرچه این نسبت بالاتر باشد، نشان‌دهنده‌ی اتکای بیشتر شرکت به حقوق صاحبان سهام و در نتیجه ریسک مالی پایین‌تر است. نسبت بالاتر از عدد یک به‌معنای آن است که حقوق صاحبان سهام نه‌تنها دارایی‌های ثابت را پوشش داده بلکه بخشی از دارایی‌های جاری را نیز تأمین کرده است. در مقابل، پایین بودن این نسبت بیانگر آن است که شرکت بخشی از دارایی‌های ثابت خود را از محل بدهی‌ها تأمین کرده و در نتیجه، در معرض ریسک مالی و فشار بازپرداخت تعهدات بلندمدت قرار دارد. برای محاسبه این نسبت اهرمی از فرمول زیر استفاده می­‌کنیم:

حقوق صاحبان سهام / سرمایه های ثابت = نسبت حقوق صاحبان سهام به‌کل دارایی‌های ثابت

نسبت پوشش هزینه بهره

نسبت پوشش هزینه بهره شاخصی است که توان شرکت در پرداخت بهره بدهی‌های خود از محل سود عملیاتی را نشان می‌دهد. این نسبت با تقسیم سود قبل از بهره و مالیات بر هزینه بهره به دست می‌آید و بیان می‌کند شرکت چند بار قادر است هزینه‌های بهره را از محل درآمد عملیاتی پوشش دهد.

هرچه این نسبت بالاتر باشد، توان مالی شرکت در بازپرداخت تعهدات وام‌هایش بیشتر است و ریسک نکول یا ناتوانی در پرداخت بهره کاهش می‌یابد. نسبت پایین‌تر از ۱٫۵ معمولاً به‌عنوان یک هشدار تلقی می‌شود و نشان می‌دهد شرکت بخش بزرگی از سود خود را صرف پرداخت بهره می‌کند. بنابراین، نسبت پوشش هزینه بهره معیار مهمی برای اعتباردهندگان و تحلیلگران مالی است تا پایداری جریان نقدی و توان بازپرداخت بدهی‌ها را بسنجند.

نسبت تسهیلات به سرمایه

نسبت تسهیلات به سرمایه میزان اتکای شرکت به وام‌ها و تسهیلات بانکی را در مقایسه با کل ساختار سرمایه (سرمایه سهام‌داران + بدهی‌های بلندمدت) نشان می‌دهد. این نسبت مشخص می‌کند چه بخشی از منابع مالی شرکت از طریق تسهیلات و استقراض تأمین شده است.

نسبت بالای تسهیلات به سرمایه بیانگر اهرم مالی زیاد و وابستگی شدید شرکت به منابع بدهی است که در صورت افزایش نرخ بهره یا کاهش سودآوری، ریسک مالی را بالا می‌برد. در مقابل، نسبت پایین نشان‌دهنده ساختار سرمایه‌ای متعادل و ثبات مالی بیشتر است. تحلیل این شاخص به مدیران کمک می‌کند تا درباره‌ی ترکیب بهینه بدهی و سرمایه مالکانه تصمیم بگیرند و سیاست تأمین مالی خود را در جهت کاهش هزینه سرمایه و حفظ پایداری بلندمدت تنظیم کنند.

نحوه محاسبه نسبت اهرمی چگونه است؟

نحوه محاسبه نسبت اهرمی به نوع نسبت مورد بررسی بستگی دارد، اما در اصل، همه‌ی آن‌ها به مقایسه بین بدهی‌ها، دارایی‌ها و حقوق صاحبان سهام می‌پردازند تا میزان استفاده شرکت از اهرم مالی مشخص شود. در جدول زیر می‌توانید فرمول محاسبه انواع نسبت های اهرمی را مشاهده کنید:

فرمول محاسبه انواع نسبت های اهرمی
نسبت مالی	فرمول محاسبه
نسبت بدهی به دارایی	کل بدهی‌ها ÷ کل دارایی‌ها
نسبت کل بدهی‌ها به حقوق صاحبان سهام	کل بدهی‌ها ÷ حقوق صاحبان سهام
نسبت حقوق صاحبان سهام به دارایی‌های ثابت	حقوق صاحبان سهام ÷ دارایی‌های ثابت
نسبت کل بدهی به ارزش ویژه	کل بدهی‌ها ÷ ارزش ویژه
نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه	بدهی‌های جاری ÷ حقوق صاحبان سهام
نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه	بدهی‌های بلندمدت ÷ حقوق صاحبان سهام
نسبت مالکانه	حقوق صاحبان سهام ÷ کل دارایی‌ها

کاربرد نسبت اهرمی در ارزیابی ریسک مالی شرکت‌ها

کاربرد اصلی نسبت های اهرمی در ارزیابی ریسک مالی شرکت‌ها این است که نشان می‌دهند شرکت تا چه اندازه برای تأمین منابع مالی خود به بدهی متکی است و آیا توان بازپرداخت این بدهی‌ها را دارد؟ در جدول زیر به بررسی معنا و تفسیر هر یک از نسبت های اهرمی می‌پردازیم.

تفسیر نسبت های اهرمی
نام نسبت اهرمی	تفسیر
نسبت بدهی به دارایی	هرچه نسبت بالاتر باشد، شرکت بیشتر به بدهی وابسته است و ریسک مالی بالاتری دارد.
نسبت کل بدهی به ارزش ویژه	نسبت پایین‌تر نشان‌دهنده ثبات مالی و اطمینان بیشتر برای اعتباردهندگان است.
نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه	نسبت بالا بیانگر فشار نقدینگی و نیاز به اصلاح در ساختار سرمایه است.
نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه	بالا بودن این نسبت یعنی وابستگی زیاد به وام‌های درازمدت و افزایش هزینه سرمایه.
نسبت مالکانه	نسبت بالا نشانه استقلال مالی و قدرت تعهدپذیری بالای شرکت است.
نسبت حقوق صاحبان سهام به کل بدهی‌ها	نسبت بالا بیانگر پشتوانه قوی سهام‌داران و ریسک کمتر برای اعتباردهندگان است.
نسبت حقوق صاحبان سهام به دارایی‌های ثابت	نسبت بالاتر از ۱ نشان‌دهنده اتکای کامل دارایی‌های ثابت به سرمایه سهام‌داران است.
نسبت پوشش هزینه بهره	نسبت بالای ۱.۵ نشانه سلامت مالی و توان بازپرداخت مناسب تعهدات است.
نسبت تسهیلات به سرمایه	نسبت بالا بیانگر اهرم مالی زیاد و حساسیت بیشتر به تغییر نرخ بهره است.

البته تحلیل این نسبت‌ها زمانی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهد که آن‌ها را روی صورت‌های مالی و عملکرد واقعی شرکت‌ها اعمال کنید.

جمع بندی

در این مقاله توضیح دادیم که نسبت های اهرمی از مهم‌ترین ابزارها برای سنجش ریسک مالی و بررسی تعادل میان بدهی و سرمایه شرکت هستند. این نسبت‌ها به تحلیل‌گران کمک می‌کنند تا ساختار مالی شرکت را بهتر بشناسند و میزان وابستگی آن به بدهی را ارزیابی کنند.
بررسی این نسبت‌ها در کنار شاخص‌های دیگری مانند نسبت‌های نقدینگی و نسبت‌های سودآوری، دیدی کامل از وضعیت مالی شرکت به شما می‌دهد و به شما در تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و انتخاب فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری کمک می‌کند. اگر درباره هر یک از نسبت‌های اهرمی با سوالی مواجه شدید، در بخش کامنت‌های مقاله پاسخ‌گوی شما هستیم.

سوالات متداول