مدیریت مالی چیست؟ تعریف، اصول و انواع مدیریت مالی
مدیریت مالی چیست؟ تعریف، اصول و انواع مدیریت مالی
مدیریت مالی از زمانی به‌وجود آمد که انسان‌ها داد و ستد را یاد گرفتند و پول ایجاد شد. اما اگر بخواهیم بهتر به موضوع نگاه کنیم، مدیریت مالی و سرمایه گذاری، شاخه‌ای از علم مدیریت است که به سازمانها و کسب‌وکارها کمک می‌کند سرمایه و نقدینگی خود را مدیریت کنند.
به احتمال زیاد اگر این سوال را مطرح کنیم که «منظور از مدیریت مالی چیست؟»، پاسخ شما چندان کامل نخواهد بود و ذهن شما بیشتر بر مفاهیمی مانند صرفه‌جویی در هزینه‌ها متمرکز می‌شود. در این مطلب از کاریزما لرنینک می‌خواهیم این مفهوم از زیرشاخه‌ی اقتصاد را به زبان ساده توضیح دهیم و از اصول و اهداف مدیریت مالی در سازمانها به مدیریت مالی شخصی برسیم. این مطلب به شما کمک می‌کند درک بهتری از مفهوم مـدیریت مـالی داشته باشید.
مدیریت مالی چیست؟
مدیریت مالی (به انگلیسی: Financial Management) یعنی برنامهریزی، سازماندهی و کنترل منابع مالی در یک سازمان به‌طوری‌که هزینه‌ها به حداقل برسند، نقدینگی به‌شکل موثر مدیریت شود و درآمد به حداکثر برسد. تعریف مدیریت مالی از زبان دو کارشناس برتر این حوزه یعنی گوتمن و دوگال (Guthmann and Dougall) اینگونه است که: «مدیریت مالی فعالیتی است که با هدف برنامهریزی، جمع‌آوری، کنترل و اداره بودجه مالی سازمان انجام می‌شود.»
شاید در نگاه اول عده‌ای مدیریت مالی را صرفاً به بازار مالی مرتبط بدانند، اما مدیریت از نوع مالی یعنی انجام هر کاری که مرتبط با پول است که این موضوع برای مثال در یک سازمان شامل حسابداری، سرمایه‌گذاری، سرمایه‌پذیری و غیره می‌شود. یک سازمان تنها از طریق مدیریت مالی درست می‌تواند به تعادل برسد و فعالیت خود را ادامه دهد.
مدیریت مالی ترکیبی از علم اقتصاد و اصول مدیریت است. شخصی که در سمت مدیر مالی فعالیت می‌کند باید بتواند تمام کارها از لحظه‌ی ورود بودجه به سازمان تا تخصیص آن به بخش‌های مختلف تا ایجاد خروجی مطلوب را به‌خوبی مدیریت کند که این شامل برنامهریزی، هماهنگی، مدیریت، هدایت فعالیتها و تصمیم‌گیری مالی می‌شود.
جالب است است بدانید مدیریت مالی با وجود اهمیت بسیار زیاد، به‌طور رسمی از دهه 90 میلادی به‌عنوان یک رشته وارد دانشگاه‌ها شده است و عمر این شاخه از مدیریت به 100 سال هم نمی‌رسد! اما به‌طور کلی از هزاران سال قبل، در تمام جوامع از مردم عادی تا پادشاهان، همگی به اُمورات مالی خود می‌پرداختند؛ بنابراین نمی‌توانیم تاریخ دقیقی برای شکل‌گیری مفهوم مدیریت مالی ذکر کنیم.
اصول و عناصر مدیریت مالی
بررسی اصول مـدیـریـت مالی یکی از مهمترین کارها برای درک بهتر این مفهوم است. در ادامه بعضی از مهمترین مبانی مدیریت مالی را توضیح داده‌ایم.
1. برنامه ریزی مالی
این فرآیند شامل محاسبه میزان سرمایه مورد نیاز یک سازمان و سپس تخصیص آن می‌شود. برنامهریزی مالی اهداف کلیدی خاصی را دنبال می‌کند که از جمله می‌توان به تعیین میزان سرمایه مورد نیاز، تعیین سازمان و ساختار سرمایه و تنظیم سیاست‌های مالی سازمان و مقررات اشاره کرد.
2. کنترل مالی
یکی از فعالیت‌های بسیار مهم در سازمانها «کنترل مالی» نام دارد و به ارزیابی این موضوع می‌پردازد که آیا سازمان اهداف خود را برآورده می‌کند یا خیر. کنترل مالی به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:
- آیا دارایی‌های این سازمان به‌درستی استفاده می‌شود؟
- آیا دارایی‌های این سازمان اَمن هستند؟
- آیا مدیریت به نفع منافع مالی سازمان و ذینفعان اصلی عمل می‌کند؟
3. تصمیم‌گیری مالی
این موضوع شامل سرمایه‌گذاری و تامین اعتبار در رابطه با سازمان است. این بخش مربوط به تصمیماتی است که باید در مورد چگونگی برخورد سازمان برای افزایش سرمایه و فروش سهام جدید یا نحوه توزیع سود گرفته شود. بخش مدیریت مالی هر کسب‌وکاری توسط یک مدیر مالی اداره می‌شود. این بخش دارای توابع بسیار زیادی مانند محاسبه سرمایه مورد نیاز، شکل‌دهی ساختار سرمایه و غیره است که در ادامه به این موارد نیز می‌پردازیم.
اهداف مدیریت مالی
همانطور که اشاره کردیم، هدف مدیریت مالی به‌طور کلی این است که بهره‌وری در یک سازمان به حداکثر برسد و هزینه‌ها مدیریت شوند. رسیدن به چنین هدفی قطعاً با نوشتن هزینه‌ها یا صرفه‌جویی میسر نمی‌شود؛ بلکه به یک استراتژی مناسب نیاز داریم تا اهداف محقق شوند. در ادامه به شش مورد از مهمترین اهداف مدیریت مالی اشاره می‌کنیم.
1. بودجه‌بندی مناسب
ارزیابی هزینه‌ها در بخش‌های مختلف، به‌گونه‌ای که یک سازمان در سایر بخش‌ها دچار مشکل مالی نشود، بودجه‌بندی نام دارد. ما نیز عموماً در طول یک ماه هزینه‌های خود را مدیریت می‌کنیم. این وظیفه در مقیاس بزرگتر بر عهده‌ی مدیر مالی است.
2. رسیدن به حداکثر درآمد
یکی از مهمترین اولویت‌ها در مدیریت مالی این است که یک سازمان بتواند از نظر تجاری طوری عمل کند که در کوتاه‌مدت و بلندمدت حداکثر درآمد و سود را برای خود ایجاد کند. بخش مدیریت مالی با تعیین اهداف مختلف، مسیر رسیدن به این هدف را مشخص می‌کند.
3. افزایش کارایی
اُمور مالی ابتدا بخش‌های مختلف سازمان و بهره‌وری هر بخش را ارزیابی می‌کند و سپس متناسب با ظرفیت و نیاز هر بخش، منابع مالی را بین بخش‌های مختلف توزیع می‌کند. هدف از این کار این است که کارایی بخش‌های مختلف افزایش یابد که در نهایت منجر به افزایش درآمد سازمان می‌شود.
4. کاهش ریسک
هر سازمان و کسب‌وکار بایستی در طول مسیر پیشرفت خود، دست به ریسک‌های مختلفی بزند؛ از جمله همکاری با سازمان‌های دیگر، شرکت در رویدادها، توسعه محصولات، افزودن محصولات جدید و غیره که همگی به‌نوعی ریسک به‌حساب می‌آیند. مدیریت مالی وظیفه دارد ریسک را کنترل کند و فقط ریسک‌های حساب‌شده را بپذیرد.
5. ایجاد تعادل در سازمان
وجود تعادل بین هزینه‌ها و درآمدها در یک سازمان، ضامن بقای آن سازمان است. یک سازمان تا زمانی که دغدغه‌ی هزینه و کمبود بودجه داشته باشد، قطعاً نمی‌تواند به توسعه و خلاقیت بپردازد. بخش مالی بایستی هزینه‌های غیرضروری را حذف کند و در طرف دیگر منابع مالی سازمان را بهینه توزیع کند و همواره تعادل بین هزینه‌ها و درآمدها را برقرار نماید.
در نهایت تمام این موارد کنار یکدیگر منجر به ادامه‌ی فعالیت سازمان می‌شوند. در شرایط کنونی که از جنبه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی شاهد عدم ثبات هستیم، به‌نظر می‌رسد وجود بخش مدیریت مالی برای بقای کسب‌وکارها فراتر از ضرورت است.
مدیر مالی کیست؟
مدیر مالی یکی از مهمترین پست‌های هر سازمان است که وظیفه‌ی مدیریت و نظارت بر منابع مالی و برنامهریزی برای رسیدن به اهداف سازمان را بر عهده دارد. به‌عنوان مثال، مدیریت نقدینگی در یک شرکت یکی از مهمترین بخش‌های مسئولیت مدیر مالی است. تصمیمات مدیر مالی تاثیر مستقیمی برروی عملکرد مالی سازمان داشته و رسیدن به اهداف سازمان مانند پرداخت حقوق، سرمایه‌گذاری، توسعه محصولات، تسویه بدهی‌ها و غیره را میسر می‌کند.
مدیر مالی چه وظایفی دارد؟
اکنون که با تاثیر و نقش مـدیـریـت مـالـی و مدیر مـالـی در یک شرکت بیشتر آشنا شده‌ایم، باید بدانیم که یک مدیر مالی چه وظایفی دارد. به‌طور کلی وظایف مدیر مالی در یک شرکت عبارت‌اند از:
1. برآورد سرمایه مورد نیاز شرکت
مدیر مالی با در نظر گرفتن هزینه و درآمدهای فعلی، سود و هزینه‌های آینده و همچنین دارایی‌ها و سرمایۀ فعلی و اهداف و برنامه‌های توسعه شرکت، به برآورد کلی از نیازها و درآمدهای شرکت می‌پردازد که امری ضروری برای ادامه فعالیت هر شرکتی است.
2. تهیه و تخصیص بودجه
مدیر مالی وظیفه دارد که تامین مالی شرکت از راه‌های مختلف را شناسایی کند و با استفاده از بهترین راه، کمترین هزینه برای رسیدن به آن را معرفی کند. پس از تامین بودجه مورد نیاز، چگونگی تخصیص آن در بخش‌های مختلف نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که مدیر مالی باید به آن بپردازد.
3. تعیین ساختار سرمایه
یک مدیر مالی باید برنامه مشخصی برای سرمایه‌گذاری داشته باشد و آن را ارائه دهد. همچنین چگونگی سرمایه‌گذاری و افق زمانی آن، بلندمدت یا کوتاه‌مدت، جزو وظایف مدیر مالی است.
4. توزیع سود مازاد میان سهامداران
مدیرمالی تصمیم‌گیرنده این موضوع است که سود به‌دست‌آمد‌ه شرکت به چه میزان تقسیم یا دوباره سرمایه‌گذاری شود. تقسیم سود از طریق برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه انجام می‌شود.
5. کنترل مالی
همانطور که توضیح مختصری دادیم، کنترل مالی به ارزیابی این موضوع می‌پردازد که آیا فعالیتها و تصمیمات گرفته‌شده در سازمان منجر به دستیابی به اهداف می‌شوند یا خیر. این وظیفه بر عهده مدیر مالی است.
6. ارائه برنامه مناسب برای سوددهی
رشد اقتصادی یک مجموعه به سودی که به‌دست می‌آورد بستگی دارد و تدوین یک استراتژی مناسب برای این سودآوری وظیفه مدیر مالی آن مجموعه است. مدیر مالی بایستی برنامه جامعی برای دستیابی به این هدف ارائه دهد.
انواع مدیریت مالی
زمانی که درباره مدیـریت مـالی صحبت می‌کنیم، ممکن است برداشت‌های مختلفی به ذهن ما بیاید. برای مثال، برخی افراد تصور می‌کنند که مدیریت مالی به‌معنای مدیریت هزینه‌ها با رویکرد کمتر مصرف کردن است! در اینجا انواع مختلف مدیریـت مالـی را معرفی می‌کنیم تا با تمامی جنبه‌های آن آشنا شوید:
۱. مدیریت مالی کسب‌وکار
این نوع مدیریت مالی بر تصمیم‌گیری‌های مرتبط با تأمین مالی و سرمایه‌گذاری‌های یک کسب‌وکار متمرکز است. از جمله فعالیت‌های کلیدی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مدیریت ساختار سرمایه
- تعیین ترکیب بهینه تأمین مالی از طریق بدهی و سهام
- تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری
۲. مدیریت مالی شخصی
مدیریت مالی شخصی بر استفاده بهینه از منابع مالی فردی تمرکز دارد. این حوزه شامل فعالیت‌هایی همچون بودجه‌بندی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و محافظت از دارایی‌ها از طریق بیمه یا سرمایه‌گذاری در املاک است. در ادامه‌ی مطلب بیشتر در مورد مـدیـریـت مالـی شخصی صحبت کرده‌ایم.
۳. مدیریت مالی عمومی
مدیریت مالی عمومی به مدیریت منابع مالی در نهادهای دولتی اشاره دارد. این نوع مدیریت شامل فعالیت‌هایی مانند تدوین بودجه، جمع‌آوری درآمد و کنترل و نظارت بر هزینه‌های عمومی است.
۴. مدیریت مالی بین‌المللی
این نوع مدیریت شامل تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های بین‌المللی است. مدیریت ریسک ارزی و تصمیم‌گیری‌های مربوط به سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز از جمله وظایف کلیدی آن است.
۵. مدیریت مالی سازمان‌های غیرانتفاعی
این نوع مدیریت بر سازمان‌های غیرانتفاعی تمرکز دارد و شامل جمع‌آوری و مدیریت کمک‌های مالی با هدف بهینهسازی استفاده از آن‌ها در فعالیت‌های غیرانتفاعی می‌شود.
چگونه مدیریت مالی شخصی داشته باشیم؟
مـدیـریـت مـالـی در ایران با توجه به شرایط اقتصادی هم برای کسب‌وکارها و هم برای اشخاص ضروری است. اشاره‌ای کردیم که بسیاری از افراد مـدیـریـت مـالـی را صرفاً صرفه‌جویی و خرج نکردن و به‌نوعی پس‌انداز می‌دانند؛ حال آنکه پس‌انداز هیچ دردی از ما دوا نمی‌کند و بالعکس به دلیل کاهش مداوم ارزش ریال، اصلاً توصیه نمی‌شود.
مدیریت مالی شخصی کار بسیار ساده‌ای است که صرفاً با رعایت چند نکته می‌توانیم به آن برسیم و اُمورات مالی خود را به‌راحتی مدیریت کنیم. برای مدیریت دارایی‌های خود به نکات زیر توجه کنید:
-
ارزش خالص دارایی‌های خود را حساب کنید.
از دارایی‌های خود تمام بدهی‌ها را کسر کنید تا ارزش خالص دارایی‌تان به‌دست بیاید. با عدد به‌دست‌آمد‌ه می‌دانید دقیقاً از نظر مالی در چه جایگاهی قرار دارید. بهتر است به‌صورت دوره‌ای دارایی خالص خود را بررسی کنید تا در صورت افزایش یا کاهش، بتوانید برنامهریزی مالی خود را بر اساس آن تنظیم کنید.
-
چشم‌انداز مالی برای خود تعیین کنید.
احتمالاً شنیده‌اید که اگر ندانید به کجا می‌روید، احتمالاً به هیچ‌کجا نخواهید رسید! سعی کنید همیشه چشم اندازها و اهداف مالی بلندمدت و کوتاه‌مدت داشتـه باشید. این اهداف باعث می‌شوند که با بهره برد‌ن از اصول مـدیـریـت مـالـی، تلاش بیشتری برای رسیدن به آن‌ها داشتـه باشید.
-
درآمد خود را تقسیم‌بندی کنید.
همانطور که یک مدیر مالی وظیفه بودجه‌بندی بخش‌های مختلف یک مجموعه را دارد، ما هم باید مانند یک مدیر مالی هزینه‌های مختلف زندگی‌مان را بررسی کنیم و بودجه‌ای را به آن‌ها اختصاص دهیم. برای مثال اگر 10 میلیون درآمد داشتـه داریم، بهتر است 10 درصد آن را سرمایه‌گذاری کنیم، 40 درصد را به هزینه‌های ضروری اختصاص دهیم و مابقی را برای سایر موضوعات هزینه کنیم.
-
رفتارهای مالی خود را اصلاح کنید.
در این مرحله، پس از یادداشت کردن خرج‌های خود، تعیین چشم‌انداز و بودجه‌بندی درآمد، باید به دید کلی نسبت به شرایط مالی زندگی خود رسید‌ه باشید. اکنون برای اینکه بتوانید طبق برنامه پیش بروید، باید عادت‌های بد مالی خود را به عادت‌های مثبت تبدیل کنید. اگر در گذشته هزینه زیادی را صرف خریدهای غیرضروری می‌کردید، بهتر است دیگر آن‌ها را فراموش کرده و پول خود را نگه دارید.
-
اولویت‌های مالی را مرتب کنید.
هدف از کسب درآمد رسیدن به هدف‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت است و این اهداف بسته به نوع زندگی و خواسته‌های هر شخص می‌تواند متفاوت باشد. یکی از راه‌هایی که در بحث مـدیـریـت مالی می‌تواند شما را به اهدافتان نزدیک‌تر کند، اولویت‌‌بندی مخارج است.
-
سرمایه‌گذاری کنید.
برای رسیدن به اهداف خود همواره باید به‌صورت منظم و برنامه‌ریزی‌شد‌ه بخشی از درآمد خود را سرمایه‌گذاری کنید. با ظهور ابزارهای جدید سرمایه‌گذاری، امکان سرمایه‌گذاری به شکل غیرمستقیم فرآهم شده است. شما می‌توانید به‌راحتی با در نظر گرفتن سطح ریسک‌پذیری خود در صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های طلا و سایر ابزارها سرمایه‌گذاری کنید و از کسب درآمد غیرفعال لذت ببرید.
-
درصد تعیین کنید نه مبلغ!
سعی کنید به‌جای مبالغ همیشه با درصدها سروکار داشته باشید. ساختار مغز انسان به‌شیوه‌ای است که در آن اگر همیشه یک مبلغ مشخص در نظر گرفته شود، همان را به‌عنوان واقعیت زندگی در نظر می‌گیرد و از افزایش درآمد و پیشرفت مالی جلوگیری می‌کند. بنابراین بهتر است همیشه بودجه‌بندی‌های خود را به‌صورت درصدی انجام دهید. مثلاً ۴۰ درصد را به خوراک، 15 درصد برای فرزندان خود و به همین صورت سایر مخارج را دسته‌بندی کنید.
با رعایت همین نکات ساده، می‌توانید به‌راحتی مدیریت مـالـی را در زندگی روزمره خود پیاده کنید و نتایج مثبت آن را در مدیریت بهینه درآمد خود شاهد باشید.
بهترین کتاب‌ها در زمینه مدیریت مالی
در زمینه مـدیـریـت مـالـی کتاب‌های فراوانی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را مطالعه کنید و اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید. فهرستی از بعضی کتاب‌های مهم در این زمینه را برای شما لیست کرده‌ایم:
- هنر شفاف اندیشیدن اثر رولف دوبلی
- خلق مدل کسب‌وکار اثر استروالدر
- تفکر، سریع و کند اثر دنیل کانمن
- صفر تا یک اثر پیتر ثیل
- اِی کاش وقتی بیست ساله بودم می‌دانستم اثر تینا سیلیگ
جمع‌بندی مطلب
مـدیـریـت مـالـی یکی از زیباترین مفاهیمی است که در عین گستردگی، بسیار ساده است و در عین حال نقشی اساسی در موفقیت و پایداری هر فرد، کسب‌وکار یا سازمان ایفا می‌کند. این مفهوم نه‌تنها در زندگی شخصی و کسب‌وکار، بلکه در سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در بازارهای مالی نیز کاربردهای خود را دارد؛ به‌طوری که مفهوم مدیریت سرمایه در بازارهای مالی از همینجا گرفته شده است.
با توجه به گستردگی این حوزه، تسلط بر مفهوم به ما کمک می‌کند تا منابع مالی خود را، در سازمان یا زندگی شخصی خود، بهینه مصرف کرده و تصمیمات سرمایه‌گذاری درستی بگیریم و در نهایت به اهداف مالی خود دست یابیم. مدیریت مالی در یک کلمه می‌تواند کیفیت زندگی فردی و اجتماعی ما را بهبود بخشد.
سوالات متداول
مدیریت امور مالی به مجموعهای از فعالیتها شامل برنامهریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل منابع مالی اشاره دارد. هدف آن بهینهسازی استفاده از منابع مالی برای دستیابی به اهداف مالی، حفظ ثبات اقتصادی و ایجاد سودآوری پایدار در سازمانها است.
هدف مدیریت مالی به حداکثر رساندن سودآوری و ارزش سازمان از طریق استفاده بهینه از منابع مالی است. این هدف با برنامهریزی و کنترل دقیق هزینه‌ها، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و تامین مالی مناسب تحقق می‌یابد.
مدیر مالی فردی است که مسئولیت مدیریت و نظارت بر اُمور مالی یک سازمان یا کسب‌وکار را بر عهده دارد. وظایف او شامل برنامهریزی و پیش‌بینی مالی، تحلیل و گزارش‌گیری از وضعیت مالی، مدیریت نقدینگی، تعیین استراتژی‌های سرمایه‌گذاری، نظارت بر تأمین مالی و کنترل هزینه‌ها است.
