سیاست های پولی و مالی چگونه بر بازار سرمایه تأثیر می‌گذارند؟

سیاست های پولی و مالی ابزارهای کلیدی در مدیریت اقتصاد کلان هستند که دولت‌ و بانک‌ مرکزی برای رسیدن به ثبات قیمت‌ها، رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و کنترل تورم از آن‌ها استفاده می‌کنند. در این مقاله از کاریزما لرنینگ، به نقش سیاست های پولی و مالی و ابزارهای سیاست مالی و پولی می‌پردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.

سیاست های پولی و مالی چیست؟

سیاست های پولی و مالی جز عباراتی به حساب می‌آید که ممکن است بارها و بارها به گوش هر یک از ما خورده باشد. اجرای این سیاست‌ها به چه معناست، این تصمیمات چگونه اجرا می‌شود و  چرا دولت‌ها به استفاده از آن روی می‌آورند؟ باید بدانیم که دولت‌ها می‌توانند با برخی تصمیمات، اقتصاد را در سطوح کلان تحت تاثیر و مدیریت خود قرار دهند که به طور کلی این اقدامات در قالب سیاست‌های پولی و مالی انجام می‎شود در تعریف ساده‌تر به تمامی ابزارهایی که به کار بسته می‎شود تا بتوان با آن‎ها اقتصاد را کنترل کرد و بر آن اثر گذاشت، سیاست‌های پولی و مالی می‌گویند.

بانک مرکزی، مهمترین نهادی است که تصمیم‌ سیاست های پولی و مالی ایران را می‌گیرد. بودجه تصویب‌شده توسط دولت به بانک مرکزی داده می‌شود.

لیست سازمان‌هایی که زیرنظر بانک مرکزی، سیاست های پولی و مالی اقتصاد را بر عهده دارند به شرح زیر است:

• وزارت امور اقتصادی و دارایی با مسئولیت بررسی سیاست های پولی و مالی اقتصاد و اجرای امور مالیاتی
• شورای عالی هماهنگی اقتصادی با حضور سران سه قوه برای تصمیم‌گیری در مسائل کلان اقتصادی
• وزارت راه و شهرسازی با مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های حمل و نقل و مسکن
• گمرک جمهوری اسلامی ایران با نظارت بر واردات و صادرات کالاها
• وزارت امور خارجه با تنظیم روابط بین المللی کشور
• وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) با نظارت بر صنعت، معدن و تجارت کشور
• وزارت جهاد کشاورزی با مسئولیت اجرای سیاست‎‌ حوزه‌های کشاورزی، منابع طبیعی و توسعه روستایی
• وزارت نفت با نظارت بر صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
• وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اجرای سیاست‌ها در حوزه کار، تعاون و رفاه اجتماعی
• سران قوای سه‌گانه با حضور رئیس جمهور، رئیس مجلس و رئیس قوه‌ قضائیه

تفاوت سیاست پولی و مالی

فرق سیاست پولی و مالی در این است که سیاست پولی بر عرضه پول، حجم نقدینگی و تنظیم نرخ بهره تمرکز دارد. در مقابل سیاست مالی به تصمیمات دولت در مورد مخارج و درآمدها مانند مالیات، هزینه‌های دولتی اشاره دارد. به طور خلاصه سیاست‌های پولی، نرخ بهره را مدیریت کرده و کل عرضه پول در گردش را تحت کنترل درمی‌آورد، این سیاست همواره  توسط بانک‌ مرکزی و برای تحریک فعالیت‎های اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما سیاست مالی مربوط به اقدامات مالیاتی بوده و به نوعی در بودجه، خودش را نشان می‌دهد که با این حساب توسط دولت ها تعیین می‌شود. افزایش اشتغال و درآمد از مهم‌ترین نتایجی است که در سیاست مالی دنبال می‌شود.

در جدول زیر به مقایسه سیاست پولی و مالی در کشور پرداختیم.

ترکیب ابزارهای سیاست پولی و مالی می‌تواند بر عرضه و تقاضای کالاها و پول تاثیر بگذارد و در عرضه و تقاضا تعادل برقرار کند. در نهایت این تعادل منجر به ایجاد یک اقتصاد سالم می‌شود. پس از مقایسه سیاست پولی و مالی و تفاوت‌های این دو، باید بگوییم هر دو این سیاست‌ها دارای اهداف یکسانی هستند.

اهداف سیاست پولی و مالی به شرح زیر است:

• کنترل و مهار تورم و جلوگیری از افزایش سریع قیمت‌ها و حفظ قدرت خرید مردم
• خروج از رکود با تحریک فعالیت‌های اقتصادی و افزایش تولید و اشتغال
• مقابله با رکود تورمی
• ایجاد اشتغال کامل و فراهم‌ کردن شرایط شغلی مناسب
• افزایش درآمد دولت از طریق بهبود نظام مالیاتی و افزایش بهره‌وری در هزینه‌های دولتی
• ارتقای رفاه عمومی و رضایت‌مندی شهروندان

سیاست های مالی چیست؟

عملکرد دولت را در خصوص سطح خریدها، پرداخت‎های انتقالی و نظام مالیاتی را سیاست مالی (Fiscal Policies) می‌گویند. در واقع ابزارهایی که دولت مستقیما برای اثرگذاری بر اقتصاد به کار می‌برد، سیاست مالی محسوب می‌شود. سیاست‌ مالی به طور کلی مربوط به مخارج و هزینه‌های خود دولت است.

ابزارهای درآمدی دولت که مالیات است و هزینه‌های دولت که هر دو بر مدیریت اقتصاد در سطح کلان تاثیر به سزایی دارد در اجرای این سیاست به کار گرفته می‎شوند. در واقع نحوه استفاده دولت از بودجه به منظور اثرگذاری بر فعالیت‌های اقتصادی از طریق الگوی تخصیص منابع، توزیع درآمد و تقاضای کل خلاصه‌ای از اقداماتی است که دولت در اجرای سیاست‌های مالی در دستور کار خود قرار می‌دهد.

سیاست‌های مالی با توجه به شرایط اقتصاد اتخاذ می‎شود؛ اگر اقتصاد کشور در حالت تعادل باشد و مخارج دولت به کلی توسط درآمدهای مالیاتی تامین شود و بودجه در سطح فعالیت‌های اقتصادی به شکلی خنثی ظاهر شود دولت سیاست مالی خنثی  را اجرایی کرده است.

در توضیح سیاست انقباضی و انبساطی باید گفت که در مواقعی که هزینه‌های دولتی از درآمدهای مالیاتی فراتر می‎رود و در حقیقت اقتصاد دچار رکود می‎شود سیاست مالی انبساطی مورد استقبال دولت قرار می‌گیرد برعکس زمانی که مخارج دولت‌ها از درآمدهای مالیاتی‌شان کمتر است سیاست مالی انقباضی به کار بسته می‌شود.

سیاست مالی خنثی چیست؟

زمانی که در کشور ثبات اقتصادی برقرار است که نه تورم وجود دارد نه بیکاری. زمانی‌که رکود اقتصادی وجود نداشته باشد، اقتصاد متعادل است و بین عرضه و تقاضا تعادل وجود دارد. در این شرایط دولت می‌تواند تمام هزینه‌های خود را مانند یارانه و سوبسید، کمک‌های بلاعوض و پرداخت‌های انتقالی به موقع، خرج کند.

سیاست‌ مالی انبساطی

سیاست انبساطی در زمان رکود اقتصادی اعمال می‌شود. در زمان رکود، درآمد اکثر مردم کم‌شده و تقاضا برای کالاها پایین می‌آید و کسب و کارها دچار رکود می‌شوند. در این زمان تولید کاهش‌یافته و کارگران بیکار می‌شوند به همین علت در دوران رکود دولت‌ها تلاش می‌کنند با ابزار مالیات، درآمد افراد را تغییر دهند. به همین علت مالیات کاهش می‌یابد تا درآمد افراد افزایش پیدا کند و پول بیشتری در دست‌اشان باشد. در این شرایط تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر می‌شود که باعث بیرون آمدن از رکود اقتصادی می‌شود. همچنین افزایش هزینه‌های دولت باعث تزریق پول در جامعه می‌شود و رشد تولید آغاز خواهد شد.

سیاست‌ مالی انقباضی

برعکس حالت قبلی، سیاست مالی انقباضی در زمان تورم به کار می‌رود. زمانی که تورم بر شرایط اقتصادی کشور حاکم است، به این معناست که پول زیادی در دست مردم است و آنها به دنبال خرید کالا و استفاده از خدمات هستند که منجر به افزایش نقدینگی می‌شود. اینجاست که سیاست مالی انقباضی به میدان می‌آید، دولت‌ها با افزایش مالیات و کاهش هزینه‌های دولتی، تورم را کنترل می‌کنند. بدین صورت دولت‌ها درآمد بیشتری به دست می‌آورند و می‌توانند بدهی‌ها و کسری بودجه خود را جبران کنند.

سیاست های پولی چیست؟

رابطه بین نرخ بهره در اقتصاد و عرضه پول را سیاست پولی (Monetary Policies)  می‌گویند. سیاست پولی ابزارهای مشخصی دارد که می‌توان از طریق آن‌ها بر مواردی نظیر رشد اقتصادی، تورم، نرخ ارز و بیکاری تاثیر گذاشت. برای اعمال چنین سیاست‌هایی بانک مرکزی سکان هدایت کشتی اقتصاد را در سطحی کلان به دست می‌گیرد در واقع به دلیل در دست داشتن انحصار چاپ پول بانک مرکزی، کنترل و مدیریت عرضه پول و نرخ بهره را بر عهده دارد و از همین طریق سیاست‌های پولی را به اجرا درمی‌آورد.

سیاست پولی انبساطی؛ راهکار شرایط رکودی

این سیاست زمانی به داد دولت‌ها می‌رسد که اقتصاد در شرایط رکودی به سر می‌برد در چنین مواقعی بانک مرکزی برای برقراری تعادل در اقتصاد و کم رنگ کردن اثرات نامطلوب رکود با افزایش عرضه پول دست به مهار رکود می‌زنند.

سیاست پولی انقباضی چطور عمل می‌کند؟

به راهکارها و اقداماتی که کاهش عرضه پول را رقم می‌زند، سیاست‌های پولی انقباضی می‌گویند. اگر بخواهیم به این موضوع بپردازیم که به طور کلی هدف سیاست پولی و مالی این است که دولت‌ها از طریق این نوع سیاست‌ها سعی در ثبات بازارهای مالی، ثبات نرخ بهره، تثبیت قیمت‌ها، رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و تثبیت بازار ارز دارند.

ابزارهای سیاست پولی چیست؟

سیاست‌های پولی توسط بانک مرکزی و با کنترل نرخ بهره، نرخ سپرده قانونی، نرخ تنزیل مجدد، کنترل کمی و کیفی اعتبارات و ورود به عملیات بازار باز اجرایی می‌شود. در حقیقت این بانک مرکزی است که می‎تواند به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم سیاست‎های پولی کشور را تنظیم و به نوعی کنترل کند.

بانک مرکزی ابزارهای گوناگونی برای اجرای سیاست‌های پولی به شکل مستقیم و غیرمستقیم دارد. اگر بانک مرکزی به شرایط بازار پول اتکا نکند در واقع به شکل مستقیم به اجرای سیاست‌های پولی روی آورده است ولی اگر اجرای این سیاست‎ها را متکی بر بازار پول بداند و تمامی بار را روی دوش بازار پولی بگذارد یعنی اثرگذاری خود را به شکلی غیرمستقیم اعمال کرده است. اثر غیرمستقیم بانک مرکزی در اجرای سیاست‌های پولی را اثرگذاری بر شرایط بازار پول به عنوان منتشرکننده پول پرقدرت می‌توان مشاهده کرد.

ابزارهای مستقیم و غیرمستقیم سیاست پولی به شرح زیر است:

1- نرخ بهره

کنترل نرخ بهره توسط بانک مرکزی انجام می‌شود و با اعلام میزان نرخ بهره افراد تصمیم می‌گیرند در بانک سپرده‌گذاری کنند یا خیر. اگر سیاست پولی انبساطی باشد، نرخ بهره کاهش می‌یابد تا مردم پول خود را از بانک بیرون بیاورند و اقدام به خرید کالا و استفاده از خدمات کنند. در شرایط سیاست انقباضی نرخ بهره افزایش می‌یابد تا مردم پول خود را در بانک سپرده‌گذاری کنند که باعث کاهش حجم پول و کنترل تورم شود.

2- تسهیلات بانکی

ابزار مستقیم دیگر درسیاست پولی، تسهیلات بانکی است. بانک‌ها براساس نوع سیاست، اعتباردهی را افزایش یا کاهش می‌دهند. در سیاست پولی انبساطی، بانک‌ها وام، اعتبارات و تسهیلات بیشتری ارائه می‎‌دهد. این سیاست به منظور افزایش عرضه پول و حجم نقدینگی در دست مردم است. در مقابل در سیاست انقباضی با ارائه تسهیلات محدود، بانک تلاش می‌کند پول بیشتری در خودش نگهداری کند.

3- نرخ سپرده قانونی (ذخیره قانونی)

یکی از ابزارهایی که بانک مرکزی در اجرای سیاست‌های خود به شکل غیرمستقیم به کار می‎بندد نیز نسبت سپرده قانونی است. در واقع بانک‎ها همواره باید نسبتی از بدهی‌های ایجاد شده و به خصوص سپرده‎های اشخاص را در بانک مرکزی نگهداری کنند که این نسبت همواره بین 10تا30 درصد است. در شرایط سیاست پولی انبساطی، میزان نرخ سپرده قانونی کاهش پیدا می‌کند و بانک مرکزی درصد کمتری بابت سپرده‌های مردم از بانک دریافت می‌کند و شرایط سیاست انقباضی میزان سپرده قانونی افزایش پیدا می‌کند.

4- عملیات بازار آزاد (Open Market Operations)

در واقع انتشار اوراق مشارکت توسط بانک مرکزی با اجرای عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی انجام می‎شود. این ابزار را باید یکی از ابزارهای تاثیرگذار در میان سیاست‌های انقباضی و اجرای عملیات بازار باز دانست. در واقع  با این اقدام از سوی بانک مرکزی انجام می‎شود، نقدینگی کاهش و به نوعی جذب نقدینگی‎ از سوی مردم صورت می‌‌گیرد که به شکل قابل توجهی می‎تواند دست به کاهش رشد نقدینگی در دل اقتصاد بزند.

5- نرخ تنزیل مجدد

نرخ تنزیل مجدد یکی از ابزارهای غیرمستقیم سیاست پولی است که بانک مرکزی  به منظور مدیریت نقدینگی استفاده می‌کند. این نرخ بهره‌ای است که بانک مرکزی برای اوراق بهادار بانک‌های تجاری در نظر می‌گیرد. بانک‌های تجاری ابتدا این اوراق را برای متقاضیان اعتبار، تنزیل می‌کنند و با ارائه به بانک مرکزی، مجددا تنزیل می‌شوند. در سیاست انبساطی با کاهش نرخ تنزیل توسط بانک مرکزی، هزینه وام‌گیری بانک‌ها کاهش می‌یابد؛ در نهایت توانایی آنها برای اعطای وام افزایش می‌یابد و باعث افزایش وام‌دهی بانک‌ها و افزایش تقاضا و تولید می‌شود. در مقابل در سیاست انقباضی، با افزایش نرخ تنزیل مجدد، هزینه وام‌گیری بانک‌ها افزایش می‌یابد و در نهایت باعث کاهش تقاضا و منترل تورم می‌شود. به همین علت تنظیم نرخ تنزیل مجدد به عنوان یکی از مهمترین سیاست‌های پولی در مدیریت نقدینگی تلقی می‌شود.

سخن پایانی سیاست های پولی و مالی

در شرایط فعلی که اقتصاد ما روزهای سختی را پشت سر می‌گذارد و در برابر آینده‌ای پر از ابهام و چندگانگی قرار گرفته است، نظرات متعددی در خصوص سیاست پولی و مالی به گوش می‌‌رسد. برخی از اقتصاددان‎ها معتقدند با توجه به تورم افسارگسیخته‌ای که در حال حاضر در اقتصاد بیداد می‌کند، بهتر است سیاست پولی انقباضی و سیاست مالی دولت انبساطی باشد. با این رویکرد می‌توان تا حدی  نقدینگی را مدیریت کرد.

 

سوالات متداول