اوراق گام چیست؟ + نحوه خرید و بازدهی آن

اوراق گام به‌عنوان ابزاری جدید در نظام مالی ایران، نقشی مهم در حل مشکل تأمین نقدینگی واحدهای تولیدی ایفا می‌کند. این اوراق که به گواهی اعتبار مولد نیز شناخته می‌شوند، در واقع نوعی اوراق بهادار با پشتوانه تعهدات اعتباری هستند.

بنگاه‌های تولیدی می‌توانند با استفاده از اوراق گام، به‌سرعت و با هزینه کمتر، نقدینگی مورد نیاز خود را بدون نیاز به انجام مراحل پیچیده و زمان‌بر دریافت وام از بانک تأمین کنند. این روش به افزایش توان تولید، کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی آن‌ها منجر می‌شود.

در ادامه این مقاله از کاریزما لرنینگ، به بررسی جامع اوراق گام، از جمله نحوه عملکرد، مزایا و معایب اوراق گام، ارکان و کاربردهای آن در زنجیره‌های تولید خواهیم پرداخت. پس برای آشنایی کامل با این اوراق، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

اوراق گام چیست؟

تأمین مالی در هر کسب‌وکاری، نقشی حیاتی در رشد و توسعه آن ایفا می‌کند. این فرایند، به تأمین منابع مالی موردنیاز برای راه‌اندازی، توسعه و پیشبرد اهداف یک کسب‌وکار می‌پردازد. دو روش اصلی برای تأمین مالی وجود دارد:

• تأمین مالی از طریق سهام

در این روش، سرمایه‌گذاران با سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار، به سهام‌داران آن تبدیل می‌شوند. این امر می‌تواند از طریق افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهام‌داران یا فروش سهام انجام شود.

• تأمین مالی از طریق بدهی 

در این روش، واحدهای تولیدی از منابع خارج از بنگاه مانند وام‌ها استفاده می‌کنند. این منابع مالی به‌صورت بدهی به بنگاه تخصیص‌داده‌شده و باید در سررسید مقرر بازپرداخت شوند.

علاوه بر روش‌های سنتی تأمین مالی، اوراق گا‌م به‌عنوان یک راه‌حل نوین در ایران معرفی شده است. تولیدکنندگان می‌توانند با ارائه فاکتور خرید مواد اولیه، از بانک درخواست صدور این اوراق را بدهند. بانک به‌عنوان واسط، او‌راق گا‌م را منتشر کرده و در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد. 

اور‌اق گا‌م یکی از انواع اور‌اق بهادار و دارای تاریخ سررسید معمولاً یک ساله هستند. دارنده می‌تواند آن‌ها را نگهداری یا به‌عنوان پرداخت برای خرید مواد اولیه استفاده کند. البته مسئولیت پرداخت مبلغ اسمی در سررسید بر عهده بانک است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اوراق بهادار و انواع آن مقاله زیر را مطالعه کنید:

مزایای اوراق گام

او‌راق گا‌م به‌عنوان یکی از انواع اوراق صکوک، مزایای متعددی برای بنگاه‌های اقتصادی، زنجیره‌های تولید و نظام بانکی ایجاد کرده است. برخی از مهم‌ترین مزایای این اور‌ا‌ق عبارتند از:

۱. قابلیت انتقال در زنجیره ارزش

انتشار اوراق گام به‌منظور رفع مشکلات مالی و حمایت از تولید و تأمین سرمایه در گردش پایدار انجام می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این اوراق، امکان انتقال آن‌ها در طول زنجیره تولید است. به این معنا که بنگاه‌های مختلفی در این زنجیره وجود دارند که هر کدام محصول دیگری را خریداری می‌کنند و همکاری آن‌ها در نهایت منجر به تولید کالا یا خدمات نهایی می‌شود.

در این فرآیند، بنگاه تولیدی که اور‌اق گـا‌م را از بانک دریافت می‌کند، می‌تواند این اوراق را برای خرید مواد اولیه، تجهیزات یا تسویه بدهی به دیگر واحدهای تولیدی در زنجیره استفاده کند. این قابلیت انتقال، مزایای متعددی را به همراه دارد، از جمله:

• تسهیل معاملات: او‌‌ر‌اق گـا‌م به‌عنوان یک ابزار پرداخت جایگزین پول نقد عمل می‌کنند و می‌توانند مبادلات بین بنگاه‌های مختلف را تسهیل کنند.
• کاهش نیاز به نقدینگی: با استفاده از او‌‌‌‌ر‌اق گـا‌م، بنگاه‌ها می‌توانند نیاز خود به پول نقد را کاهش داده و از منابع مالی خود به طور کارآمدتر استفاده کنند.
• ایجاد فرصت‌های جدید تأمین مالی: او‌‌ر‌اق گا‌‌‌م می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی زنجیره تأمین مورد استفاده قرار بگیرند و به بنگاه‌های کوچک و متوسط ​​که ممکن است به روش‌های سنتی تأمین مالی دسترسی نداشته باشند، کمک کنند.

۲. تأمین مالی به‌صورت اهرمی

یکی دیگر از مزایای کلیدی اوراق گام، تسهیل تأمین مالی اهرمی در زنجیره‌های تولیدی است. در این روش، بانک به‌جای پرداخت وام به تک تک حلقه‌های زنجیره، به طور مستقیم با اولین حلقه (بنگاه متعهد یا خریدار نهاده) معامله می‌کند. اعتبارسنجی و اخذ وثایق نیز از این بنگاه انجام می‌شود. 

نکته قابل‌توجه این است که با انتشار اوراق گام، تمام حلقه‌های تولیدی حاضر در زنجیره، به طور غیرمستقیم و بدون نیاز به مراجعه به بانک، از این تسهیلات بهره‌مند می‌شوند. در این فرایند، محصول هر واحد تولیدی در زنجیره، به‌عنوان نهاده اولیه برای حلقه بعدی عمل می‌کند. به همین دلیل، بدهی‌ها به‌صورت زنجیره‌ای شکل می‌گیرد.

۳. ارتقای اعتبار اسناد مطالبات

علاوه بر تأمین مالی، اوراق گـام ابزاری کارآمد برای ارتقای اعتبار اسناد مبادله شد‌ه در زنجیره ارزش نیز به شمار می‌روند. چراکه وصول مطالبات را آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌کند.

۴. حداقل کردن ریسک برای بنگاه‌ها و شبکه بانکی

اوراق گام برای بنگاه‌های تولیدی که این او‌ر‌‌ا‌‌ق را در قبال بدهی‌های خود در زنجیره ارزش دریافت می‌کنند و هم برای بانک‌های صادرکننده اور‌‌‌ا‌‌ق، حداقل ریسک را به همراه داشته باشد. باتوجه‌به ضمانت‌های موجود در اور‌اق گـا‌م، احتمال معوق شدن مطالبات بانکی به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.

​معایب اوراق گام

اوراق گام می‌توانند معایبی نیز داشته باشد. از معایب این اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هزینه‌های مالی: انتشار اورا‌ق گا‌م ممکن است برای شرکت‌ها هزینه‌های مالی ایجاد کند. این هزینه‌ها شامل کارمزد‌های بانکی، هزینه‌های اداری و… باشد.
• وابستگی به بانک‌ها: استفاده از او‌راق گا‌‌م ممکن است شرکت‌ها را به بانک‌ها وابسته کند.
• محدودیت‌های مالی: مقدار اور‌اق گا‌‌م معمولاً محدود است و ممکن است نتواند تمام نیازهای مالی شرکت‌ها را پوشش دهد.

اصطلاحات ا‌و‌ر‌اق گام

در این بخش به شرح برخی از اصطلاحات کلیدی در حوزه اوراق گا‌م می‌پردازیم:

• سامانه

به مجموعه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری که برای صدور، مدیریت و معاملات اوراق گام در بازار پول طراحی و پیاده‌سازی شد‌ه است، سامانه اوراق گام گفته می‌شود. این سامانه وظایف مختلفی از جمله ثبت اطلاعات مربوط به اورا‌ق گا‌‌م، صدور او‌‌ر‌‌ا‌ق، نگهداری سوابق معاملات، تسویه وجوه و… را بر عهده دارد.

• سقف ضمانت

به حداکثر میزان مجاز تعهدات و ضمانت‌هایی که بانک عامل می‌تواند در قبال صدور اوراق گام به عهده بگیرد، سقف ضمانت گفته می‌شود. این سقف توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین و به مؤسسات اعتباری ابلاغ می‌شود.

• سقف اعتباری

حداکثر میزان اعتباری که یک بنگاه متعهد می‌تواند از طریق صدور اوراق گام دریافت کند را سقف اعتباری می‌نامند. این سقف باتوجه‌به توان مالی، وضعیت اعتباری و نوع فعالیت بنگاه متعهد توسط بانک عامل تعیین می‌شود.

ارکان اوراق گواهی اعتبار مولد

اوراق گواهی اعتبار مولد بر پایه تعامل سه رکن اصلی شکل می‌گیرد:

• بانک عامل

این بانک که مجوز خود را از بانک مرکزی دریافت می‌کند، وظایف مهمی در قبال اوراق گا‌م بر عهده دارد. بانک عامل به درخواست بنگاه متعهد، اور‌اق گا‌م را صادر کرده و در سررسید نسبت به پرداخت اصل پول او‌‌ر‌‌‌اق به دارندگان آن ضمانت می‌دهد.

• بنگاه متعهد

این بنگاه در واقع همان خریدار کالا یا خدمات است که وظیفه اصلی آن معرفی فروشنده (متقاضی) به بانک عامل جهت صدور اوراق گام است. لازم به ذکر است که اوراق گا‌‌م فقط برای بنگاه‌های متعهدی قابل صدور است که حداقل یک سال سابقه فعالیت داشته باشند.

• بنگاه متقاضی

متقاضی، چه شخص حقیقی و چه حقوقی، فروشنده کالا یا خدمات است. او پس از صدور اوراق گام توسط بانک و در قبال ارائه فاکتور نهایی فروش کالا یا خدمات و اسناد تجاری مرتبط که توسط خریدار کالا یا خدمات صادر شد‌ه است، اور‌‌ا‌‌‌ق را از بانک دریافت می‌کند.

مراحل دریافت اوراق گام

انتشار اوراق گام مراحلی دارد که باید توسط ارکان آن طی شود. در ادامه به بررسی این مراحل می‌پردازیم:

۱. اعتبارسنجی متعهد

شخص متعهد که قصد دریافت اوراق گام را دارد، ابتدا باید درخواست خود را به بانک عامل ارسال کند. بانک عامل در این مرحله وضعیت مالی و اعتباری متعهد را به طور دقیق بررسی می‌کند. بر اساس این بررسی‌ها، بانک سقف اوراق گام قابل دریافت توسط متعهد را مشخص می‌کند.

۲. معرفی فروشنده یا متقاضی به بانک عامل

متعهد (مثلاً شرکت خودروسازی) باید فروشنده محصول موردنیاز خود (مواد اولیه) را به بانک عامل معرفی کند. به‌عنوان‌مثال، اگر شرکت خودروسازی قصد خرید قطعات را داشته باشد و برای تأمین مالی خود نیازمند اوراق گام باشد، در این مرحله باید شرکت تأمین‌کننده مواد اولیه (فروشنده قطعات) را به بانک عامل معرفی می‌کند.

۳. درخواست صدور اوراق گام توسط متقاضی (تأمین‌کننده مواد اولیه)

متقاضی (مثلاً شرکت تأمین‌کننده قطعات) در ازای اسناد و مدارکی که از متعهد (خودروساز) دریافت کرده و به بانک عامل تحویل می‌دهد، درخواست صدور اوراق گام و واگذاری به متعهد را ارائه می‌دهد.

۴. صدور اوراق گام

بانک عامل بر اساس اعتبارسنجی انجام شده از متعهد و بررسی اسناد و مدارک ارائه شد‌ه توسط متقاضی، نسبت به صدور اوراق گام به نام بانک اقدام می‌کند. اوراق گا‌‌م پس از صدور، به متعهد (خودروساز) تحویل داده می‌شود.

اوراق گام تحت چه شرایطی ابطال میشود؟

در گذشته امکان ابطال اوراق گام وجود نداشت اما از اردیبهشت 1402 و با انتشار بخشنامه شماره ۲.۲۸۶۹۹۴ عملیات ابطال اوراق گام توسط موسسات اعتباری عامل امکان‌پذیر گردید. به این ترتیب، متقاضی انتشار اوراق گام می‌تواند درخواست ابطال اوراق گام را به موسسه اعتباری مدنظر اعلام کند. پس از بررسی شرایط ابطال اوراق گام توسط موسسه اعتباری، این اوراق باطل می‌گردد.

اگر کسی بخواهد اوراق گامی که در ابتدای زنجیره تولید استفاده شده را قبل از موعد مقرر باطل کند، باید هزینه‌ای معادل ۰.۵ درصد از مبلغ آن اوراق را پرداخت کند. این هزینه به عهده کسی است که درخواست ابطال کرده است.

اگر این اوراق زودتر از موعد باطل شود، بخشی از هزینه‌هایی که در ابتدای کار برای صدور اوراق پرداخت شده بود، به بانک برمی‌گردد. این مبلغ بستگی به زمان ابطال اوراق دارد و هرچه زمان بیشتری تا موعد اصلی باقی مانده باشد، مبلغ بیشتری به بانک برمی‌گردد.

معاملات اوراق گام

اوراق گا‌م با سررسید یک‌ساله به تولیدکنندگان ارائه شد‌ه و معاملات آن‌ها از طریق فرابورس، بورس کالا و سامانه گـام انجام می‌شود. پس از صدور اوراق گام، متقاضی (تولیدکننده) چند انتخاب خواهد داشت:

۱. نگهداری اوراق تا سررسید

متقاضی می‌تواند اور‌اق گا‌م را تا زمان سررسید نگهداری کند و در تاریخ سررسید پول نقد خود را از بانک عامل دریافت کند.

۲. انتقال اوراق به سایر بنگاه‌های تولیدی

متقاضی می‌تواند اوراق گا‌م را برای تسویه خرید مواد اولیه خود به سایر بنگاه‌های تولیدی منتقل کند. این انتقال می‌تواند در سامانه گام و در دو مرحله انجام شود. مرحله اول شامل انتقال اور‌ا‌ق گام از حساب متقاضی به‌حساب کارگزاری و مرحله دوم انتقال اوراق گا‌م از حساب کارگزاری به‌حساب بنگاه تولیدی مقصد می‌شود.

۳. معامله در فرابورس

اوراق گا‌م در زمان صدور در فرابورس پذیرش می‌شوند. معاملات اوراق گام در فرابورس در چارچوب ضوابط فرابورس انجام می‌شود و هر برگه از اور‌ا‌ق به‌صورت الکترونیک و با ارزش اسمی یک میلیون ریال صادر می‌شود.

۴. انتقال بلوکی به سایر بنگاه‌های تولیدی

راه دیگر معامله اوراق گام، انتقال به‌صورت بلوکی به سایر بنگاه‌های تولیدی است. آن شرکت‌ها نیز می‌توانند او‌ر‌اق را نگهداری یا به سایر بنگاه‌های دیگر منتقل کنند.

۵. فروش رقابتی در سامانه‌های معاملاتی بورسی

بنگاه‌های تولیدی می‌توانند اوراق گا‌م را به‌صورت رقابتی در سامانه‌های معاملاتی بورسی بفروش برسانند.

نحوه خرید و فروش اوراق گام در بورس

برای معامله اوراق گام در بازار فرابورس، باید کد بورسی داشته باشید. در این صورت می‌توانید وارد سامانه معاملاتی خود شد‌ه و اقدام به ثبت سفارش در نماد مدنظر کنید. معامله این اوراق از ۰۹:۰۰ الی ۱۵:۰۰ در روزهای شنبه الی چهارشنبه انجام می‌شود. توجه داشته باشید که سفارش‌های این اوراق باید مضربی از ۵۰۰۰ باشد. اگر قصد خرید یا فروش تعداد کمتر از ۵۰۰۰ واحد از یک دارایی را دارید، باید سفارش خود را در بازار خرده‌فروشی ثبت کنید.

همچنین حداکثر حجم هر سفارش خرید اوراق گام می‌تواند ۵۰/۰۰۰ باشد. معاملات در این بازار به‌صورت T+1 تسویه می‌شوند. به این معنی که مبلغ حاصل از فروش شما یک روز کاری بعد از انجام معامله قابل‌برداشت خواهد بود.

در صورت تمایل به خرید اوراق گام، می‌توانید این فرآیند را به سادگی از طریق کارگزاری کاریزما انجام دهید. در صورتی که تاکنون در کارگزاری کاریزما ثبت‌نام نکرده‌اید، برای ثبت‌نام رایگان از لینک زیر استفاده کنید.

ثبت نام در کارگزاری کاریزما

مبلغ اسمی اوراق گام

ارزش اسمی اوراق گام، مبلغی است که بر روی هر برگ او‌ر‌اق درج شد‌ه و در واقع ارزش پایه آن اور‌ا‌‌ق به شمار می‌رود. این مبلغ در زمان انتشار اور‌‌ا‌ق توسط فرابورس ایران تعیین می‌شود. در حال حاضر قیمت اوراق گام در بورس معادل ۱۰۰ هزار تومان (۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال) است.

سود اوراق گام چقدر است؟

یکی از مزایای مهم اوراق گا‌‌م، قابلیت نقدینگی آن‌ها قبل از سررسید است. در واقع تأمین‌کننده مواد اولیه که اور‌اق گـا‌م را در اختیار دارد، می‌تواند در صورت نیاز و قبل از موعد مقرر سررسید، آن‌ها را به پول نقد تبدیل کند.

نرخ تنزیل اوراق گام ثابت نیست و باتوجه‌به شرایط بازار و زمان باقی‌مانده تا سررسید، تغییر می‌کند. افرادی که ا‌وراق گا‌م را خریداری می‌کنند، در صورت نگهداری این او‌ر‌‌اق تا تاریخ سررسید، سودی معادل مابه‌التفاوت قیمت خرید و مبلغ اسمی او‌راق گام کسب خواهند کرد. بنابراین می‌توان گفت که نرخ سود اوراق گام برای هر سرمایه‌گذار متفاوت بوده و به قیمت خرید آن شخص بستگی دارد.

برای استعلام اوراق گام یا حتی بررسی قیمت اوراق گام در فرابورس، می‌توانید در سایت مدیریت فناوری تهران، نام نماد اوراق گام در بورس، یعنی «گام» را جست‌وجو کنید تا تمامی اوراق گا‌م قابل‌معامله و اطلاعات مربوط به آن‌ها به شما نمایش داده شود.

پیامدهای عدم پرداخت اوراق گام توسط بنگاه متعهد

بر اساس دستورالعمل اوراق گام، در صورتی که بنگاه متعهد در زمان مقرر نسبت به پرداخت اوراق گا‌م به دارندگان آن اقدام نکند، با پیامدهای زیر مواجه خواهد شد:

• پرداخت وجه التزام تأخیر تأدیه

درصورتی‌که بنگاه متعهد در پرداخت اوراق گام در تاریخ سررسید تاخیر داشته باشد، موظف به پرداخت جریمه دیرکرد به دارندگان او‌ر‌ا‌ق خواهد بود. این جریمه برای هر روز تأخیر محاسبه می‌شود و نرخ آن معادل با نرخ سود تسهیلات غیرمشارکتی به‌اضافه ۸ درصد است.

نرخ این وجه التزام بر اساس مفاد تبصره ماده ۱۰ دستورالعمل گواهی اعتبار مولد (گا‌م) اصلاحی ۱۶/۰۱/۱۴۰۱ شورای پول و اعتبار تعیین شد‌‌ه است.

• ممنوعیت صدور اوراق گام

تا زمانی که بنگاه متعهد بدهی مربوط به اور‌اق گا‌م نکول شد‌ه قبلی را به طور کامل تسویه نکند، از صدور او‌راق گا‌م جدید برای آن‌ها به مدت حداقل ۳ ماه جلوگیری خواهد شد.

• برداشت از سپرده‌ها و واریز به دارندگان اوراق

اگر بنگاه متعهد یک روز قبل از سررسید اور‌ا‌ق، نسبت به پرداخت وجه آن اقدام نکند، سپرده‌گذاری مرکزی این موضوع را به بانک مرکزی اعلام می‌کند. اگر بنگاه متعهد حداکثر تا ۷ روز پس از سررسید، نسبت به پرداخت وجه اور‌ا‌ق و وجه التزام (جریمه دیرکرد) اقدام نکند، سپرده‌گذاری مرکزی از محل تضامین و حساب بانک عامل، مبالغ مربوطه را به‌صورت روزشمار محاسبه و به‌حساب دارندگان او‌ر‌ا‌ق گا‌م واریز خواهد کرد.

درصورتی‌که بانک یا مؤسسه اعتباری عامل در پرداخت وجه او‌راق گا‌م در سررسید مقرر تأخیر داشته باشد و تا ۷ روز پس از سررسید نسبت به تسویه کامل آن اقدام نکند، به مدت یک سال پس از تاریخ نکول، مجاز به صدور اوراق گـام جدید نخواهد بود.

• معرفی به مراجع ذی‌صلاح

در نهایت، درصورتی‌که بنگاه متعهد به طور مکرر از تعهدات خود در خصوص اوراق گـام سرباز زند، به‌عنوان متخلف به مراجع ذی‌صلاح قانونی معرفی خواهد شد و با او طبق مقررات قانونی برخورد خواهد شد.

جمع‌بندی

در این مقاله، به تعریف اوراق گام پرداختیم. اوراق گـام، یک ابزار مالی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز شرکت‌ها و واحدهای تولیدی است. او‌ر‌اق گا‌‌م، به شرکت‌ها و دولت‌ها کمک می‌کنند تا منابع مالی لازم برای توسعه و رشد را تأمین کنند.

این اوراق دارای سه رکن به نام‌های بانک عامل، بنگاه متقاضی و بنگاه متعهد است. بنگاه متعهد در ابتدای زنجیره تولید قرار دارد و خریدار مواد اولیه یا کالاهای واسطه‌ای محسوب می‌شود. متقاضی در حلقه بعدی زنجیره تولید قرار داشته و فروشنده کالا به بنگاه متعهد محسوب می‌شود. بنگاه متقاضی پس از دریافت اوراق گا‌م از مؤسسه عامل، می‌تواند آن‌ها را به خریدار نهایی (معمولاً یک بنگاه تولیدی دیگر) یا بازار سرمایه ارائه دهد.

همچنین مؤسسه اعتباری یا بانک عامل نقش واسط و ضامن را در این فرایند ایفا می‌کند. وظیفه این رکن، انتشار او‌راق گا‌م به نام بنگاه متقاضی و به قید مبلغ اسمی و تاریخ سررسید مشخص است. در صورت عدم توانایی بنگاه متعهد در بازپرداخت اوراق در سررسید، موسسه عامل موظف به پرداخت مبلغ به دارندگان او‌ر‌ا‌ق خواهد بود.

سوالات متداول