ارز ترجیحی چیست و به چه کالاهایی تعلق می‌گیرد؟

ارز ترجیحی یکی از سیاست‌های ارزی دولت ایران است که برای حمایت از واردات کالاهای ضروری و کنترل قیمت‌ها در بازار داخلی به کار می‌رود؛ در این مقاله از کاریزما لرنینگ می‌گوییم که ارز ترجیحی چیست و قیمت ارز ترجیحی در دوره‌های مختلف چه بود؛ از شما دعوت می‌کنیم تا انتها همراه ما باشید.

منظور از ارز ترجیحی چیست؟

ارز ترجیحی، نرخی است که دولت برای ارز واردات کالاهای اساسی مانند دارو، مواد غذایی و تجهیزات پزشکی تعیین می‌کند؛ این نرخ پایین‌تر از نرخ بازار آزاد و ارز نیمایی است و هدف اصلی آن کنترل نوسانات بازار داخلی، جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت کالاهای اساسی و حفظ رفاه عمومی است. ارز ترجیـحی به عنوان یک ابزار یارانه‌ای عمل می‌کند تا هزینه واردات کالاهای ضروری کاهش یابد و این کالاها با قیمت مناسب‌تری به دست مصرف‌کننده برسد.

برای مثال، دولت بدون در نظر گرفتن قیمت دلار بازار آزاد، نرخ ثابتی (28,500 هزار تومان) را برای این ارز تعیین می‌کند تا از تورم در بخش‌های حساس اقتصاد جلوگیری شود؛ در مقابل، ارز غیر ترجیحی به نرخ‌های بازار آزاد یا نیمایی اشاره دارد که بدون یارانه دولتی عرضه می‌شود؛ برای درک بهتر تفاوت ارز ترجیحی با غیرترجیحی در ایران، جدول زیر را مطالعه کنید.

مقایسه ارز ترجیحی با ارز غیر ترجیحی در ایران
نوع ارز	قیمت هر دلار به تومان	کاربرد و دوره زمانی
ارز ترجیحی نوع اول	۴,۲۰۰ تومان	واردات کالاهای اساسی (معروف به دلار جهانگیری) در سال‌های ۱۳۹۷–۱۴۰۰
ارز ترجیحی نوع دوم	۲۸,۵۰۰ تومان	واردات برخی کالاهای اساسی (پس از حذف ارز ۴۲۰۰، از ۱۴۰۱ به بعد)
ارز غیر ترجیحی (آزاد)	متغیر (مثلاً 140,000 تومان در7 دی 1404)	نرخ بازار آزاد بدون دخالت دولت؛ برای کالاها و مصارف غیرمشمول ارز دولتی

نرخ ارز ترجیحی چیست؟ (قیمت ارز ترجیحی چیست)

“قیمت ارز ترجیحی” به نرخ رسمی ارائه شده توسط بانک مرکزی اشاره دارد و این نرخ معمولا با بودجه سالانه دولت مشخص می‌شود؛ در سال‌های اخیر، دولت قیمت ارز ترجیحی را ۲۸٬۵۰۰ تومان تعیین کرده است و مقامات بانک مرکزی بارها بر ثابت بودن این نرخ تا پایان سال تاکید کردند.

قیمت ارز ترجیحی ۱۴۰۴، بسیار پایین‌تر از نرخ بازار آزاد و سایر نرخ‌‌های ارز غیر ترجیحی است؛ هدف اصلی سیاست ارز ترجیـحی آن است که واردکنندگان کالاهای اساسی مانند مواد غذایی و دارو ارز مورد نیاز خود را با قیمتی بسیار ارزان‌تر تامین کنند تا قیمت نهایی این کالاهای ضروری برای مصرف‌کننده داخلی افزایش نیابد؛ به بیان دیگر، دولت با اختصاص ارز دولتی با قیمت دستوری به برخی واردات منتخب، تلاش می‌کند فشار تورم بر اقلام حیاتی را کاهش دهد.

در مقاله “نرخ ارز چیست؟ + بررسی صفر تا صد انواع نرخ ارز” به طور کامل درباره میزان نرخ ارز در ایران گفته‌ایم پیشنهاد می‌کنیم مطالعه کنید.

ارز ترجیحی ۴۲۰۰ چیست؟

ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی، نرخی بود که در بهار ۱۳۹۷ توسط دولت دوازدهم معرفی شد تا از اقشار آسیب‌پذیر حمایت کند. این نرخ برای واردات کالاهای اساسی مانند گندم، جو، ذرت و دارو تخصیص یافت، اما به دلیل ایجاد رانت و فساد، در سال ۱۴۰۱ حذف شد. حذف این ارز منجر به اعتراضات معیشتی شد، اما دولت با توزیع یارانه مستقیم، اثرات آن را مدیریت کرد.

حذف ارز ترجیحی چیست؟

ارز ترجیـحی ۴۲۰۰ تومانی، برای جلوگیری از شوک قیمت‌ها پس از جهش نرخ ارز ایجاد شد؛ اما به مرور باعث ایجاد رانت، قاچاق و سوء‌استفاده شد؛ چرا که واردکنندگان می‌توانستند کالاها را با قیمت ارز ترجیـحی وارد و در بازار به قیمت آزاد بفروشند.

به همین دلیل حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومان و تبدیل آن به یارانه مستقیم یا ارز ترجیـحی نوع دوم یکی از اصلاحات اقتصادی سال ۱۴۰۱ بود. بسیاری از کارشناسان، حذف ارز ترجیـحی را گامی برای کاهش رانت و بهبود توزیع یارانه‌ها می‌دانند؛ البته این اقدام اثراتی بر تورم و قدرت خرید داشت و به همین دلیل دولت ناچار شد از سیاست‌های حمایتی دیگری مانند کارت الکترونیکی کالاهای اساسی یا پرداخت نقدی استفاده کند.

حذف ارز ترجیحی می‌تواند هم اثرات مثبت داشته باشد و هم پیامدهای منفی؛ از یک طرف، این تصمیم باعث شفاف‌تر شدن نظام ارزی و واقعی‌تر شدن نرخ ارز می‌شود؛ اما از طرف دیگر، ممکن است هزینه واردات کالاهای اساسی را بالا ببرد و در نتیجه، افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم را به همراه داشته باشد.

ارز ترجیحی نوع دوم چیست؟

پس از حذف نرخ ۴٬۲۰۰ تومان، دولت ارز ترجیـحی نوع دوم را برای واردات دارو و برخی تجهیزات پزشکی تعریف کرد؛ رئیس سازمان غذا و دارو در سال ۱۴۰۲ توضیح داد که “ارز ترجیحی نوع اول” همان نرخ ۴٬۲۰۰ تومان بود که برای دارو حذف شد و جای خود را به ارز ترجیحی نوع دوم به مبلغ ۲۸٬۵۰۰ تومان داد. ارز ترجیـحی نوع دوم بخشی از سیاست‌های ارزی دولت برای حفظ دسترسی به کالاهای حیاتی است که در سال‌های اخیر برای جلوگیری از بحران در حوزه سلامت ادامه یافت.

ارز ترجیحی ترکیبی چیست؟

در برخی مقاطع، دولت برای واردات برخی محصولات کشاورزی از روشی به نام ارز ترجیحی ترکیبی استفاده کرده است. ارز ترجیـحی ترکیبی، سیاستی است که در آن بخشی از ارز واردات با نرخ ترجیحی و بخشی دیگر با نرخ نیمایی تامین می‌شود. این رویکرد برای کاهش فشار بر بودجه دولت و جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت‌ها استفاده می‌شود؛ به طور مثال، برای واردات جو و ذرت نسبت ۸۰ درصد ارز ترجیـحی و ۲۰ درصد ارز تجاری تعیین شد.

ارز ترجیـحی ترکیبی تاثیری مستقیم بر قیمت کالاهای اساسی ندارد و بیشتر برای حمایت از معیشت خانوارها و کنترل تورم به کار می‌رود، اما ممکن است به عنوان جایگزینی برای ارز ترجیـحی عمل کند.

تفاوت ارز ترجیحی و ارز نیمایی

ارز ترجیـحی نرخی است که به‌صورت دستوری و توسط دولت تعیین می‌شود و معمولاً پایین‌تر از نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد قرار دارد؛ این نرخ صرفا برای واردات کالاهای اساسی و ضروری در نظر گرفته شده و به همه کالاها یا همه واردکنندگان اختصاص نمی‌یابد؛ در مقابل، ارز نیمایی ارزی است که واردکنندگان برخی کالاهای مشخص می‌توانند از طریق سامانه نیما دریافت کنند.

نرخ ارز نیمایی به‌صورت توافقی و بر اساس عرضه و تقاضا در این سامانه شکل می‌گیرد و صرافی‌ها و بانک‌ها نقش واسطه در پیشنهاد و تأمین این نرخ دارند؛ به همین دلیل، قیمت ارز نیمایی معمولا بالاتر از ارز ترجیـحی و پایین‌تر از نرخ بازار آزاد است.

ارز ترجیحی برای چه کالاهایی است؟

در سال ۱۴۰۴، ارز ترجیـحی همچنان برای واردات برخی کالاهای ضروری و حیاتی در نظر گرفته شده است؛ کالاهایی که نقش مستقیمی در سلامت مردم، امنیت غذایی و ثبات بازار دارند و همه کالاهای وارداتی مشمول آن نیستند؛ مهم‌ترین کالاهایی که در سال ۱۴۰۴ با ارز ترجیـحی وارد می‌شوند، به شرح زیر هستند:

• دارو و مواد اولیه دارویی که تولید داخلی آن‌ها کافی نیست.
• ملزومات و تجهیزات مصرفی پزشکی مورد نیاز حوزه درمان و بهداشت.
• انواع خاص شیرخشک اطفال و مواد اولیه مورد استفاده در تولید آن‌ها.
• کالاهای اساسی بخش کشاورزی که برای تامین غذای پایه ضروری‌اند و تولید داخلی پاسخ‌گوی نیاز کشور نیست.

ارز ترجیحی بر بازار برنج

از اوایل آذرماه واردات برنج از فهرست کالاهای مشمول ارز ترجیـحی خارج شد و واردکنندگان باید ارز مورد نیاز خود را با نرخ بازار آزاد تهیه کنند؛ این اقدام باعث شده که برنج وارداتی دیگر با ارز دولتی ارزان وارد نشود و برخی فعالان بازار و کارشناسان معتقدند این حذف می‌تواند در بلندمدت به شفافیت و رقابت سالم در بازار منجر شود؛ اما در کوتاه‌مدت احتمال افزایش قیمت برنج وارداتی هم وجود دارد، چرا که هزینه تأمین ارز برای واردکنندگان بالاتر رفته است.

نتیجه گیری

ارز ترجیـحی به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری ارزی دولت، با هدف کنترل قیمت کالاهای اساسی و حمایت از معیشت مردم طراحی شد؛ اما تجربه سال‌های اخیر نشان داد که اجرای طولانی‌مدت آن، در کنار مزایای کوتاه‌مدت، می‌تواند به رانت، ناکارآمدی و فشار بر منابع ارزی کشور منجر شود. حذف ارز ترجیـحی ۴۲۰۰ تومانی و جایگزینی آن با ارز ترجیـحی نوع دوم، تلاشی برای شفاف‌تر شدن نظام ارزی و واقعی‌تر شدن قیمت‌ها بود؛ هرچند این تغییرات بدون هزینه نبوده و آثار آن بر تورم و قدرت خرید همچنان محل بحث است.

در مجموع، درک دقیق اینکه ارز ترجیـحی چیست، چه کالاهایی مشمول آن هستند و نرخ آن چگونه تعیین می‌شود، به مخاطب کمک می‌کند تحولات اقتصادی و تغییرات قیمت‌ها را آگاهانه‌تر تحلیل کند و تصمیمات مالی منطقی‌تری بگیرد. اگر سوالی دارید در قسمت نظرات در خدمت شما هستیم.

سوالات متداول