گره معاملاتی چیست و چگونه رفع می‌شود؟

گره معاملاتی در بازار سرمایه به معنای این است که یک نماد معاملاتی علی‌رغم صف خرید یا صف فروش بود‌ن به مدت ده روز پیاپی کمتر از حجم مبنای تعیین‌شده معامله شود. براساس دستورالعملی که هیئت مدیره سازمان بورس در سال ۱۳۸۹ تصویب کرد، شرکت‌هایی که با مشکل صف خرید یا صف فروش‌های سنگین و قفل‌شده روبه‌رو هستند مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند. این دستورالعمل با هدف روان‌تر کرد‌ن معاملات سهامی که با صف خرید یا فروش قفل‌شده (بدون معامله) روبه‌‌رو هستند طراحی شد‌ه است.

در این مطلب از کاریزما شما را با  تعریف گره معاملاتی و انواع آن آشنا کرد‌ه و نحوه رفع آن را نیز شرح خواهیم داد.

گره معاملاتی در بورس چیست؟

در بازار بورس، با توجه به اینکه برای دامنه مجاز نوسان قیمت، محدودیت وجود دارد، احتمال ایجاد صف خرید یا فروش‌های سنگین برای نمادهای معاملاتی با حجم نقدینگی پایین وجود دارد. این امر موجب کند شدن روند معاملات این نمادها می‌شود. در این شرایط، با توجه به پایین بود‌ن حجم معاملات و حجم مبنا، قیمت پایانی نسبت به روز قبل تغییر محسوسی نخواهد داشت. درصورتی‌که شرایط توضیح داده‌شده، در چند جلسه معاملاتی ادامه پیدا کند و نماد روی صف‌های خرید یا فروش قفل باشد، گره معاملاتی اتفاق افتاد‌ه است. در این صورت این نماد مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی خواهد شد.

مقاله پیشنهادی: سهام چیست و بررسی انواع سهام در بورس

تعریف گره معاملاتی

در واقع، گره معاملاتی به وضعیتی گفتـه می‌شود که شرایط زیر را دارا باشد:

1. در آن یک نماد معاملاتی با وجود برخورداری از صف سفارش خرید یا فروش در پایان جلسه معاملاتی حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با تعداد سهام ۳ میلیارد و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره – به استثنای معاملات در بازار معاملات عمده – کمتر از ۵% حجم مبنا باشد.
2. کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
3. کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.

البته ذکر دو نکته در اینجا لازم است:

• در مورد شرکت‌هایی که تعداد سهام آن‌ها از ۱۵۰ میلیون سهم کمتر است، مقررات گره معاملاتی می‌توانند با تشخیص مدیرعامل بورس اعمال نشوند.
• پیش از این نمادهای فرابورسی به دلیل داشتن حجم مبنای یک، از این قانون مستثنی بودند و شامل رفع گره معاملاتی نمی‌شدند. اما از اسفند ۹۸ حجم مبنا برای نمادهای فرابورسی نیز محاسبه شد و از آن پس این نمادها نیز در صورت داشتن شرایط بالا مشمول گره معاملاتی می‌شوند.

معرفی شرکت‌های مشمول قانون رفع گره معاملاتی

شاید با خودتان بگویید که از کجا متوجه شویم چه شرکتی قرار است مشمول رفع گره معاملاتی شود؟ در پاسخ باید بگوییم نمادهایی که قرار است در روز معاملاتی پیش روی خود، رفع گره معاملاتی شوند ازطریق پیام ناظر بورس در سایت «TSETMC» و همچنین سایت رسمی اطلاع‌رسانی بورس انتشار خواهند یافت.

برخی از شرکت‌ها ممکن است برخلاف قوانین بالا، مشمول رفع گـره معاملاتی نشوند. ناظر بازار با توجه به نسبت P/E سهم، در نظر گرفتـن معاملات مشکوک و حجم صف ساختگی سهم ممکن است از مشمول کرد‌ن نماد جلوگیری کند.

تغییر دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی

براساس اعلام سازمان بورس، نمادهای معاملاتی که مشمول قانون رفع گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد و با دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی در مرحله گشایش بازگشایی شد‌‌ه و سپس معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت در حراج پیوستـه، انجام می‌شوند. قیمت مرجع در دوره حراج پیوستـه، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوستـه است.

برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه نمایید:

به‌عنوان ‌مثال، فرض کنید یک نماد از بازار اول بورس که دارای نوسان قیمت ۵ درصدی است به مدت ۵ روز معاملاتی متوالی با صف خرید همراه شود. قیمت سهم در پایان روز پنجم ۱۰۰۰۰ ریال است.

براساس شرایط ایجاد گره معاملاتی که توضیح داد‌ه شد، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی بود‌ه و در روز معاملاتی بعد (روز ششم)، در زمان پیش گشایش با نوسان ۱۰ درصدی عرضه می‌شود. در مدت ‌زمان ۳۰ دقیقه از زمان پیش گشایش تا گشایش، کشف قیمت صورت می‎‌گیرد و پس‌ از آن بر اساس قیمت کشف‌ شد‌ه، معاملات سهم ادامه پیدا می‌کند. براساس نوسان ۱۰ درصدی – ۲ برابر ۵ درصد – نسبت به روز معاملاتی گذشته که مثلا قیمت ۱۱۰۰۰ ریال کشف می‌شود، معاملات با دامنه نوسان ۵ درصدی نسبت به قیمت ۱۱۰۰۰ ریال ادامه پیدا می‌کند.

رفع گره معاملاتی در بورس

این شرایط برای نمادهایی که تعداد سهام آنها 3 میلیارد و بیشتر است به گونه‌ای است که اگر حجم معاملات روزانه آنها کمتر از یک برابر حجم مبنای این سهام باشد و برای سهامی که تعداد سهام آنها از سه میلیارد کمتر باشد، حجم معاملات روزانه کمتر از دو برابر حجم مبنا، نماد مذکور را به گـره معاملاتی می‌برد. البته یک شرط دیگر نیز نماد را به گـره معاملاتی می‌برد؛ اینکه اگر حجم معاملات نمادی در دوره مذکور کمتر از 5 درصد حجم مبنا باشد، نماد به گره معاملاتی می رود.

برای رفع گره معاملاتی در بورس تغییراتی در نحوه سفارش گیری نماد مذکور صورت می گیرد. اولین تغییر این است که در مرحله پیش گشایش نماد مذکور در روز معاملاتی بعد، نماد با دامنه نوسان دو برابر حالت عادی آماد‌‌ه انجام معامله خواهد شد و قیمت مرجع در دوره حراج پیوسـته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته یا همان پیش گشایش خواهد بود.

لازم به ذکر است حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی نمادی که بیش از 5 جلسه معاملاتی با صف خرید یا فروش درگیر بود‌ه، حذف می‌شود. برای انجام گره معاملاتی چند تبصره وجود دارد که در ادامه مشاهده می‌نمائید:

تبصره ۱

در صورتی که در دورۀ حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نپذیرد یا معاملات انجام شد‌ه در دوره حراج ناپیوسته توسط بورس تایید نشود، به تشخیص بورس و پس از اطلاع‌رسانی، حراج ناپیوسته موضوع این ماده برای یکبار دیگر در همان جلسه معاملاتی یا در ۹۰ دقیقه ابتدایی جلسه معاملاتی بعد قابل تکرار است. به هر ترتیب در صورت عدم کشف قیمت، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در دوره حراج پیوستـه خواهد بود.

تبصره ۲

درخصوص قیمت‌گذاری حق تقدم سهام برای اولین بار پس از افزایش سرمایه و در زمان عرضه حق تقدم استفاده نشده در صورت عدم کشف قیمت پس از دو نوبت حراج ناپیوسته، حراج ناپیوسته تا کشف قیمت تکرار می شود. در زمان عرضه‌ی حق تقدم استفاده نشده مدت زمان حراج ناپیوسته از شروع عملیات حراج آغاز و تا پایان جلسه‌ی معاملاتی ادامه خواهد داشت. تبصره ۳ در تمامی موارد این دستورالعمل، حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد، مگر اینکه نوع محدودیت به صورت صریح بیان شد‌ه باشد.

اطلاع از گـره معاملاتی

برای آگاهی از نمادهایی که مشمول گره معاملاتی شده‌اند می‌بایست تا انتهای ساعت کاری معاملاتی و وضعیت نماد مذکور صبر کرد. چراکه سازمان بورس با نرم افزارهایی که در اختیار دارد به سادگی نمادهای مشمول را فیلتر می‌کند و حداکثر تا ساعت 16 آن را به سه روش به اطلاع سهامداران می‌رساند.

بسیاری از سهامداران از طریق سامانه معاملات آنلاین کارگزاری‌های مختلف متوجه مشمول بود‌ن یا نبود‌ن نماد سهام خود برای گره معاملاتی می‌شوند. ناظر بازار نیز به طور مرتب پیام‌های جدید را به روز می‌کند و اگر نمادی مشمول باشد در پیام‌های ناظر بازار در سایت tsetmc.com دید‌ه می‌شود. در روش سوم نیز از طریق سایت سازمان بورس نمادهای مشمول گره معاملاتی اطلاع‌رسانی می‌شوند.