آیا رکورد 10 ساله نسبت پول به نقدینگی شکسته شد؟

بررسی گزارش پولی بانک مرکزی منتهی به شهریور 1401

به تازگی بانک مرکزی آمارهای اقتصادی ماه شهریور 1401 را منتشر کرده و در این گزارش میزان نقدینگی کشور با رشد “3.6 درصدی” نسبت به ماه قبل به عدد “5 هزار و  559 همت”(هزار میلیارد تومان) رسیده است. حدود 2.7 درصد این رشد از محل رشد پایه پولی و مابقی از محل افزایش ضریب فرآینده بوده است. طبق آمار بانک مرکزی، آخرین باری که سهم پول از نقدینگی بیشتر از این مقدار بوده به “اردیبهشت سال 1392” بازمی‌گردد که در آن ماه این نسبت 23.37 ثبت شده و پس از آن روند کاهشی را سپری کرده است. در این گزارش به بررسی جزئیات این آمار خواهیم پرداخت و علل رشد نقدینگی را از جهات مختلف بررسی خواهیم کرد.

روند رشد نقدینگی از ابتدای 1400

در نمودار زیر روند رشد نقدینگی و اجزای تشکیل دهنده آن شامل پول و شبه پول نشان داده شده است.

همانطور که مشاهده می‌شود نقدینگی کشور از ابتدای 1400 با رشد 60 درصدی به رقم 5 هزار و 594 هزار میلیارد تومان رسیده است.

با بررسی سهم پول و شبه‌پول از نقدینگی متوجه می‌شویم که به علت وجود تورم بالا در کشور، منابع به مرور از سپرده‌ها خارج شده و به سایر دارایی‌ها روانه شده است که افزایش سهم پول از کل نقدینگی از 18.9 در سال 1400 به 22.8 درصد در شهریور 1401 گواهی بر این موضوع است، زیرا می‌دانیم زمانی که افراد چشم انداز تورمی از اقتصاد داشته باشند، به دلیل وجود بهره منفی(اختلاف سود سپرده‌ها از نرخ تورم) سعی می‌کنند دارایی خود را با سرمایه‌گذاری در ملک، طلا، سهام و … از تورم مصون گردانند. همانطور که گفته شد آخرین باری که سهم پول از کل نقدینگی بیشتر از این مقدار ثبت شده به سال 1392 بازمی‌گردد.

البته لازم به ذکر است که طبق گزارش بانک مرکزی “افزایش سهم پول از نقدینگی در سال جاری عمدتاً به واسطه اجرای طرح مردمی سازی و توزیع عادلانه يارانه‌ها از اردیبهشت ماه 1401 آغاز شده که با توجه به تخلیه و تعدیل نسبی آثار پولی و تورمی اجرای طرح مذکور روند افزایشی سهم پول از نقدینگی نیز کنترل شده و روندی کاهشی را در پی گرفته است؛ به طوری که براساس آخرین آمار و اطلاعات موجود، سهم پول از نقدینگی در پایان مهرماه 1401 نسبت به ماه قبل از آن با 0.3 واحد درصد کاهش از 22.8 درصد به 22.5 درصد کاهش یافته است.” در این گزارش به دلیل منتشر نشدن جزئیات عملیات پولی در مهر ماه، تنها به بررسی آمار شهریور 1401 پرداخته شده است.

برای مشاهده تغییرات بلند‌مدت‌تر این نسبت‌ها به مقاله “بررسی جامع صنعت بانک در ایران” مراجعه نمایید.

درصد تغییرات نقدینگی و اجزای آن

در نمودار زیر درصد تغییرات ماهانه نقدینگی و اجزای آن نشان داده شده است. با بررسی روند تاریخی این نمودار متوجه می‌شویم که به طور میانگین در دو سال گذشته نقدینگی کشور با رشد 2.8 درصدی همراه بوده است. همانطور که در بخش قبلی نیز اشاره شده، عمده این رشد از محل افزایش پول بوده است که در این نمودار نیز کاملا مشهود بوده و میانگین تغییرات پول بیشتر از شبه‌پول گزارش شده‌ است.

طبق آمار بانک مرکزی در شهریور 1401 رشد نقدینگی به 3.6 درصد رسیده که حدود 0.8 درصد بیشتر از میانگین تاریخی خود بوده است. همچنین تغییرات پول نیز با افزایش 0.9 درصدی نسبت به میانگین دو ساله و افزایش 1.9 درصدی نسبت به ماه قبل همراه بوده است.

بررسی تغییرات اجزای پول

در نمودار زیر اجزای تشکیل دهنده پول به صورت ماهانه و در دو سال اخیر نشان داده شده است. سپرده دیداری یا جاری به سپرده‌ای گفته می‌شود که بانک متعهد است به محض تقاضای صاحب آن، وجه سپرده شده را پرداخت نماید. نمودار بالا نشان دهنده روند افزایش بخش سپرده‌های دیداری به کل پول است که از سهم 89 درصد در ابتدای 1400 به 93 درصد در شهریور 1401 رسیده است. این موضوع می‌تواند دلایل متنوعی داشته باشد. برای مثال با توجه به گسترش ظرفیت و امکانات سیستم‌های پرداخت الکترونیک، افراد عمدتا پول نقد نگهداری نمی‌کنند که به طبع سبب کاهش اسکناس و مسکوک در دست مردم گردیده است.

بررسی تغییرات اجزای شبه پول

شبه‌پول شامل دارایی‌های مالی مانند سپرده‌های مدت‌دار، برات، اوراق قرضه، سهام و غیره می‌شود که نقد نیستند اما دارای درجه نقد‌شوندگی بالایی هستند. بنابراین درجه نقدینگی شبه‌پول نسبت به پول کم‌تر است. در نمودار زیر اجزای تشکیل دهنده شبه پول به صورت ماهانه و در دو سال اخیر نشان داده شده است. از عمده ترین تغییرات این نمودار می‌توان به رشد سهم سپرده‌های دو ساله و کاهش سپرده‌های یک ساله اشاره کرد که احتمالا به دلیل نرخ سود بالاتر سپرده‌های دو ساله بوده است. به طول کلی به دلیل تورم و نااطمینانی بالا در کشور، طبیعی است که سهم سپرده‌های بلند‌مدت‌تر(سه، چهار و پنج ساله) کم باشد که در این نمودار نیز شاهد این موضوع هستیم.

درصد تغییرات پایه پولی

در نمودار زیر درصد تغییرات ماهانه نقدینگی و پایه پولی نشان داده شده است.

طبق نمودار بالا، تغییرات پایه پولی در دو سال گذشته به طور میانگین 2.3 درصد افزایشی بوده است که در ماه شهریور به 2.7 درصد رسیده است. ضریب فزاینده نیز که ابزاری در دست بانک مرکزی است جهت کنترل سرعت گردش پول، نسبت به ماه قبل با افزایش 0.9 درصدی مواجه شده است و در واقع بانک مرکزی با کاهش ذخیره قانونی بانک‌ها قدرت وام دهندگی آنها را افزایش داده و در نهایت موجب افزایش نقدینگی گردیده است.

اجزای پایه پولی

این نمودار اجزای تشکیل دهنده پایه پولی را به صورت ماهانه در دو سال اخیر نشان می‌دهد در این نمودار عمده ترین بخش تشکیل دهنده پایه پولی از محل دارایی های خارجی بانک مرکزی تشکیل شده است که نشان‌دهنده آن مقدار ارز یا طلایی که بانک مرکزی خریده و به ازای آن‌ها پول چاپ کرده است. مورد بعدی مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها است که نشان‌دهنده نیاز بانک‌ها به سرمایه در گردش است.