انواع بورس در ایران و جهان + مقایسه جامع بازارهای مالی

انواع بورس در ایران به چهار دسته تقسیم می‌شوند که هر یک نقش ویژه‌ای در بازارهای مالی دارند. بورس اوراق بهادار، مهم‌ترین بخش این بازار است که امکان خرید و فروش سهام شرکت‌ها را فراهم می‌کند. افرادی که دارای کد بورسی هستند بیشتر با این بازار سروکار دارند. اما سایر انواع بورس های ایران شامل فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی می‌شود. در این مقاله از کاریزما لرنینگ، با انواع بازار بورس در ایران، ویژگی‌ها و تفاوت‌های آن‌ها آشنا می‌شوید و آن را با انواع بورس جهانی مقایسه خواهیم کرد.

معرفی انواع بورس در ایران

بورس یکی از ارکان اصلی اقتصاد هر کشوری است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا دارایی‌های خود را در بازارهای مختلف به جریان بیندازند. بورس ایران به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام نقش و کارکرد خاص خود را دارند. در ادامه مقاله به معرفی نام بورس های ایران و ویژگی هر کدام می‌پردازیم:

1. بورس اوراق بهادار تهران
2. فرابورس ایران
3. بور‌س کالا
4. بور‌س انرژی

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار تهران، مهم‌ترین بازار سرمایه در ایران است که در آن سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت، معامله می‌شوند. این بازار، نقش مهمی در تأمین مالی شرکت‌ها و جذب سرمایه‌های مردمی دارد و به همین دلیل، بخش عمده‌ای از فعالان بازار سرمایه در این بورس حضور دارند.

تاریخچه تأسیس بورس اوراق بهادار تهران به سال ۱۳۴۶ برمی‌گردد. در سال ۱۳۴۵، قانون و مقررات تشکیل این بورس تهیه و تصویب شد و در نهایت، در بهمن ماه سال ۱۳۴۶، بورس تهران با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس، فعالیت خود را آغاز کرد.

انواع بازار بورس اوراق بهادار

بازار بورس اوراق بهادار تهران به دو بخش اصلی یعنی بازار اول و بازار دوم تقسیم می‌شود. شرکت‌هایی که قصد ورود به بازار اول را دارند، باید شرایط و الزامات سخت‌گیرانه‌تری را نسبت به بازار دوم داشته باشند. این امر، به منظور حفظ شفافیت و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران انجام می‌شود.

در بازار اول، سهام شرکت‌های بزرگ و معتبر که از وضعیت مالی و عملکرد خوبی برخوردارند، معامله می‌شوند. در حالی که بازار دوم، محل داد و ستد سهام شرکت‌های کوچک‌تر و با ریسک بیشتر است.

معیارهای پذیرش در انواع بورس اوراق بهادار
الزام	تابلوی اصلی بازار اول	بازار دوم	تابلوی فرعی بازار اول
حداقل مبلغ سرمایه ثبت شده به میلیارد ریال	۱۰۰۰	۲۰۰	۵۰۰
حداقل درصد سهام شناور	۲۰	۱۰	۱۵
حداقل تعداد سهامداران	۱۰۰۰	۲۵۰	۷۵۰
حداقل درصد حقوق صاحبان سهام	۳۰	۱۵	۲۰
حداقل قیمت بازار سهام به ریال	۱۰۰۰	–	۱۰۰۰

انواع اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار، انواع مختلفی از اوراق بهادار معامله می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. به نقل از سایت investopedia: «بورس اوراق بهادار بازاری است که در آن ابزارهای مالی، عمدتاً سهام و اوراق قرضه معامله می شود.» به طور کلی، اوراق بهادار را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:

1. سهام: نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن در شرکت است و فرد را در سود و زیان شرکت سهیم می‌کند.
2. اوراق مشارکت: اوراقی که برای تأمین مالی پروژه‌های مختلف منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذاران سود مشخصی پرداخت می‌کند.
3. اوراق بدهی (اوراق قرضه): این اوراق توسط دولت یا شرکت‌ها منتشر می‌شوند و دارندگان آن‌ها در ازای سرمایه‌گذاری خود، سود مشخصی دریافت می‌کنند.
4. صندوق‌های سرمایه‌گذاری: شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های قابل معامله (ETF) و سایر صندوق‌های مبتنی بر دارایی‌های مختلف.

یکی از الزامات اصلی برای فعالیت در بازار بورس و معامله اوراق بهادار داشتن کد بورسی است، اگر تا کنون کد بورسی خود را دریافت نکرده‌اید، روی دکمه زیر کلیک کنید:

اخذ کد بورسی رایگان

فرابورس ایران

یکی از دیگر بازارهای مهم بورس در ایران، بازار فرابورس است. همان‌طور که در مقاله فرابورس چیست توضیح داده شد، در این بازار، سهام شرکت‌هایی که به دلایل مختلف موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نشده‌اند، معامله می‌شود. فرابورس از پاییز سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را آغاز کرد. مهم‌ترین وظیفه این بازار، ساماندهی شرکت‌هایی است که قصد ورود به بازار سرمایه را دارند اما فاقد شرایط لازم برای حضور در بورس اوراق بهادار تهران هستند.

بازار فرابورس به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود:

• بازار اول: این بازار که بیشترین تعداد سهام در آن معامله می‌شود، دارای دامنه نوسان ۵ درصد و بدون حجم مبنا است.
• بازار دوم: این بازار صرفاً شامل سهام شرکت‌های سهامی عام است. سهام شرکت‌های زیان‌ده، شرکت‌های تازه‌تأسیس و شرکت‌هایی که با تزریق سرمایه بیشتر قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند، در این بازار پذیرفته می‌شوند.
• بازار سوم: این بازار به معاملات اوراق بهادار شرکت‌هایی اختصاص دارد که قصد ورود به بورس را دارند، اما هنوز این امر برایشان محقق نشده‌است.
• بازار پایه: این بازار خود به سه دسته زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود. بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی ۳ درصد، بازار نارنجی مثبت و منفی ۲ درصد و بازار قرمز مثبت و منفی ۱ درصد دارد. این دسته‌بندی بر اساس میزان ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی، میزان بدهی و سایر عوامل انجام می‌شود.

بورس کالا

تاکنون به بررسی انواع بازارهای بورس و فرابورس پرداختیم. اما بورس کالا، بازاری قانونمند و سازمان‌یافته است که در آن کالاهای گوناگون بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا، قیمت‌گذاری و معامله می‌شوند. در این بازار، در این بازار معامله کالاهایی از جمله محصولات پتروشیمی، فلزات گوناگون، فرآورده‌های نفتی و غیره صورت می‌گیرد. به بیان ساده‌تر، بورس کالا، محل داد و ستد میان تولیدکنندگان و خریداران کالاهای گوناگون است. این بازار به کشف قیمت منصفانه کالاها و تسهیل فرآیند خرید و فروش آن‌ها کمک می‌کند. اگر قصد فعالیت در این بازار را دارید، همین الان روی لینک زیر کلیک کنید:

دریافت کد بورس کالا

سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال ۸۲ به‌عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس‌ از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریورماه سال ۸۳ شروع به فعالیت کرد.

آشنایی با انواع بورس کالا

در بور‌س کالا‌ی ایران، چهار بازار اصلی وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند:

1. بازار فیزیکی: در این بازار، کالاها به صورت فیزیکی معامله می‌شوند و معامله‌گران پس از خرید، کالای مورد نظر خود را تحویل می‌گیرند. این بازار، اصلی‌ترین بخش بورس کالا است و کالاهای متنوعی از جمله محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و فرآورده‌های نفتی در آن معامله می‌شوند.
2. بازار فرعی: این بازار نیز به معاملات کالاهای فیزیکی اختصاص دارد، اما کالاهایی که در این بازار معامله می‌شوند، معمولاً از نظر حجم و مقدار، کوچک‌تر از کالاهای بازار فیزیکی هستند.
3. بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای مشتقه مانند قراردادهای آتی و قراردادهای آپشن معامله می‌شوند. این قراردادها، ابزارهایی مالی هستند که ارزش آنها از قیمت کالاهای پایه (مانند نفت، طلا و …) گرفته می‌شود. بازار مشتقه، به معامله‌گران امکان می‌دهد تا از نوسانات قیمت کالاها سود ببرند یا ریسک خود را پوشش دهند.
4. بازار مالی: در این بازار، ابزارهای مالی مرتبط با کالاها مانند گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی معامله می‌شوند. این ابزارها، به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا بدون نیاز به خرید فیزیکی کالا، در بازار کالا سرمایه‌گذاری کنند.

بورس انرژی

بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ و با هدف ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد. 

می‌توان گفت که بورس انرژی یکی از بازارهای مالی تخصصی است که به‌طور ویژه برای معاملات حامل‌های انرژی و محصولات وابسته به آن طراحی شده است. این بورس بستری شفاف و منظم برای خرید و فروش کالاهایی مانند نفت خام، گاز طبیعی، برق، فرآورده‌های نفتی، زغال‌سنگ و سایر مشتقات انرژی فراهم می‌کند.

انواع بازارهای بورس انرژی

بورس انرژی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:

1. بازار فیزیکی: شامل تابلوهای برق، نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی است.
2. بازار مشتقه: این بازار شامل قراردادهای سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله می‌شود.
3. بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله: در این بازار، گواهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و اوراق گواهی ظرفیت دادوستد می‌شوند.

در رینگ داخلی، منحصراً اشخاص حقوقی (شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادها) مجاز به معامله هستند. این رینگ، مخصوص معاملات بین فعالان داخلی بازار انرژی است. در مقابل، رینگ بین‌المللی، عرصه داد و ستد برای طیف وسیع‌تری از شرکت‌کنندگان است. در این رینگ، هم اشخاص حقیقی (افراد) و هم اشخاص حقوقی، اعم از ایرانی و خارجی، می‌توانند به خرید و فروش بپردازند. این امر، به افزایش نقدشوندگی و تعاملات بین‌المللی در بازار انرژی کمک می‌کند.

آشنایی با بورس بین‌الملل

بورس بین‌الملل یا جهانی به بازاری گفته می‌شود که در آن دارایی‌های مالی مانند سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارزها و ابزارهای مالی مشتقه در سطح جهانی معامله می‌شوند. این نوع بورس، برخلاف بورس‌های داخلی که در یک کشور خاص فعالیت می‌کنند، امکان سرمایه‌گذاری و خریدوفروش دارایی‌های بین‌المللی را برای سرمایه‌گذاران از سراسر جهان فراهم می‌کند.

معرفی انواع بورس جهانی

بازارهای بورس جهانی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند. این بازارها به سرمایه‌گذاران فرصت می‌دهند تا دارایی‌های متنوعی را خریدوفروش کنند و سود کسب کنند. مهم‌ترین انواع بورس در جهان شامل موارد زیر می‌شود:

۱. بازار سهام (Stock Market)

بازار سهام مهم‌ترین بازار در بین انواع بورس های بین المللی و محلی برای خرید و فروش سهام شرکت‌های مختلف است که یکی از ارکان مهم اقتصاد هر کشور محسوب می‌شود. در این بازار، سرمایه‌گذاران با خرید سهام یک شرکت، در مالکیت و سود آن سهیم می‌شوند.

معاملات بازار سهام می‌توانند به‌صورت فیزیکی (در تالارهای بورس) یا آنلاین از طریق سامانه‌های معاملاتی انجام شوند. در هر کشور، نهادهای نظارتی مانند بورس اوراق بهادار تهران یا بورس نیویورک (NYSE) بر روند معاملات نظارت دارند. 

۲. بازار کالا (Commodity Market)

بازار کالا محلی برای خرید و فروش کالاهای اساسی و استراتژیک در سطح داخلی و بین‌المللی است. این بازار به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند که روی قیمت آینده کالاها معامله کنند و از نوسانات قیمت سود ببرند.

۳. بازار اوراق قرضه (Bond Market)

بازار اوراق قرضه یکی از ابزارهای تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌هاست. در این بازار، اوراق بدهی مانند اوراق مشارکت، اوراق خزانه و اوراق قرضه دولتی خرید و فروش می‌شوند.

۴. بازار تبادلات ارزی (Foreign Exchange – Forex)

گزارش های بانک مرکزی در می ۲۰۲۳ نشان می دهد که بازار فارکس با گردش مالی روزانه تخمینی ۸.۴ تریلیون دلار، بزرگترین بازار مالی در جهان است که در آن ارزهای کشورهای مختلف نسبت به یکدیگر معامله می‌شوند. این بازار به‌صورت ۲۴ ساعته و بدون تعطیلی در سراسر دنیا فعالیت دارد.

معاملات در بازار فارکس معمولاً به‌صورت جفت‌ارزی انجام می‌شود، مانند EUR/USD (یورو/دلار) یا USD/JPY (دلار/ین ژاپن). این بازار برای سرمایه‌گذاران، بانک‌ها، شرکت‌های بین‌المللی و دولت‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا به آن‌ها امکان می‌دهد تا از تغییرات نرخ ارز سود ببرند یا ریسک‌های ارزی خود را پوشش دهند.

۵. بازار مشتقات (Derivatives Market)

بازار مشتقات محلی برای معامله ابزارهای مالی مشتقه مانند قراردادهای آتی (Futures Contracts)، اختیار معامله (Options) و سوآپ (Swaps) است. این ابزارها به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند که ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت را مدیریت کنند و در برخی موارد، از این نوسانات سود ببرند.

۶. بازار رمزارزها (Cryptocurrency Market)

با پیشرفت فناوری بلاکچین، بازار رمزارزها به یکی از بخش‌های مهم بازارهای مالی تبدیل شده است. در این بازار، ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین (Bitcoin)، اتریوم (Ethereum) و ریپل (Ripple) خریدوفروش می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این بازار به دلیل نوسانات شدید قیمتی، ریسک بالاتری در بین انواع بورس خارجی دارد اما در عین حال فرصت‌های سودآوری زیادی را نیز فراهم می‌کند.

مثال از انواع بورس در ایران و جهان
نوع بورس	ایران	جهان
بورس اوراق بهادار	بو‌رس اور‌اق بهادار تهران	بور‌س نیویورک، نزدک و بورس لندن
بور‌س کالا	بو‌رس کالای ایران	بور‌س کالای شیکاگو و بورس کالای لندن
بور‌س انرژی	بو‌رس انرژی ایران	بو‌رس بین‌المللی نفت لندن
بازار تبادلات ارزی	ندارد	بازار فارکس
بازار رمزارزها	ندارد	صرافی بین‌المللی بایننس

جمع‌بندی 

بورس یکی از ارکان اصلی اقتصاد هر کشور محسوب می‌شود که با فراهم کردن بستری برای خرید و فروش دارایی‌های مختلف، به تأمین مالی شرکت‌ها و رونق سرمایه‌گذاری کمک می‌کند. در ایران، بازار سرمایه به چهار بخش اصلی بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم می‌شود. 

بورس اوراق بهادار تهران، قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بازار از انواع بورس ایران است که در آن سهام شرکت‌ها و انواع اوراق بهادار معامله می‌شود. فرابورس، بازاری انعطاف‌پذیرتر است که به شرکت‌هایی که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند، امکان جذب سرمایه می‌دهد. اما بورس کالا، محلی برای معاملات کالاهای اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات و فرآورده‌های نفتی است، درحالی‌که بورس انرژی به طور خاص بر روی معاملات حامل‌های انرژی مانند نفت، برق و گاز تمرکز دارد.

در سطح بین‌المللی نیز بورس‌ها به دو چند دسته تقسیم می‌شوند. از مهم‌ترین بورس‌های اوراق بهادار جهان می‌توان به بورس نیویورک (NYSE)، نزدک (Nasdaq) و بورس لندن (LSE) اشاره کرد که نقش کلیدی در اقتصاد جهانی دارند. در بازارهای کالایی، بورس‌هایی مانند بورس کالای شیکاگو (CME) و بورس کالای لندن (LME) به‌عنوان مراکز تعیین قیمت جهانی کالاهای مختلف شناخته می‌شوند.

سوالات متداول