بازار مالی چیست و انواع آن کدام است؟

بازار مالی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی هرکشور است که وظیفه اصلی تامین مالی بنگاه‌های بزرگ را به دوش می‌کشد. همچنین به‌تازگی شاهد شکل‌گیری بازارهای جدید مالی مانند بازار رمز ارزها هستیم. در این مقاله از کاریزما به معرفی بازار مالی و سرمایه پرداختـه و در ادامه خواهیم گفت که انواع بازار های مالی برای ترید کدامند؟

بازار مالی چیست؟

بازار مالی یا به انگلیسی Financial Market هر بازاری است که در آن معامله دارایی‌ها صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، بازار سهام که درآن سهام شرکت‌های مختلف داد و ستد می‌شود، یکی از انواع بازار مالی است. بازارهای مالی برای هر اقتصاد روبه رشد و کشورهای توسعه‌یافته، یک ابزار حیاتی برای عملکرد مناسب اقتصادی و تامین مالی بنگاه‌ها محسوب می‌شود.

اهمیت بازارهای مالی به‌قدری است که در بحران اقتصادی سال 2008 آمریکا همراه با رکود و سقوط سنگین بازارهای مالی، شاهد ایجاد مشکلات اساسی برای کشور آمریکا و اقتصاد جهانی بودیم.

مقاله پیشنهادی: اقتصاد چیست؟ درک مفاهیم اقتصادی در زندگی روزمره

وظیفه بازار مالی چیست؟

وظیفه اصلی بازارهای مالی، تخصیص بهینه منابع مالی برای بنگاه‌ها و کسب و کارهای اقتصادی است. درواقع، این بازارها تجارت و کسب و کار را برای خریداران، فروشندگان، تولید کنندگان و تامین کنندگان را تسریع و تسهیل خواهد کرد.

بازارهای مالی از ابزارهای متعددی برای خرید و فروش تشکیل شده‌اند که بازار سهام فقط یکی از آنها است. بازارهای دیگری مثل فارکس، اوراق مشتقه، کالاها و… از انواع دیگر بازارهای مالی هستند.

مهم‌ترین خصوصیت بازارهای مالی، شفافیت بالای اطلاعاتی و معاملاتی است که آن را از بازارهای دیگر جدا می‌کند.

برای آشنایی با انواع و بازارهای مالی در ادامه همراه ما باشید.

انواع بازار‌ های مالی

برای درک مفهوم بازارهای مالی باید در ابتدا انواع بازارهای مالی را بشناسیم. همانطور که گفتیم، انواع مختلفی از بازارهای مالی به تناسب ابزار و زمان سررسید داریم که مهم‌ترین آنها بازار سرمایه است.

در زیر، انواع مختلف بازار های مالی را بررسی خواهیم کرد:

1- بازار سهام (Stock Market)

فراگیرترین بازار مالی، بازار سهام است. در بازار سهام به خرید و فروش سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس توسط معامله‌گران و شرکت‌های سرمایه‌گذاری پرداختـه می‌شود. همچنین از این بازار برای تامین سرمایه شرکت‌ها ازطریق عرضه اولیه بخشی از سهام خودشان نیز استفاده می‌شود. بعد از عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بازاری که به نام بازار ثانویه شناختـه می‌شود معامله شد‌ه و بین خریداران و فروشندگان دست به دست می‌شود.

معاملات بازار سهام در بازارهای تعیین شده‌ای انجام می‌گیرد که معروف‌ترین آنها بورس و فرابورس هستند.

بازار سهام هر کشور از آن جهت حائز اهمیت است که معمولا سهام بزرگترین شرکت‌های هر اقتصاد در آن معامله‌شده و صورت‌های مالی و فاکتورهای بنیادی و عملکردی شرکت‌ها تحت قوانین بازار سهام منتشر می‌شود. گفتنی‌ست که این انتشار صورت‌های مالی در پیش‌بینی وضعیت کلی اقتصادی کشورها  نیز تاثیرگذار است.

مقاله پیشنهادی: 7 قانون حرفه ای شدن در بازار بورس

2- بازار اوراق قرضه (Bond Market)

اوراق قرضه اوراقی هستند که سرمایه‌گذاران آنها را خرید‌ه و بعد از مدت معین با بهره‌ای که از پیش تعیین‌شده پول خود را دریافت می‌کنند.

اوراق قرضه را می‌توان به نوعی یک مدل از وام دانست. که وام‌گیرنده اصل پول به اضافه بهره آن را در زمان مشخص پرداخت می‌کند. اصلی‌ترین نهادهایی که اوراق قرضه را منتشرکرد‌ه و ازطریق آن‌ها به تامین مالی برای اجرای طرح‌ها و اهداف خود می‌پردازند شهرداری‌ها، دولت‌ها و دیگر ارگان‌هایی هستند که برای تامین مالی نیاز به انتشار اوراق قرضه دارند.

بازارهای اوراق قرضه همچنین تحت عنوان بازارهای بر پایه بدهی (Debt markets (Credit markets و یا بازارهای درآمد ثابت (Fixed – income markets) نیز شناختـه می‌شود.

مقاله پیشنهادی: اوراق قرضه چیست؟ + نکات مهمی که باید بدانید

3- بازار‌های پولی

در بازارهای پولی کالاهایی با نقدشوندگی بالا و سررسیدهای کوتاه (معمولا کمتر از 1 سال) معامله می‌شوند. به دلیل نقدشوندگی بالا، امنیت سرمایه‌گذاری در این بازارها بسیار بالا بود‌ه و به تناسب از بازدهی کمتری برخوردار هستند. عموم معاملات در بازار پولی بین نهادها و معامله‌گران با حجم کلان است.

4- بازار مشتقات (Derivative Market)

ابزار مشتقه قراردادهایی بین 2 (یا چند نفر) هستند که ارزش هر ورقه براساس کالای پایه تعیین می‌شود. کالای پایه می‌تواند یک کالای فیزیکی مثل زعفران، سهام شرکت ها و صندوق‌ها و یا بعضا شاخص‌ها باشد.

این اوراق به تنهایی فاقد ارزش هستند و ارزش ذاتی آنها نشآت گرفتـه از ابزارهای مالی مانند اوراق قرضه (Bonds)، کالاها (Commodities)، ارزها (Currencies)، نرخ‌های بهره (Interest rates)، شاخص‌های بازار (Market indexes) و همچنین سهام (Stocks) است که روی آن معامله می شوند. به همین دلیل بجای اینکه معاملات مستقیم روی سهام شکل بگیرد، شاهد قراردادهای اختیار خرید و فروش و اهرمی هستیم.

5- بازار تبادل ارزهای خارجی (Foreign exchange)

بازار فارکس یکی از معروف‌ترین بازارهای مالی است که در آن مشارکت کنندگان به خرید و فروش و معامله گری روی جفت ارزها می پردازند. منظور از جفت ارز، نسبت دو ارز به همدیگر است.

به عنوان مثال، جفت ارز EURUSD بیانگر نسبت ارزش یورو به دلار است. معامله‌گران در بازار فارکس روی بالا و پایین رفتـن این نسبت (نوسان دلار نسبت به یورو) اقدام به معامله می‌کنند.

به دلیل فراگیری جهانی این بازار، یکی از نقدشونده‌ترین و بزرگترین بازارهای مالی است که حجم معاملات روزانه آن تا 500 میلیارد دلار نیز می‌باشد.

بازار فارکس از موارد زیر تشکیل شد‌ه است:

• بانک‌ها (Banks)
• شرکت‌های تجاری (Commercial Companies)
• بانک‌های مرکزی (Central Banks)
• شرکت‌های مدیریت سرمایه‌گذاری (Investment management firms)
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری (Hedge funds)
• کارگزاری‌های خرد فارکس (Retail forex brokers)
• سرمایه‌گذاران 

6- بازار کالاها (Commodities Market)

بازار کالاها یا درکشور خودمان بورس کالا، بازاری است که تولیدکنندگان مواد اولیه و کالا، محصولات خودرا به متقاضیان می‌فروشند. انواع کالاها از کشاورزی و صنعتی تا نفت و گاز در این بازارها مبادله می‌شوند.

مطلب پیشنهادی: بورس کالا چیست؟

7- بازار مستقیم (Over – the – counter Markets, OTC)

بازار OTC یا بازار مستقیم، یک بازار غیرمتمرکز بوده به گونه‌ای که هیچ مکان فیزیکی نداشتـه و دارایی‌های کوچک در آن مبادله می‌شوند.

در این بازار، فعالان اوراق بهادار را مستقیما و بدون حضور کارگزاران معامله می‌کنند. در برخی مراجع، این نوع بازارها را با نام فرابورس نیز ترجمه کرده‌اند. بازاری که شرکت‌های کوچک‌تر با ریسک مالی بیشتر حضور داشتـه و معامله‌کنندگان بدون نیاز به کارگزاران اقدام به خرید و فروش می‌کنند.

8- بازار رمزارزها (Cryptocurreny Market)

در طی چند سال گذشته شاهد ظهور و گسترش بازار جدیدی به نام بازار ارزهای دیجیتال بوده‌ایم. این بازار که از دارایی‌های دیجیتال غیرمتمرکز تشکیل شد‌ه و بر فناوری بلاک چین سوار است، هدف اصلی خود را راحت کرد‌ن مبادلات و زندگی روزمره و حرکت به سمت نوآوری‌هایی مانند متاورس قرار داد‌ه است. از معروف‌ترین ارزهای دیجیتالی که درحال حاضر معامله می‌شوند، بیت کوین، اتریوم و تتر هستند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه رمزارزها مقاله « رمزارز چیست؟ » را مطالعه نمایید.

انواع بازار های مالی بر‌اساس زمان واگذاری

بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری به دو دسته‌ی بازار آتی و بازار نقدی تقسیم می‌شوند:

بازار آتی (Future Market)

بازار آتی کالا بازاری است که در آن طبق قرارداد، فروشنده و خریدار یک کالا متعهد می‌شوند در سررسید معین (در آینده)، مقدار مشخصی از آن کالا را با استانداردهای از قبل تعیین‌شده و با قیمت توافق‌شده معامله کنند. به بیان دیگر تمامی توافق‌ها در زمان حال، اما معامله در زمان آینده صورت می‌گیرد. 

بازار نقدی (Spot Market)

بازاری که برای انجام فوری معاملات شامل خرید و فروش کالاها و اوراق بهادر ایجاد شد‌ه است، بازار نقدی گفتـه می‌شود. در بازار نقدی، مبادله کالاها و پول بین فروشنده و خریدار در زمان حال صورت می‌گیرد، چنان‌که این امر در مقابل بازار آتی قرار دارد که در آن چنین مبادلاتی در تاریخ مشخصی در آینده رخ می‌دهد. بازار نقدی همچنین به‌عنوان بازار نقطه‌ای شناختـه می‌شود، زیرا معاملات “در یک نقطه از زمان” انجام می‌شود.

انواع بازار های مالی بر اساس ساختار سازمانی

بازارهای مالی از نظر ساختار سازمانی و قانون‌مندی به چهار دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند:

1- بازارهای رسمی یا همان بورس اوراق بهادار

2- بازارهای خارج از بورس که در قبل توضیح دادیم

3- بازار سوم: معمولاً سازمان‌ها و موسسات بزرگ سرمایه‌گذاری به دلیل حق کمیسیون و کارمزد کمتری که در بازار سوم وجود دارد، مشغول به فعالیت در این بازار هستند.

4- بازار چهارم: شرکت‌ها و سازمان‌هایی در این بازار فعال هستند که قصد انجام معاملات عمده و بلوکی را دارند. این شرکت‌ها برای اینکه در معاملات خود کارمزدی پرداخت نکنند، معمولاً به صورت مستقیم و بدون دخالت کارگزار وارد معامله می‌شوند.

مقاله پیشنهادی: بورس و بازار سرمایه در نگاه کلی

انواع بازار های مالی بر اساس حق مالی

بازارهای مالی بر اساس حق مالی یا همان انواع بازار مالی براساس ماهیت مبادلات به دو دسته‌ی بازار بدهی و بازار سهام تقسیم می‌شوند:

بازار بدهی (Debt Market)

به بازاری که در آن ابزارهایی مانند اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه دولتی و اوراق مشارکت معامله می‌شود، بازار بدهی می‌گویند. اوراق بدهی خود انواع مختلفی مانند شرکتی، دولتی و بعضا شهری دارند که باتوجه به ماهیت صادرکننده گواهی‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند.

بازار سهام (Stock Market)

به بازاری که در آن سهام ازطریق بازارهای منسجم و قانون‌مند مانند بورس؛ توزیع و مبادله می‌شود، بازار سهام یا به اصطلاح بازار بورس گفتـه می‌شود. بازار سهام که خود زیرمجموعه بازار سرمایه نیز محسوب می‌شود یکی از بزرگترین بازارهای مالی است که سهام شرکت‌های کوچک و بزرگ پذیرفته‌شده در بورس مطابق با قوانین و مقررات آ« مورد معامله قرار می‌گیرد. بازار سهام خود متشکل از گروه‌ها و صنایع مختلف اقتصادی، معدنی و تولیدی است که دربرگیرنده چرخه اقتصادی یک کشور است.

انواع بازار های مالی بر اساس سررسید ابزار مورد معامله

بازارها براساس سررسید ابزار مورد معامله به دو دسته‌ی بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند:

• بازار پول (Money Market) 
• بازار سرمایه (Capital Market)

برای اینکه بدانیم بازار سرمایه چیست باید به تعریف آن دقت کنیم. تعریف بازار سرمایه به طور خلاصه بازاری است که در آن دارایی‌های بلندمدت (با سررسید بیش از یک سال) معامله می‌شوند. بطور کلی، این بازار فرایند هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را تسهیل می‌کند و خود به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. این دو بازار اولیه و ثانویه، تقسیم‌بندی بازار سرمایه به لحاظ مرحله عرضه اوراق بهادار محسوب می‌شود.

البته بازار سرمایه در ایران با نام بازار بورس نیز شناختـه می‌شود که به دلیل فراگیری آن، تشکیل‌شده از بازارهای بورس، فرابورس، کالا و انرژی است.

بازارهای سرمایه در کشورهای مختلف (از جمله بازار سرمایه ایران) یکی از اصلی‌ترین اجزای اقتصادی هر کشور هستند که وظیفه تامین مالی و شفاف‌سازی شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگ هر کشور را به دوش می‌کشد.

تفاوت‌های بازار پول و بازار سرمایه در سررسید ابزارهای داخل آن است که در بازار پول کمتر از یک سال و در بازار سرمایه بیش از یک سال است.

ماجرای سقوط بازار های مالی در بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸

در بحران اقتصادی که در سال 2008 ایجاد شد، اهمیت و نقش پر رنگ بازارهای مالی در اقتصاد هرکشور به خوبی حس شد. ریشه‌های این بحران از بازار اوراق بهادار با پشتوانه وام مسکن شکل گرفت و در ادامه با سفته بازی‌هایی که در حوزه املاک شکل گرفت موجب بدتر شد‌ن وضع شد.

سخن پایانی

در آموزش فوق به معرفی و تعریف بازار مالی که از مهم‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری نیز محسوب می‌شوند پرداختیم و انواع آن را به صورت کامل بررسی کردیم. همچنین انواع بازار سرمایه که یکی از مهم‌ترین عناصر هر اقتصاد است را توضیح داد‌ه و کمک کردیم تا درک بازار مالی و مهم‌ترین کارکردهای بازار مالی برای شما راحت‌تر شود. همچنین یکی از اصلی‌ترین کاربرد بازارهای مالی، شفافیت اطلاعاتی اقتصادها است.