بازار مالی چیست؟ + معرفی 8 نوع بازار مالی

قطعاً عبارت بازار مالی را بارها در محافل مختلف یا در رسانه‌ها شنیده‌اید، اما آیا تاکنون به مفهوم بازار مالی فکر کرده‌اید؟ آیا می‌توانید به این پرسش که بازار مالی چیست و چه نقشی در اقتصاد دارد، پاسخ دهید؟ در علوم مالی، بازارهای مالی تسهیلگر بسیاری از فرآیندها مانند انتقال هستند. اما اگر می‌خواهید با بازارهای مالی بیشتر آشنا شوید و اطلاعاتی کسب کنید که دیگران نمی‌دانند، توصیه می‌کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه بمانید.

بازار مالی چیست؟

به نقل از وب‌سایت اینوستوپدیا: «بازار مالی (به انگلیسی: Financial Market) جایی است که در آن اوراق بهادار مانند اوراق قرضه، سهام، ارز، مشتقات و سایر ابزارهای مالی معامله می‌شوند». تعریف ساده‌تری نیز وجود دارد که می‌گوید به هر بازاری که در آن معامله دارایی‌ها صورت می‌گیرد، بازار مالی می‌گویند. برای مثال بورس تهران که در آن سهام شرکت‌های مختلف خرید و فروش می‌شود، یک بازار مالی در ایران است.

بازار مالی در اقتصاد نقش بسیار مهمی دارد، زیرا با ایجاد ارتباط بین خریداران و فروشندگان، زمینه را برای فعالیت‌های سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند. در وصف اهمیت بازارهای مالی همین کافیست که بحران مالی سال ۲۰۰۸ آمریکا با سرایت به اقتصاد جهانی، موجب رکود اقتصادی، افزایش بیکاری، سقوط بازارهای مالی و بحران در نظام بانکی بسیاری از کشورها شد!

بازارهای مالی چگونه کار می‌کنند؟

بازارهای مالی با تامین سرمایه و ایجاد نقدینگی برای کسب‌وکارها و کارآفرینان، زمینه رشد اقتصادی را فراهم می‌کنند. این بازارها امکان داد و ستد آسان دارایی‌های مالی را برای خریداران و فروشندگان فراهم می‌سازند. در بازارهای مالی، افراد یا نهادهایی که منابع مالی مازاد دارند (مانند سرمایه‌گذاران و وام‌دهندگان) از طریق اوراق بهادار منابع خود را در اختیار افرادی قرار می‌دهند که نیاز به تامین مالی دارند (مانند وام‌گیرندگان) و به این ترتیب برای خود بازدهی ایجاد می‌کنند. در مطلبی جداگانه توضیحات کاملی درباره انواع اوراق بهادار ارائه داده‌ایم.

بازارهای مالی زمانی شکل می‌گیرند که افراد اقدام به خرید و فروش دارایی‌هایی مانند سهام، اوراق قرضه، ارز و مشتقات مالی می‌کنند. این بازارها به شفافیت اطلاعاتی وابسته‌اند تا قیمت‌گذاری به‌درستی و به‌صورت کارآمد انجام شود. اکنون که با تعریف بازار مالی آشنا شدیم، سراغ نکات بیشتری در مورد بازار مالی و سرمایه گذاری می‌رویم.

آشنایی با انواع بازارهای مالی

بازار مالی چند نوع است؟ به این سوال می‌توان از زوایای مختلف نگاه کرد و پاسخ‌های مختلفی داد. اما به‌طور کلی، هشت نوع بازار مالی داریم که بر اساس نوع ابزارهای قابل معامله در آن‌ها از یکدیگر تفکیک و طبقه‌بندی شده‌اند. این هشت نوع بازار را مرور خواهیم کرد.

1. بازار سهام (Stock)

بازارهای سهام احتمالاً شناخته‌شده‌ترین بازارهای مالی هستند. در این بازارها شرکت‌ها سهام خود را عرضه می‌کنند و این سهام توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود. بازارهای سهام که با عنوان بازارهای سرمایه نیز شناخته می‌شوند، برای شرکت‌ها ابزاری برای جذب سرمایه و برای سرمایه‌گذاران، بستری برای کسب بازدهی به‌شمار می‌روند.

بورس نیویورک (NYSE) یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای سهام است. بازارهای سهام به دلیل هدایت جریان سرمایه در اقتصاد همواره تحت نظارت هستند. شرکت‌های بورسی (ناشران)، سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بازارسازها (Market Makers)، معامله‌گران حرفه‌ای و نهادهای مالی از جمله مشارکت‌کنندگان در بازار سهام هستند. کارگزاران نیز نقش واسطه بین خریداران و فروشندگان را ایفا می‌کنند.

2. بازار مستقیم یا فرابورس (Over-the-Counter)

بازار مستقیم (OTC) که به آن فرابورس نیز می‌گویند، بازاری غیرمتمرکز است که مکان فیزیکی مشخصی برای معاملات ندارد و تمامی دادوستدها به‌صورت الکترونیکی و مستقیم بین مشارکت‌کنندگان (بدون واسطه کارگزاری) انجام می‌شود. بازارهای فرابورس معمولاً میزبان شرکت‌های کوچک‌تر یا پرریسکی هستند که شرایط پذیرش در بورس‌های رسمی را ندارند.

با این حال، برخی از بازارهای مشتقه به‌طور انحصاری در بستر فرابورس فعالیت می‌کنند و بخشی حیاتی از نظام مالی را تشکیل می‌دهند. به‌طور کلی، فرابورس نسبت به بورس‌های رسمی، کمتر تحت نظارت است، نقدشوندگی پایین‌تری دارد و شفافیت این بازار نیز کمتر است.

3. بازار اوراق قرضه (Bond)

بازار اوراق قرضه در ایران بخشی از بازار سرمایه است که در آن ابزارهای مالی با درآمد ثابت، نظیر اوراق بدهی دولتی یا شرکتی، عرضه و معامله می‌شوند. در این بازار، نهادهای منتشرکننده (مانند دولت، شهرداری‌ها یا شرکت‌ها) برای تامین مالی، اوراقی منتشر می‌کنند که در آن متعهد می‌شوند در زمان مشخص، اصل مبلغ و سود آن را به دارندگان اوراق پرداخت کنند. از جمله انواع اوراق بدهی که در ایران منتشر می‌شوند می‌توان به اوراق مشارکت اشاره کرد که برای تامین مالی پروژه‌های عمرانی، صنعتی یا خدماتی با سود مشخص و دوره‌ای استفاده می‌شود.

4. بازار پول (Money)

بازار پول یکی از بخش‌های مهم نظام مالی است که در آن ابزارهای مالی با سررسید کوتاه‌مدت (کمتر از یک سال) و نقدشوندگی بالا معامله می‌شوند. این بازار به دلیل ریسک پایین، بیشتر برای تامین مالی کوتاه‌مدت دولت، بانک‌ها و شرکت‌ها کاربرد دارد و بازدهی آن معمولاً کمتر از بازار سهام است.

در ایران، افراد می‌توانند از طریق خرید گواهی سپرده بانکی کوتاه‌مدت، اوراق خزانه اسلامی (اخزا) یا سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با درآمد ثابت وارد بازار پول شوند. بانک مرکزی نیز از طریق عملیات بازار باز و معاملات ریپو نقدینگی بین‌بانکی را تنظیم می‌کند. این بازار نقش مهمی در کنترل تورم، نرخ بهره و ثبات اقتصادی دارد.

5. بازار مشتقه (Derivatives)

مشتقه‌ها قراردادهایی بین دو یا چند طرف هستند که ارزش آن‌ها بر مبنای دارایی پایه مشخصی (مانند سهام) یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها (مانند شاخص‌ها) تعیین می‌شود. در بازار مشتقه به‌جای خریدوفروش مستقیم دارایی، قراردادهایی مانند آتی و اختیار معامله (آپشن)، معامله می‌شوند که ارزش آن‌ها از دارایی‌هایی همچون اوراق قرضه، کالاها، ارزها، نرخ بهره، شاخص‌های بازار و سهام مشتق می‌شود.

6. بازار ارزهای خارجی (Forex)

فارکس یکی از معروف‌ترین بازارهای مالی است که در ایران نیز طرفداران زیادی دارد. در این بازار معامله‌گرها به خرید و فروش و نوسان‌گیری در جفت‌ارزها می‌پردازند. منظور از جفت‌ارز، نسبت دو ارز خارجی مانند دلار به ین ژاپن به یکدیگر است. به‌عنوان مثال، جفت‌ارز یورو به دلار (EUR/USD) بیانگر نسبت ارزش یورو به دلار آمریکا است. معامله‌گران در بازار فارکس معاملات خود را بر اساس نوسانات این دو ارز انجام می‌دهند.

برای مثال در یک معامله خرید روی این جفت‌ارز، معامله‌گر انتظار دارد ارزش یورو نسبت به دلار بیشتر شود و سود خود را از اختلاف ارزش این دو ارز به‌دست می‌آورد. به دلیل حضور بسیار از نهادهای مالی بزرگ در دنیا مانند بانک‌ها، شرکت‌های تجاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و … در فارکس، این بازار یکی از نقدشونده‌ترین و تقریباً یکی از بزرگترین بازارهای مالی جهان است که حجم معاملات روزانه آن به بیش از 7.5 تریلیون دلار می‌رسد.

7. بازار کالا (Commodities)

بازار کالا محل ملاقات تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برای تبادل کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی (ذرت، دام، سویا)، محصولات انرژی (نفت و گاز)، فلزات گران‌بها (طلا، نقره، پلاتین) و کالاهای نرم (پنبه، قهوه، شکر) است. این معاملات معمولاً در بازارهای نقدی کالا انجام می‌شود که در آن، کالا به‌صورت فیزیکی در ازای پول مبادله می‌گردد.

با این حال، بخش عمده‌ای از معاملات کالایی در بازارهای مشتقه انجام می‌شود، جایی که قراردادهای آتی، اختیار معامله یا فوروارد بر مبنای کالاهای فیزیکی منعقد می‌شوند. این قراردادها هم در بازارهای فرابورس و هم در بورس‌های رسمی معامله می‌شوند. در ایران شما برای فعالیت در بورس کالا، نیاز به دریافت کد بورس کالا دارید.

8. بازار ارز دیجیتال (Cryptocurrency)

کریپتو یا ارز دیجیتال نوعی دارایی دیجیتالی است که به‌صورت الکترونیکی ایجاد، ذخیره و منتقل می‌شود و برخلاف پول‌های رایج، شکل فیزیکی ندارد. این ارزها معمولاً بر پایه فناوری بلاکچین ساخته می‌شوند و از رمزنگاری برای امنیت تراکنش‌ها و کنترل عرضه استفاده می‌کنند.

معروف‌ترین ارز دیجیتال بیت‌کوین است، اما هزاران رمزارز دیگر نیز وجود دارد که هرکدام کاربردها و ویژگی‌های خاص خود را دارند. ارزهای دیجیتال می‌توانند برای سرمایه‌گذاری، پرداخت آنلاین، انتقال پول بین‌المللی و … به‌کار بروند. برخی از آن‌ها غیرمتمرکز هستند، یعنی توسط هیچ دولت یا نهادی کنترل نمی‌شوند، که همین موضوع باعث جذابیت بازار ارزهای دیجیتال شده است.

اگر به موضوع ارزهای دیجیتال علاقه دارید، توصیه می‌کنیم مقاله «کریپتو چیست؟ راهنمای مبتدیان برای آشنایی با بازار کریپتو» را بخوانید تا بیشتر با ماهیت این بازار آشنا شوید.

بزرگترین بازار مالی جهان کدام است؟

در پاسخ به این سوال جذاب که بزرگترین بازار مالی کدام بازار است، باید بگوییم بازار مشتقه از نظر ارزش اسمی قراردادها، بزرگ‌ترین بازار مالی جهان است. ارزش کل قراردادهای مشتقه، شامل قراردادهای آتی، اختیار معامله، سوآپ‌ها و سایر ابزارها، به دلیل اهرم و ماهیت قراردادی آن‌ها، به صدها تریلیون و حتی در برخی گزارش‌ها به بیش از هزار تریلیون دلار می‌رسد که بسیار بزرگ‌تر از ارزش بازار سهام یا بازار اوراق قرضه است.

اما نکته مهم این است که این ارزش اسمی نشان‌دهنده پول واقعی در گردش نیست، بلکه مجموع ارزش قراردادی است که طرفین بر اساس آن تعهد دارند. بنابراین از لحاظ نقدینگی یا ارزش بازار واقعی، بازارهای سهام و اوراق قرضه همچنان بسیار بزرگ و مهم هستند. معمولاً از بازار فارکس نیز به‌عنوان یکی از بزرگترین بازارهای مالی با بالاترین سطح نفدشوندگی، یاد می‌شود.

کدام بازار مالی بهتر است؟

در میان انواع بازار های مالی برای ترید، هیچ بازاری به‌طور مطلق بهتر نیست؛ انتخاب بازار مناسب بستگی به هدف سرمایه‌گذاری، میزان ریسک‌پذیری، افق زمانی و دانش فردی دارد. برای مثال، بازار سهام برای رشد بلندمدت مناسب است، بازار اوراق قرضه برای سرمایه‌گذاری کم‌ریسک و بازار ارز دیجیتال برای کسانی که ریسک‌پذیری بالایی دارند و به دنبال فرصت‌های نوظهور هستند.

بنابراین بهتر است قبل از سرمایه‌گذاری، ابتدا از خود بپرسید چه هدفی از سرمایه‌گذاری یا معامله‌گری دارید، سطح ریسک‌پذیری شما چقدر است و چقدر در مورد بازار مد نظر خود اطلاعات دارید.

چگونه وارد بازار مالی شویم؟

بازارهای مالی سازوکار مختص خود را دارند و برای ورود به هر بازار باید پیش‌نیازهایی را داشته باشید. البته قوانین کشوری که در آن هستید تعیین می‌کند شما اجازه فعالیت در کدام بازارها را دارید. برای مثال فعالیت در بازار کریپتو در بعضی از کشورهای دنیا کاملاً ممنوع است. به‌طور کلی در جدول زیر، شرایط حضور در بازارهای مختلف را برای شهروندان ایرانی ذکر کرده‌ایم. ابتدا این جدول را مشاهده کنید:

مشارکت کاربران ایرانی در بازارهای مالی
نوع بازار	شرایط حضور
بازار سهام و فرابورس	دریافت کد بورسی
بورس کالا	دریافت کد بورس کالا
بازار آتی و اختیار معامله	داشتن کد بورسی
بازار فارکس	ثبت‌نام در بروکرهای فارکس
بازار ارزهای دیجیتال	ثبت‌نام در صرافی‌های ارز دیجیتال ایرانی با حداقل سن 18 سال تمام

فعالیت در بازارهای جهانی فارکس و کریپتو با ریسک همراه است و متاسفانه به دلیل تحریم‌های ایران، بسیاری از بروکرها و صرافی‌های معتبر فارکس و کریپتو به کاربران ایرانی خدمات نمی‌دهند و کاربران ایرانی محدود به فعالیت در صرافی‌ها و بروکرهای نه چندان مطرح هستند. توصیه می‌کنیم در این بازارها همواره محتاط باشید. همچنین اگر به فعالیت در بورس ایران و بازار مشتقه علاقه دارید، می‌توانید از طریق دکمه زیر اولین قدم را بردارید و کد بورسی خود را به‌صورت آنلاین دریافت کنید:

دریافت کد بورسی آنلاین

جمع‌بندی؛ بازار مالی، زیرساخت حیاتی اقتصاد

در این مقاله در مورد مفهوم بازار مالی و اهمیت و انواع آن صحبت کردیم. بازارهای مالی به‌عنوان زیرساخت حیاتی اقتصاد، بستری برای جریان موثر سرمایه بین سرمایه‌گذاران و متقاضیان سرمایه فراهم می‌کنند. این بازارها در انواع مختلفی چون بازار پول، بازار سرمایه، بازار مشتقه و بازار کالا دسته‌بندی می‌شوند که هرکدام نقش ویژه‌ای در تامین مالی، سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک دارند. شناخت عملکرد و تنوع بازارهای مالی نه‌تنها برای فعالان اقتصادی ضروری است، بلکه به تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر افراد در زمینه سرمایه‌گذاری نیز کمک شایانی می‌کند.

اگر در مورد بازارهای مالی و شرایط فعالیت در بازارهای مختلف، سوال یا ابهامی دارید، در بخش نظرات این مقاله با ما در ارتباط باشید تا در سریع‌ترین زمان به سوالات شما پاسخ بدهیم.

سوالات متداول