5 خطای رفتاری که بر معاملات شما اثر میگذارد!
5 خطای رفتاری که بر معاملات شما اثر میگذارد!
اساس نظریه های اقتصاد کلاسیک بر منطقی بودن انسان بنا شده بود و فرض میکردند که سرمایه‌گذاران در زمان تصمیم‌گیری به‌صورت کاملاً عقلایی و بر اساس اصول اقتصادی عمل می‌کنند. با این فرض، افراد در هنگام انتخاب‌های خود تمامی جوانب را در نظر می‌گیرند و عقلانی‌ترین تصمیم را اتخاذ می‌کنند.
اما در طي دهه هاي اخير، حوزه مالي و اقتصاد وارد دوران فكري جديـدي شـده و برخـي مفروضـات منطقي بودن سرمايه گذاران را به چالش كشانده است و موجب تقويت اين موضوع شده است كه قيمتها بيشتر توسط نگرشها و عوامل رواني تعيين ميشوند، بنابراين مطالعه روانشناسي بازار اهميت بيشتري پيدا كرد و مطالعات زيادي به اين مقوله پرداختند.
بر اساس آنچه گفته شد سرمایه‌گذاران همواره منطقی تصمیم نمی‌گیرند و در برخی از اوقات احساسی و تحت تأثیر شرایط موجود عمل می‌کنند. گرایش‌های احساسی و طبیعی افراد باعث میشود که واکنش‌هایی کم یا زیاد رخ دهد. مالی رفتاری نشان می‌دهد که نگاه سرمایه‌گذار به بازار سرمایه و تصمیمات او ناشی از روانشناسی سرمایه‌گذار و میزان ریسک‌پذیری او است. همچنین عوامل خرد و کلان کمی و کیفی در الگوهای رفتاری سرمایه‌گذار تأثیرگذار است.
سوگیری‌های رفتاری
یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده در مالی رفتاری از گذشته تاکنون، سوگیری‌های (خطاهای) رفتاری بوده است. سوگیری‌های رفتاری اشتباهات سیستماتیکی تعریف شده‌اند که در فرآیند تصمیم‌گیری و همچنین هنگام قضاوت روی می‌دهند. این امر موجب بروز خطا در ادراک و درنهایت خطا در تصمیم‌گیری میشود. این دست سوگیری‌ها در بازارها بسیار مشاهده می‌شوند، برای مثال سرمایه‌گذاران به تبعیت از یکدیگر و بدون بررسی کافی درخصوص یک سهم خاص اقدام به خرید و یا فروش آن سهم می‌نمایند که در نتیجه این رفتار، صف‌های خرید و یا فروش طولانی شکل می‌گیرد. این رویداد از مصادیق الگوهای رفتاری خاص حاکم بر بازار است.
محققين حوزه مالي رفتاري، فهرستي از انواع سوگيريهاي سرمايه گـذاران را شناسـايي كرده و در طبقه بنديهاي متعددي آنها را معرفي نموده اند. بـر مبنـاي بررسـي مقـالات مالي رفتاري، سوگيريهاي سرمايه گذاران در بازار سـرمايه در دو گـروه؛ سـوگيريهـاي شناختي و عاطفي معرفي ميشوند، كه در ادامه به آنها پرداخته شده است.
تجربه نشان داده است که سوگیری‌های شناختی در مقایسه با سوگیری‌های احساسی، آسان‌تر تصحیح می‌گردند. سوگیری‌های شناختی را می‌توان به‌عنوان نقاط کور یا تحریف‌های موجود در ذهن آدمی نیز قلمداد کرد. ازآنجاکه سوگیری‌های شناختی ناشی از استدلال معیوب هستند، بنابراین با آموزش، ارائه اطلاعات و مشاوره‌های بهتر غالباً می‌توان آنها را اصلاح کرد. در عرصه سرمایه‌گذاری، هیجانات می‌توانند افراد را به سمت اتخاذ تصمیم‌های نابهینه سوق دهند. کنترل هیجانات اغلب ناممکن است، ازاین‌رو فقط می‌توان یک سوگیری احساسی را تشخیص داد و با آن کنار آمد. سرمایه‌گذاران هنگامی‌که با سوگیری‌ها کنار می‌آیند، درواقع این سوگیری‌ها را پذیرفته و تصمیم می‌گیرند آنها را بازشناخته و تعدیل کنند (نه اینکه درصدد کاهش یا حذف آنها باشند).
این مقاله را حتما بخوانید: 5 اشتباه رایج در سرمایه گذاری
مهم‌ترین سوگیری‌ها در معاملات بورس
در ادامه 5 مورد از انواع سوگیری ها توضیح داده میشود.
اثر هاله‌ای
اثر هاله‌ای سوگیری شناختی خاصی است که در آن یک جنبه از موضوعی، روی درک ما از جنبه‌های دیگر تاثیر میگذارد.
مثلا تحقیقات نشان داده است که در ناخودآگاه افراد، آدم‌های خوش‌پوش یا خوش‌تیپ قابل‌اعتمادتر هستند. آدم‌ها به افراد خوش‌تیپ بیشتر اعتماد می‌کنند و اگر کمک لازم داشته باشند، احتمالا اینکه به فردی خوش‌تیپ کمک کنند بیشتر است.
دقیقا هم این سوگیری شناختی است که باعث میشود تجار، افراد سیاسی و کسانی که به دنبال جلب اعتماد دیگران هستند، خوش‌لباس باشند. درصورتی‌که معلوم است خوش‌لباسی دلیلی بر قابل‌اعتماد بودن هیچ‌کسی نیست.
سوگیری محافظه‌کاری
نوعی فرآیند ذهنی است که باعث میشود فرد به دیدگاه و پیش‌بینی قبلی خود متکی بوده و تمایلی برای دریافت اطلاعات جدید نداشته باشد. چنین فردی در برابر اطلاعات جدید واکنشی سریع از خود نشان نداده و یا دیر عکس‌العملی نشان می‌دهد، لذا در هنگام مواجهه با تصمیم‌های پرمخاطره تمایل دارد تا با پیش‌بینی و برآورد شرایط موجود، خود را در ایمن‌ترین قسمت موجود نگه داشته و در نتیجه نتواند به‌عنوان یک فرد منطقی در مواجهه با اطلاعات و شواهد جدید واکنش سریع و مناسب داشته باشد که سبب میشود اصطلاحاً از بازار عقب بماند. گاهی محافظه‌کاری بیش از حد می‌تواند حتی خطرناک‌تر از احتیاط نکردن باشد. بدیهی است که با رخ دادن سوگیری مزبور، سرمایه‌گذار رفتاری غیر‌منعطفانه نسبت به اطلاعات جدید خواهد داشت و ترجیح می‌دهد آسان‌ترین گزینه یعنی پایبندی به اطلاعات و عقاید قبلی خود را برگزیند. همچنین، سوگیری محافظه‌کاری باعث میشود سرمایه‌گذار فرصت‌های سودآور بسیاری را از دست داده و این تصمیم‌گیری منجر به ایجاد ضرر برای وی شود.
سوگیری پس‌نگری
این خطای رفتاری یکی از رایج ترین سوگیری های شناختی در میان مردم است. برخی افراد تمایل دارند پس از روی دادن موضوعی، خود را در پیش‌بینی آن موفق اعلام کنند. این افراد بعد از اینکه موضوعی اتفاق افتاد این‌گونه بیان می‌کنند که «پیش‌بینی من هم همین بوده» و یا مثلاً «از اولش می‌دانستم که این‌جوری میشود». این باور غلط باعث ایجاد سوگیری پس‌نگری میشود. سرمایه‌گذارانی که در معرض این سوگیری قرار می‌گیرند، در زمان تصمیم‌گیری با خیال راحت دست به اقداماتی می‌زنند که از احتمال موفقیت در آن اطلاعات مناسبی ندارند، در اصطلاح در حالتی از امنیت دروغین دست به اتخاذ تصمیم می‌زنند. هرچند این افراد خود را در این تصمیم‌گیری موفق ارزیابی می‌کنند، اما اگر فردی از توانایی خود در پیش‌بینی به‌درستی آگاهی داشته باشد، می‌تواند در مواردی که اشتباه کرده و اشتباه خود را نیز قبول کرده، یادگیری داشته باشد و برای رویدادهای آتی، موارد مشابه را درست پیش‌بینی کند. این موارد مربوط به حالتی است که فرد دچار سوگیری مزبور نباشد، اما زمانی‌که فرد دچار این سوگیری میشود، فرصت یادگیریِ پس از اشتباه خود را از دست می‌دهد.
سوگیری توانمند‌پنداری (توهم کنترل)
انسان به‌طور کلی بر محیط اطراف خود اثرگذار است و هرچه دایره اطلاعات او از پدیده‌های اطرافش وسیع‌تر شود، این کنترل نیز بیشتر میشود. در چنین شرایطی، ممکن است فرد در مواجهه با برخی پدیده‌ها دچار اشتباه شده و آن دسته از پدیده‌هایی که کنترل چندانی بر آنها ندارد را نیز تحت کنترل خود تصور کند که بر همین اساس باید حوزه قابل‌کنترل و غیرقابل‌کنترل را از هم تفکیک کند. تمایل انسان به این باور که بر تمامی پدیده‌ها کنترل دارد یا حداقل می‌تواند بر آنها اثرگذار باشد، درحالی‌که واقعیت چنین نیست، «سوگیری توهم کنترل» نامیده میشود. به عبارت دیگر، افراد گرایش به پذیرش مطلبی دارند که پردازش و کنترل آن برایشان راحت‌تر است و البته به آن اعتماد بیشتری نیز پیدا می‌کنند. در نتیجه، ابتلای سرمایه‌گذار به این سوگیری باعث میشود بیش از حدِ لازم معامله کند و پرتفوی غیرمتنوعی را تشکیل دهد.
این مقاله را حتما بخوانید: 8 توصیه برای تشکیل سبد سهام
سوگیری اتکا و تعدیل
برای تخمین مقدار یک متغیر، افراد عموماً فرآیند تخمین را با مبنا قرار دادن یک رقم اولیه ذهنی به‌عنوان «نقطه اتکا» آغاز و سعی می‌کنند روی این رقم، تعدیل مثبت یا منفی موردنظر را انجام دهند. این تعدیل غالباً ناقص بوده و نتیجه آن سوگیرانه است. فرض کنید از شما سؤال شود جمعیت کانادا بیش از ۲۰ میلیون نفر است یا کمتر. روشن است که پاسخ شما دو حالت دارد، یا بالای ۲۰ میلیون و یا کمتر از آن. این در حالی است که اگر از شما خواسته شود میزان جمعیت کانادا را حدس بزنید، تخمین شما به احتمال زیاد نزدیک ۲۰ میلیون نفر خواهد بود، زیرا افراد عموماً در معرض سوگیری اتکا ناشی از پاسخ قبلی خود قرار می‌گیرند. «اتکا و تعدیل» یک فرآیند روان‌شناختی است که شیوه برآورد احتمالات توسط افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. لذا سرمایه‌گذارانی که تحت تأثیر این سوگیری واقع می‌شوند معمولاً مقدار شاخص قیمت بازار را به‌نحوی پیش‌بینی می‌کنند که به سطوح فعلی آن بسیار نزدیک باشد. این افراد گاهی وضعیت اقتصادی کشور یا وضعیت مالی شرکت خاصی را مرجع قرار می‌دهند یا در هنگام مواجه با اطلاعات جدید در مورد سود یک شرکت، قیمت آتی سهم آن را بسیار نزدیک به برآوردهای اولیه خود تخمین می‌زنند.
